عنصر روی

عنصر روی از اوایل دهه ۱۹۰۰ به عنوان یک ماده مغذی شناخته شد. اولین تحقیقات کمبود روی در انسان مربوط به اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ است که نشان داد تعویق رشد، ضایعات پوستی و نارسایی بلوغ جنسی در نوجوانان پسر ایرانی و مصری مربوط به کمبود روی است.
مقدار روی در بدن ۵/۱ تا ۵/۲ گرم است و بخش اعظم آن در عضلات، استخوان ها و کبد تجمع یافته و بخش کوچکی نیز در ناخن، پوست و مو یافت می شود. عنصر روی در بدن نقش مهمی در ساختمان بیش از ۳۰۰ آنزیم دارد و کمبود آن می تواند اختلالات متعددی در متابولیسم و عملکرد ارگان ها ایجاد نماید. بافت هایی که سرعت تقسیم سلولی و بازگردش آنها زیاد است از جمله سیستم ایمنی و دستگاه گوارش در مقایسه با سایر بافت ها بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند. مکانیسم عمل ریزمغذی روی شامل تاثیر بر سنتزDNA، سنتز RNA و تقسیم سلولی است و همچنین با هورمون های مهم رشد استخوان نظیر سوماتومدین C، استئوکالسین، تستوسترون، هورمون های تیروئیدی و انسولین تاثیر متقابل دارد. عنصر روی اساساً به سوخت و ساز استخوان مرتبط می شود بنابراین تاثیر منفی بر رشد و نمو دارد. غلظت روی در استخوان در مقایسه با سایر بافت ها بسیار بیشتر است. عنصر روی تاثیر ویتامین D را در سوخت و ساز استخوان از طریق فعال سازی سنتز DNA در سلول های استخوانی افزایش می دهد. نیاز به عنصر روی در دوران کودکی به علت رشد سریع حیاتی است. دیده شده است که مکمل روی تاثیر مثبتی بر رشد کودکان دچار کوتاه قدی تغذیه ای داشته است. از دیگر نقش های روی مواردی مانند تولید مثل، سلامت پوست، نمو عصبی رفتاری و مقاومت بدن در برابر ابتلا به بیماری ها می باشد.
● وضعیت کمبود روی در کشور
کمبود روی یکی از مشکلات تغذیه ای شایع در کشور ما به شمار می رود. بررسی ملی تعیین وضعیت ریزمغذی ها که در سال ۱۳۸۰ انجام شده است نشان می دهد تمام گروه های سنی از جمله کودکان زیر ۶ سال، نوجوانان دختر و پسر ۲۰ – ۱۴ ساله و زنان باردار از کمبود روی سرم رنج می برند.
● عوارض و پیامدهای کمبود روی
کمبود روی در کودکان می تواند سرعت رشد را کاهش دهد. همچنین، کمبود روی با تغییراتی در حس بویایی و چشایی همراه است و سبب بی اشتهایی و کاهش وزن می شود. مطالعات متعددی نشان داده است که عنصر روی بر قدرت یادگیری تاثیر قابل ملاحظه ای دارد و مشکلاتی در قسمت حافظه و یادگیری در کودکان متولد شده از حیواناتی که دچار کمبود روی بوده اند نشان داده است. کمبود روی در دوران بارداری عوارضی همچون سقط جنین، نقص عضو مادرزادی، وزن کم در زمان تولد و زایمان دیر یا زودهنگام را به دنبال دارد. به دلیل نقش روی بر سیستم ایمنی، کمبود آن، مقاومت در برابر بیماری ها را کاهش می دهد و به ویژه در کودکان موارد ابتلا به بیماری های شایع دوران کودکی از جمله بیماری های تنفسی و اسهالی افزایش می یابد. کودکان دچار کمبود روی بیشتر در معرض عفونت ها قرار دارند. تاخیر در بلوغ جنسی از دیگر عوارض کمبود روی به شمار می رود.
● مقدار مورد نیاز
میزان نیاز روزانه با برآورد ۴۰ درصد جذب روی از غذا بر اساس جیره غذایی توصیه شده ۱۵ میلی گرم و بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواربار و کشاورزی (فائو) روزانه ۵/۵ میلی گرم اعلام شده است.
● منابع غذایی روی
روی در تمام مواد غذایی حیوانی و گیاهی که منبع خوب پروتئین هستند، وجود دارد. منابع غنی روی عبارتند از صدف، جگر و انواع گوشت ها به ویژه گوشت قرمز (گوشت مرغ و ماهی هم حاوی روی هستند اما میزان روی در گوشت قرمز بیشتر است)، تخم مرغ، حبوبات مانند لوبیا و عدس، غلات سبوس دار، شیر و مواد لبنی، انواع مغزها مانند بادام زمینی، گردو، بادام و فندق، به طور کلی قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است و در صورتی که قسمت اعظم روی دریافتی از منابع گیاهی تامین شود نیاز به این ریزمغذی افزایش می یابد. به طور کلی قابلیت جذب روی از گوشت ۴ برابر غلات است. فیبر و فیتات از مهمترین عوامل کاهش جذب روی از رژیم غذایی هستند و در صورتی که مقدار کمی پروتئین حیوانی در وعده غذایی وجود داشته باشد، جذب روی از غذاهای حاوی فیتات افزایش می یابد.
میزان جذب روی بسته به وضعیت روی فرد از ۱۵ تا ۴۰ درصد متفاوت است. در افرادی که دچار کمبود روی هستند میزان جذب روی افزایش می یابد. جذب روی در دوران بارداری و شیردهی نیز افزایش می یابد.
● عوامل موثر بر جذب روی
عوامل متعددی ممکن است موجب کاهش جذب روی شوند. فیتات ها جذب روی را کاهش می دهند اما تانن اثر کاهش دهندگی بر جذب روی ندارد. (تانن از کاهش دهنده های مهم جذب آهن است). مس و کادمیوم از نظر پروتئین حامل، مشابه روی هستند و در جذب با روی رقابت می کنند. دریافت بالای آهن و کلسیم نیز جذب روی را کاهش می دهد. اسید فولیک نیز در صورتی که دریافت روی کم باشد، جذب آن را ممکن است کاهش دهد. از سوی دیگر، مقادیر بالای روی می تواند جذب آهن از فروز سولفات را که در ترکیب مکمل های دارویی وجود دارد کاهش دهد. جذب روی ممکن است توسط گلوکز و یا لاکتوز و پروتئین سویا که به تنهایی و یا همراه با گوشت مصرف می شود، افزایش یابد. روی موجود در شیر مادر مانند آهن در مقایسه با شیر گاو از قابلیت جذب بالاتری برخوردار است.
● روش های پیشگیری و کنترل کمبود روی
به طوری کلی، پیشگیری و کنترل کمبود روی نیز مانند هر ریزمغذی دیگری مستلزم به کارگیری استراتژی های غنی سازی مواد غذایی، مکمل یاری، آموزش تغذیه و اصلاح رفتارهای غذایی می باشد. غنی سازی مواد غذایی عمده از جمله آرد، انواع غلات صبحانه، ماکارونی و غذاهای تجارتی کودک در سایر کشورها به اجرا گذاشته شده است.
مکمل یاری روی در کودکان مبتلا به بیماری های اسهالی توصیه شده است. همچنین، مکمل یاری روی به میزان یک میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در کودکان دچار کمبود روی خفیف توصیه شده است و در موارد کمبود شدید روی، این میزان به روزانه ۳ تا ۴ میلی گرم روی به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن افزایش می یابد. در بزرگسالان، مصرف طولانی مدت مکمل روی به مقدار بیشتر از ۱۵ میلی گرم در روز توصیه نمی شود.

دفتر تغذیه جامعه، معاونت سلامت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

منبع : کلوب