زنان از مهریه سپر ساخته اند

اغلب مردان فكر می كنند زنانی كه طلاق می خواهند باید مهریه خود را ببخشند. چون عرف و سنت اجتماعی غیر از این راهی را نمی پسندد. از اول هم مردان شنیده اند: «مهریه را كی داده، كی گرفته؟» اما زنان نسل جدید هم طلاق می خواهند و هم مهریه را. با اینحال همه زنان موفق به گرفتن مهریه خودنمی شوند، چون حق طلاق با مرد است. مرد می تواند به زن فشار بیاورد، او را آزار بدهد و طلاقش را ندهد تازن مهریه اش را ببخشد و همان جمله معروف را به زبان بیاورد كه «مهرم حلال، جانم آزاد.» در نتیجه مهر قیمتی می شود برای آزادی زن كه آن را نگرفته باید پس بدهد. برای آزادی خود و گاه نیز فرزندش. به این ترتیب مهریه در ازدواج به سبك ایرانی فقط یك مشخصه را پیدا می كند: «برگی برای مذاكره»
«یك جلد كلام الله مجید به هدیه یكصد هزار ریال و یك جام آینه و یك زوج شمعدان و یك شاخه نبات و یك گل محمدی كه تماماً به زوجه رسیده و ایضاً تعداد ... عدد سكه طلای بهار آزادی رایج كشور جمهوری اسلامی ایران كه تماماً بر ذمه زوج نامبرده دین است، عندالمطالبه به زوجه خواهد رسید.»
مهریه ای كه برای زن تعیین شده در صفحه پنج عقد نامه های جدید و صفحه ای مشخص در همه عقدنامه ها نوشته می شود و زن و شوهر پای آن را امضا می كنند. مهریه ای كه از لحاظ شرعی و حقوقی حق زن است و هر زمان كه بخواهد می تواند آن را در خواست كند. اما معمولاً موضوع مهریه فقط اعداد و ارقام و كلماتی است كه در میان گل و بوته های صفحه پنج عقدنامه ها باقی می ماند، آنقدر كه مانند حاشیه های گل و بوته ای و تذهیب عقد نامه كه ناشیانه كپی شده اند، كم رمق و بی جان در دل صفحه می خشكد.
و مهریه ای كه عندالمطالبه است به اعتقاد دكتر شهر ناز موسی جامعه شناس و استاد دانشگاه «به گونه ای می شود كه اگر زن در شرایط عادی بی آن كه اختلافی بین او و همسرش پیش آمده باشد، بخواهد آن را بگیرد باید قید زندگی مشترك را بزند و به هنگام بروز اختلاف هم مرد مدام بهانه می آورد، چانه می زند و به هر دری می زند تا تن به پرداخت آن ندهد. »
اما به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی «به مجرد عقد، زن مالك مهر می شود و می تواند، هر نوع تصرفی كه بخواهد در آن بنماید»
زن در راهروهای دادگستری، درهایی را باز وبسته می كند از اتاقهایی تو می رود و بیرون می آید. او قاطعانه مهریه اش را طلب می كند و سرانجام وقتی مقاومت مرد را می بیند می گوید: «اگر لازم باشد، ۲۰ سال می آیم تا مهریه ام را بگیرم. »
منظور قانونگذار از ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی این است كه زن پس از جاری شدن خطبه عقد می تواند مهریه خود را از شوهرش مطالبه كند و طبق میل خود از آن استفاده كند.
هرچند مهریه در حال حاضر سهم مهمی از مذاكرات مربوط به ازدواج را بین خانواده زن و مرد به خود اختصاص می دهد، اما اصلاً قابل وصول تصور نمی شود. به همین دلیل میزان آن در اغلب موارد بالاتر از حدی است كه شوهر می تواند پرداخت كند.
آشكارا نشان می دهد كه از سؤالم خوشش نمی آید. قاضی می گوید: «به جای این كه به زنها بگویید زندگیشان را بكنند، چه فایده ای دارد كه مدام توی گوششان پر می كنید این طور یا آن طور از شوهرت طلاق بگیر یا مهریه ات را چطور به اجرا بگذار...» بعد چهره اش حالتی نصیحت وار می گیرد و خطاب حرفهایش هم عوض می شود: «در دین اسلام مرد نمی تواند به زن دستور بدهد كه بلند شو آب بیاور. لباسم را بشوی، غذا بپز... زن كارهایی انجام می دهد كه قانوناً و شرعاً برعهده اش نیست. ولی عرفاً و عادتاً برعهده اوست. كی گفته زن كار خانه كند، آشپزی كند... جزو وظایفش نیست. حتی شیردادن جزو وظایف زن نیست. انصافاً خلأ قانونی نداریم. یك مقدار ذهنمان تغییر كرده. جوانها حساس شده اند. زود احساس دلتنگی می كنند و می خواهند جدا شوند...» تمایلی ندارد اسمش را بگوید، من هم اصرار نمی كنم؛ اما برای گرفتن جواب سؤالم چرا، بالاخره جوابم را می دهد. ولی شرط می گذارد كه پیش از آن این جمله را بنویسم كه «باید كمك كنیم همان چارچوبه سنتی خانواده ها برقرار و پردوام باشد.» بعد هم می گوید: «در مهر المسمی، مهری كه در زمان عقد با تراضی طرفین تعیین می شود، بعد از وقوع عقد، زن مالك آن است و در صورتی كه مرد از پرداخت آن استنكاف كند، زن می تواند طبق عقدنامه كه یك سند لازم الاجرا و رسمی است، با مراجعه به اداره ثبت مهریه را مطالبه كند و بعد از معرفی اموال مرد خواهان توقیف آنها شود. یك راه دیگر هم مراجعه به دادگاه است. زن دادخواستی به دادگاه می دهد و وقتی برای دادگاه محرز شد كه زن مستحق دریافت مهریه است. مثلاً در گذشته آن را نگرفته یا نبخشیده، مرد را ملزم به پرداخت آن می كند. اگر مردی از حكم دادگاه تمكین كرد، تنها مكلف به پرداخت مهریه خواهد بود. در غیر این صورت دادگاه مبادرت به صدور اجراییه می كند»
گلگونه حمدی كه از عذاری ورق را به زیباترین وجهی گلگون نماید و غازه شكری كه رخسار عروس دل آرای صحنه را به نیكوترین صورتی آراید، تنها سزاوار جمال جلیل حضرت ذوالجلال است ... عروس خدیجه بیگم فرزند سیدمؤمن قزوینی. داماد آقامحمد سمیع اصفهانی فرزند محمد رفیع. به قرار مهریه ۸۰ تومان و ۴۰ مثقال طلا و شش دانگ خانه اسنه ۱۸ ربیع الاول ۱۱۸۱”
هرچند دكتر زیبا میرحسینی، مردم شناس می گوید: «وقتی در مراكش كار تحقیقی می كردم، دیدم كه كاركرد مهریه در آنجا مثل ایران نیست. در آنجا مهریه اول ازدواج داده می شود و معمولاً با آن جهیزیه می خرند... از همان ابتدا زن مالك مهرش می شود. مقدار مهریه هم كم و در حد توان مرد است و فقط بخش خیلی كمی از آن در عقدنامه ثبت می شود.» اما متنی كه ذكر شد، بخشی از یك عقدنامه قدیمی ایران است. مربوط به گذشته ای كه اموال غیرمنقولی نظیر باغ، زمین و ملك به عنوان مهریه زنان تعیین می شد و بلافاصله بعد از عقد در مالكیت زن قرارمی گرفت. دكتر نعمت احمدی، حقوقدان می گوید: همین حالا در كرمان هم كه من شناخت دارم مهریه ها عموماً جنسی است. مرد، خانه یا تعهد خرید خانه را به عنوان مهر قرارمی دهد. از وقتی سكه را رایج كردیم، مهریه ها كلان و نجومی شدند. من در پرونده هایم دعوای خانوادگی ندارم. فقط یك دختری به دفترم مراجعه كرد و گفت: «می خواهم مهریه ام را وصول كنم، راهش چیست؟» پرسیدم: «مهریه ات چقدر است.» گفت: «۲۰هزار سكه است.» گفتم: «داماد چكاره است، جواب داد: راننده تاكسی! آن هم به این صورت كه ماشین متعلق به دیگری است و او فقط با آن كار می كند. حالا این مرد عمر نوح هم داشته باشد، آیا می تواند این پول را پس انداز كند یا بدهد. این مسائل باعث شده كه الآن پرونده های متعدد مهریه در دادگاهها مطرح شود»
مریم، در اولین سال زندگی مشتركش متوجه شده كه حرفهای شوهرش در مورد اینكه «مهندس است و موقعیت شغلی خوبی دارد.» دروغ است. «نه تنها تحصیلات بالایی ندارد، بیكار هم هست.» او به دادگاه مراجعه كرده تا به خاطر فریب در ازدواج از همسرش جدا شود و مهریه اش را هم بگیرد: پدرم با این ازدواج مخالف بود و اصرار مرا كه دید برای شوهرم شرط گذاشت كه مهریه ای معادل ۱۰كیلو طلا برای من در نظر بگیرد. او هم قبول كرد: «علاوه بر اینها شوهرم آدم غیرمنطقی است. حالا هم طلاق و هم مهریه ام را می خواهم.» مریم قبول می كند مهریه اش را قسطی بگیرد ولی در عوض همسرش با طلاق موافقت كند.»
دكتر نعمت احمدی وكیل و حقوقدان می گوید: «پدر و مادرهای ما با مهریه های اندك اما با شوق زندگی و اعتماد به هم، ازدواج می كردند. اما الآن پسران و دختران بدون توجه به واقعیتهای موجود، مهریه های كلان و زیادی را مقدر می كنند. من نمی پذیرم كه مهریه های كلان باعث حفظ و حراست از زندگی شده و مهریه كم زندگی مشترك را در آستانه شكست و فروپاشی قرارمی دهد»
محسن یك زندانی مهریه است روزی كه به خواستگاری رفت و قبول كرد كه به نیت ۱۲۴ هزار پیامبر، همین تعداد سكه را مهریه همسرش تعیین كند، نمی دانست كه مهریه جزو «دیون ممتازه» محسوب می شود، فقط این جمله را آویزه گوشش كرده بود كه: «مهریه را كی داده، كی گرفته!» اما قاضی به او گفت كه: چون مهریه در حق همسرتان عندالمطالبه است و شما باید مهریه او را پرداخت كنید، وگرنه به خاطر عجز از پرداخت مهریه باید به زندان بروید. زندانی شدن او دست كم اگر نمی تواند همسرش را به مهریه اش برساند، می تواند موجب این شود كه او با آگاهی و اطلاع برخی تعهدات را بپذیرد.
منصوره وحدتی كارشناس حقوقی یكی از شعب مجتمع قضایی هم از این زاویه به موضوع نگاه می كند: «ممكن است مردی واقعاً سوءنیت نداشته باشد و از روی ناآگاهی تعهدی را پذیرفته كه قادر به عمل به آن نیست. اما مردی كه دارد و نخواهد حق زن را بدهد، باید با او برخورد كرد.» او كه هر روز شاهد دعوای زن و شوهرها است، مواردی را به یاد دارد كه مرد با طرح و نقشه ای می خواهد شرایطی به وجود بیاورد كه نشان دهد توانایی پرداخت مهریه را ندارد. یك مورد كه الآن یادم آمد مربوط به مردی بود كه برای این كه مهریه ۵۰۰ سكه ای همسرش را ندهد، تمام اموالش را به اسم پدرش كرد كه زن با مراجعه به دادگاه ازشوهرش شكایت كرد. دادگاه هم بعد از استعلام از اداره ثبت، مرد را مجرم شناخت و با قرار كفالت ۴۰ میلیونی آزاد كرد. »
مهریه ای كه با رضایت طرفین تعیین می شود، به جای آن كه در اوج شادی وصل و رضایت زن و شوهر از یكدیگر به زن پرداخته شود؛ به زمان جدایی زن و شوهر بر اثر طلاق یا فوت موكول شده یا تنها از آن به عنوان پشتوانه اقتصادی زن بعد از طلاق یاد می شود كه این موضوع مغایر با هدف اصلی قراردادن مهریه برای زنان است. از طرفی هم قراردادن مهریه هایی با ارقام نجومی آن را از حالت حقی برای زن خارج كرده و به موضوع تشریفاتی كه خاصیتی جز نوشته بر روی صفحات عقدنامه ندارد، تبدیل كرده است.

فاطمه امیری

منبع : سایر منابع