روزهای سیاه

● مَهر:
مهر به فتح میم كلمه عربی است كه در زبان فارسی به آن كابین و مهریه گفته می شود. صداق و صدقه مترادف آن است. در قرآن مجید از واژه مهر استفاده نشده است، بلكه واژه های مترادف آن به كار رفته است مانند: «... وء ائوا النساء صدقاتهن نحله...» (صداق های زنان را به عنوان بخشش پرداخت نمایید.) و یا آیه : «و ان طلقتموهن من قبل ان تمسوهن و قد فرضتم لهن فریضهٔ فنصف ما فرضتم» (هرگاه زنان را قبل از همبستری طلاق دادید، نیمی از مهر آنان را پرداخت نمایید.) در دو آیه فوق، كلمات صداق و نحله و فریضه مترادف كلمه مهر به كار رفته است، قرآن كریم در جای دیگر می فرماید: «فما استمتعتم به منهن فاتوهن اجورهن» (از زنانی كه استمتاع می برید، اجر آنان را پرداخت نمایید.) این آیه در خصوص نكاح منقطع است و در این آیه از واژه مهر تحت عنوان اجر یا مزد ذكر شده است.
كابین به معنی طلب مهر كردن یا مهریه خواستن می باشد. كابین كلمه فارسی و «كبین» آذری از این كلمه است و مهر زنان را گویند كه در هنگام عقد و نكاح كردن زنان مقرر می كنند.
● صداق:
صداق به معنی صداقت و راستی و به منظور استواری و استحكام و دوام بیشتر پیمان و میثاق ازدواج است. مهر را صداق می گویند زیرا كه نشان دهنده میزان صداقت مرد نسبت به زن است.
● تعریف مهر:
مهر بر وزن نهر، مالی است كه برابر رسوم و عادات در موقع عقد نكاح شوهر به زن می دهد یا تعهد به دادن آن می كند. و برعهده زوج است خواه عین یا دین یا منفعت و یا عمل معین باشد و به محض وقوع عقد نكاح، زن مالك مهر می شود و می توان آن را از شوهر خود مطالبه كند. مگر آن كه در آن مهلت یا اقساط شرط شده باشد.
● فلسفه مهر
زن ركن اساسی بنیان خانواده است به همین دلیل قرآن كریم دستور معاشرت نیكو با این موجود ارزشمند را صادر نموده و چتر حمایت خود را بر سر او گشوده است تا آنجا كه واژه «معروف» ۳۸ بار در قرآن ذكر شده است ۱۹ مورد آن، توصیه به مردان در خصوص شیوه معاشرت با زنان و رفتار نیكو با آنان است. فلسفه وجود مهر نیز برای ایجاد همدلی، مودت، صفا، صمیمیت است و وسیله ای است برای اطمینان و ایجاد زمینه مناسب برای این كه زن بتواند در سایه این حمایت با امنیت خاطر نقش واقعی خود را در خانواده و اجتماع ایفا نماید. لازم به ذكر است مهر فقط برای زن است و تعلق به خود زن دارد و اولیای او از دخالت و تصرف در مهر، ممنوع می باشند.
● شیربها
طبق رسم موجود در بعضی از خانواده های ایرانی در هنگام ازدواج، مرد مبلغی به پدر یا مادر یا بستگان همسر خود می دهد كه شیربها نام دارد بین شیربها و مهریه تفاوت وجود دارد مهر ملك مختص زن است و شیربها متعلق به خانواده و بستگان زن می باشد. این مبلغ جزو مهریه نیست. مهریه فقط باید به زوجه پرداخت شود البته پرداخت وجهی به بستگان زن برای جلب رضایت آنها در برابر زحمات آنان اگر به عنوان هدیه یا «جعاله» آن هم با طیب خاطر و رضای زوج باشد مانعی ندارد ولی به عنوان مهر به حساب نمی آید. هرچند زوجه راضی باشد.
● جایگاه مهر در عقد نكاح
مهر در نكاح ركن عقد نیست بلكه خود زوجین اساس و ركن نكاح می باشند پرداخت مهر به زن به حكم قرآن و قانون است و امری اختیاری نیست كه بتوانند آن را نادیده گیرند یا شرط كنند كه زن مستحق مهریه نباشد، بلكه قانون مرد را مكلف به پرداخت مهریه نموده است و زن به مجرد وقوع عقد نكاح، مالك مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی كه بخواهد در آن بنماید.
حال این سؤال مطرح می شود كه با توجه به این كه تعیین مهریه یك الزام قانونی است، آیا چنانچه در عقد ازدواج ذكر نشود عقد صحیح است یا باطل؟ در پاسخ باید گفت در چنین صورتی عقد صحیح است و طرفین می توانند با توافق مهر را تعیین كنند. به اعتقاد شهید اول «نكاح دایم بدن ذكر مهر صحیح است و در این صورت اگر مرد با زن ازدواج كند مهرالمثل ثابت می شود و اگر پیش از ازدواج كردن زن خود را طلاق دهد برای زن، مهرالمتعه است.»
لازم به ذكر است كه طرفین عقد ازدواج می توانند هر شرطی كه مغایر با روح ازدواج نباشد در ضمن عقد ازدواج یا هر عقد دیگری بنمایند. مانند این كه زن در مواردی حق داشته باشد از شوهر خود طلاق بگیرد. یا شرط نماید كه اختیار تعیین مسكن با وی باشد اما نمی توان شرط كرد كه مهر تعیین نشود یعنی مهریه به زن تعلق نگیرد حتی اگر چنین شریطی هم بشود بی اعتبار است و در صورتی كه زن و مرد بر تعیین میزان مهریه توافق نكنند و به هر دلیلی مهر در زمان ازدوج ذكر نشود قانون آن را تعیین می نماید و حق زن بر مهر از بین نمی رود.
● مقدار مهر:
برای تعیین مهر محدودیتی نیست مقدار مهریه با توافق زن و شوهر تعیین می شود و به هر مقدار كه تمایل داشته باشند می توانند مهر تعیین كنند. طبق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی كه مقرر می دارد: «مالیت داشته باشد» در مورد حداقل آن مهر باید دارای ارزش مالی باشد برای مثال یك حبه گندم یا امثال آن را كه دارای ارزش اقتصادی نیست نمی توان مهر قرار داد بعضی از فقهای بزرگ توصیه كرده اند مهر از مهرالسنه بیشتر نباشد.
شاید تعیین مهریه های گزاف و سنگین و تحمیل بار مالی كلان بر دوش مرد در ابتدای ازدواج محیط صمیمی و گرم زندگی را به كانونی سرد مبدل سازد.
● تعیین مدت و اقساط در مهر
ممكن است در ضمن عقد، زن و شوهر به توافق رسند كه مرد پس از مدت معلوم و مشخص مانند یك ماه، یك سال یا... پس از وقوع عقد، مهریه را به زن بپردازد. همچنین زن و شوهر می توانند توافق نمایند كه شوهر تمام مهر یا قسمتی از آن را به صورت اقساط به زن بپردازد كه در این صورت زن نمی تواند تا قبل از پایان مدتی كه توافق كرده اند، مهریه را از شوهر خود مطالبه كند مگر در صورت فوت شوهر و نیز در این صورت زن نمی تواند از حق حبس استفاده نماید زیرا در حق حبس حال بودن مهریه ملاك است.
● عیب و تلف مهر
چه كسی ضامن عیب و تلف مهریه پیش از تسلیم مهریه به زن می باشد؟ هنگامی كه مسلم شد زن مالك مهریه است، لیكن شوهر آن را به زن تسلیم ننموده است مسؤول عیب و تلف مال است. یعنی زن اختیار دارد مهر را فسخ كند و یا مثل یا قیمت آن را دریافت دارد یا مال را نگاه دارد و تفاوت قیمت (ارش) را از شوهر بگیرد بنابراین تا هنگامی كه شوهر مهر را تسلیم زوجه ننموده است ضامن عیب و تلف آن است ضمان زوج نسبت به مهر به عقیده فقها امامیه از نوع ضمان ید است زیرا به محض وقوع عقد زوجه مالك تمامی مهر می گردد، بنابراین زوج به موجب قاعده ید ضامن است كه آن را به طور سالم تحویل صاحبش دهد و اگر پس از تحویل مهر به زوجه معلوم شود كه قبل از عقد معیوب بوده و یا بعد از عقد تلف یا معیوب گردد، زوج ضامن جبران خسارات است و زوجه می تواند به عنوان خسارت ارش مطالبه نماید و یا این كه عین معیوب را مسترد كند و مثل سالم یا قیمت آن را مطالبه نماید ولی حق فسخ ندارد و در مورد لزوم پرداخت قیمت، قیمت روز پرداخت معیار محاسبه قرار می گیرد.

دكتر حسن حمیدیان

منبع : روزنامه ایران