مهریه؛ حق قانونی زنان

مهریه از جمله موضوعات مهمی است كه در شریعت اسلامی بدان اهمیت خاصی داده شده است. امروزه نیز این تأسیس دینی نزد خانواده ها از جایگاه خاصی برخوردار است.
بحث مهریه كه اسلام آن را جهت نقش و اهمیت والای زن و جایگاه مهم او در خانواده قرار داده، امروزه از جمله مسایل چالش برانگیز محاكم و دادگاه ها شده است كه متأسفانه موجب شده جوانانی كه گاهی با تحمل رنج و مشقت زیاد به تشكیل خانواده اقدام كرده اند، بهترین لحظات عمر و زندگی خود را در محاكم و به دنبال حق و حقوق خود سپری كنند كه البته نقش خانواده ها در چنین وصلت هایی كم تأثیر نبوده و نیست.
به همین خاطر این موضوع كه مهریه ها از حد و حدود خاصی برخوردار باشد از جمله مسایل مهمی بوده كه مورد توجه مسوولان امر چه در مجلس و چه در قوه قضاییه قرار داشته است. هر چند مجلس در طرحی به دنبال تعیین سقفی برای مهریه بود ولی عملاً این طرح به جایی نرسید.
در این موضوع، صفحه حقوقی چندی پیش مطلبی تحت عنوان «مالیات بر مهریه» به چاپ رساند كه در آن نویسنده طی تشریح موضوع، پیشنهاد داده بود تا برای جلوگیری از تعیین مهریه های سنگین و به تبع آن مشكلات متعددی كه به وجود می آید، درصدی از مهریه به عنوان مالیات، قبل از ثبت عقد، از طرفین دریافت شود.
خوانندگان متعددی از طریق نامه و تلفن در مورد این مطلب توضیحاتی داده و بعضاً به نقد آن پرداخته بودند كه ضمن تشكر از توجه خوانندگان محترم، توضیحاتی جهت روشن تر شدن بحث ارایه می شود.
در قانون مدنی، در فصل هفتم از كتاب نكاح و طلاق، ۲۴ ماده درخصوص مهریه آورده شده است و مسایلی همچون شرایط مهریه، مدت تأدیه مهریه، وظیفه مرد در قبال مهریه، میزان مهریه در طلاق و مهریه در نكاح منقطع مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است.
بعد از تعیین مهر كه طبق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی به تراضی و رضایت طرفین تعیین می شود و به مجرد عقد، زن مالك مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی كه بخواهد در آن بنماید (ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی) و حتی زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی كه در مقابل شوهر دارد امتناع كند. مشروط بر این كه مهر او حال و قابل مطالبه باشد (به عبارت دیگر مهریه به شكلی تعیین نشده باشد كه مثلاً با تراضی طرفین چند سال بعد از عقد قابل مطالبه باشد).
و حتی عدم انجام وظایف از سوی زن برای گرفتن مهر مانع از پرداخت حق نفقه نخواهد بود. به این ترتیب قانونگذار كه شرع را در تعیین چنین قوانینی منبع خود قرار داده است، بر نقش و اهمیت مهریه در تشكیل خانواده تأكید دارد.
واجب الادا بودن مهریه را می توان از دو جهت و به عبارتی از سوی طرفین ازدواج مورد توجه قرار داد.
از سویی زن حق دارد به مجرد عقد، مهریه خود را تقاضا كند و این حقی است كه شرع به تبع آن قانونگذار آن را به رسمیت شناخته و از طرف دیگر مرد موظف است در صورت تقاضای مهر، آن را پرداخت كند.
پرونده هایی كه در دادگاه ها مطرح می شود از دو منظر قابل بررسی است؛ در برخی پرونده ها مرد پس از ازدواج به دلایل مختلف و گاه واهی مشكلات عدیده ای را در ادامه مسیر زندگی به وجود می آورد كه در نتیجه زن خواهان طلاق می شود و در این میان آنچه تا حدودی می تواند آلام زن را تسكین بخشد گرفتن مهریه است كه البته هیچگاه این پرداخت، خسارات معنوی را جبران نخواهد كرد. ولی مسأله به همین جا ختم نمی شود. گرفتن مهریه از چنین مردانی گاهی ماه ها سرگردانی در دادگاه ها و سال ها انتظار برای وصول كامل مهریه را می طلبد كه گاهی زن پس از مدتی پیگیری، حاضر به بخشیدن مهریه می شود. مخصوصاً اگر مرد به دلیل عدم پرداخت، در چنین شرایطی در زندان به سر برد. البته تعیین مهریه هایی كه با وضع مادی مردان در حین ازدواج تطابق چندانی ندارد در رقم خوكردن چنین سرنوشت هایی كم تأثیر نیست. در این نوع پرونده ها این زنان هستند كه حق آنان مورد تعدی قرار می گیرد. و عملاً گاهی در احقاق حق خود به نتیجه نمی رسند. ولی به هر حال پیگیری این حق، می تواند تا حدودی خسارت های وارده به آن ها را جبران كند. به همین جهت مهریه در این میان دارای اهمیت خاصی می باشد و برای برخی خانواده ها، تنها وسیله ای است كه می تواند آنان را در گرفتن حق و حقوق قانونی دختران شان یاری كند.
از طرف دیگر گاهی علت یابی طرح این نوع پرونده ها در دادگاه ها از سوی زنان قابل بررسی است.
بدین علت كه گاهی زن اصلاً تمایلی به گرفتن مهریه از خود نشان نمی دهد و زندگی برپایه محبت و تفاهم (هرچند ظاهری) آغاز می شود. ولی در تعیین مهریه و تفاهم اولیه از خود نرمشی نشان نمی دهند و بعضاً با مهریه های سنگین، عقد منعقد می شود.
اما پس از چندی این تفاهم و پیوند و محبت، شكل دیگری به خود می گیرد. زن كه مستحق مهریه شده بلافاصله خواهان وصول كامل مهریه می شود. در این میان پرداخت مهریه های هزارسكه ای و بالاتر برای مردانی كه شاید در تمام طول عمر خود چنین ثروتی را اندوخته نكنند، جز سال ها سرگردانی و حتی تجربه زندان، چیزی به ارمغان نخواهد داشت. این در حالی است كه زن برای وصول مهریه می تواند از انجام وظایف قانونی خود سرباز زند بدون این كه از حق طلاق استفاده كند. به عبارت دیگر زن و مرد كه در عقد یكدیگر هستند بدون این كه رابطه ای با یكدیگر داشته باشند (آنهم در اوایل زندگی) برای حل و فصل این مسأله راهی جز مراجعه مكرر به دادگاه ندارند.
تصور چنین حالت هایی كه متأسفانه در پرونده های مطروحه در دادگاه ها كم نیستند، صاحب نظران و مسوولان را به ریشه یابی و چاره اندیشی واداشته است. اگر به طور دقیق این مسأله را مورد توجه قرار دهیم، می توان به این نتیجه رسید كه اگر روش تعیین مهریه و میزان آن با شرایط خاصی همراه شود و به عبارت دیگر پرداخت آن ممكن و سهل الوصول گردد در هر دو صورت فوق كه شرح آن گذشت می توان با مشكلات كمتری این مسأله را حل و فصل كرد، هر چند ممكن است لطمات جبران ناپذیری را به طرفین وارد كند.
اصلاح قوانین، تعیین سطحی برای مهریه، پرداخت قسمتی از مهریه به عنوان مالیات، تعیین مهریه متناسب با كار، شغل و درآمدی كه مرد هنگام وصلت از آن برخوردار است و... از جمله راه های قابل بررسی است و در نهایت دقت خانواده ها در شناخت دقیق طرف مقابل و پرهیز از چشم و هم چشمی ها و دخالت بی دلیل آن ها در چنین اموری می تواند از اشتباهاتی كه طرفین در آن لطمه می بینند جلوگیری كند.
ریسك پذیری مهریه های سنگین به هر دلیلی كه باشد، همیشه خانواده را در معرض خطر فروپاشی قرار می دهد و فروپاشی هر خانواده مسلماً تعداد زیادی از افراد فامیل طرفین را درگیر چنین مسایلی می كند كه تأثیرات روحی و روانی آن تا مدت ها ادامه می یابد.
چنین ملاحظاتی باعث می شود كه هر از چند گاهی مقالاتی در تعیین راه حل هایی برای این مسأله نگاشته شود كه مقاله «مالیات بر مهریه» نیز به این نیت نگاشته شده و تنها قسمتی از این پروسه را مورد توجه قرار داده بود كه امید است عنوان چنین مطالبی و توجه خوانندگان به آن ها بیش از پیش در توجه خانواده ها در امر ازدواج مؤثر باشد.

منبع : روزنامه جوان