نقش الگوی سرآمدی در کسب مزیت رقابتی

امروزه كسب مزیت رقابتی درگرو این است كه سازمانها در ابعاد مختلف به سمت سرآمدی و برتر شدن حركت كنند. ایجاد رقابت با رعایت اصول اخلاقی به این معنی است كه با شیوه علمی و با برنامه ریزی راهبردی درجهت قوی كردن سازمان گام برداشت.
برای ایجاد كسب مزیت رقابتی راهكارهای زیادی وجود دارد كه لازم است به تناسب شرایط فرهنگی، سیاسی، انسانی و ساختاری راهكارهای مناسبی به كار گرفته شود. یكی از راهكارهایی كه از تناسب فرهنگی، انسانی و ساختاری بیشتری با شرایط سازمانی و كسب و كار بومی برخوردار است و درعمل نیز در بعضی از سازمانها به اثبات رسیده مدل سرآمدی یا استاندارد (EUROPEAN, FOUNDATION, QUALITY, MANAGEMENT)E.F.Q.M است.
استقرار مدل سرآمدی در سازمانها دارای دستاوردهای زیادی است كه از آن جمله به وجود آمدن مزیت رقابتی و توجه به خواسته ها و نیازهای مشتریان درهمه ابعاد است.
برای كسب سودآوری، لازم است ابتدا در ابعاد مختلف توانمندسازهای سازمان را تقویت و از طرف دیگر نتایج حاصل از توانمندسازها را تبدیل به خدمات، كالا و محصول برتر و مشتری پسند كرد. براین اساس و باتوجه به اهمیت مدل سرآمدی در كسب و كار، دراین مقاله سعی بر آن است مفهوم مزیت رقابتی، راهكارهای كسب مزیت رقابتی، بنیادهای سازمانهای متعالی و نقش مدل سرآمدی در كسب مزیت رقابتی تبیین شود.
مزیت رقابتی ازجمله مؤلفه هایی است كه ماندگاری سازمانی را تضمین می كند. كسب مزیت رقابتی به صورت تصادفی و بدون برنامه حاصل نمی شود بلكه بایستی سازمانها با تفكر و طراحی چهارچوبهای علمی در این راستا حركت كنند. مشتری مداری، بازارآفرینی و بازارگرایی ایجاب می كند كه از مدل های سرآمدی برای بهبود وضعیت موجود رهبری، استراتژی ها و منابع انسانی استفاده شود.
شناسایی دائم حوزه های بهبود و پروژه سازی برای رسیدن به بهبودهای مطلوب و رقابت مدار از طریق الگوهای استاندارد و تجربه شده موجب صرفه جویی در وقت می شود. الگوی سرآمدی ازطریق توجه به توانمندسازها بنیادهای بهبود را در ابعاد مختلف سازمان ایجاد و با رویكردی نظام دار انسجام منطقی درون هر رویكرد ایجاد و ازطرف دیگر با یكپارچه سازی مجموعه توانمندسازها سینرژی در توانمندسازهای سازمانی ایجاد می كند كه حاصل آن بهبود توانمندی كاركنان، افزایش كیفیت و كسب بازارهای جدید است. در این صورت، می توان با حاكم كردن هوشمندی رقابتی و استراتژی های پیش برنده بر سازمان، سودآوری سازمان را تضمین كرد.
● مفهوم مزیت رقابتی
رقابت پذیری فرایندی است كه هر نهادی می كوشد تا از این طریق بهتر از دیگری عمل كرده و از وی پیشی گیرد. كسب توانمندیهای رقابتی درجهان امروز به یكی از چالشهای اساسی كشورهای مختلف در سطح بین المللی تبدیل شده است.(۱) مزیت رقابتی عبارت از میزان جذابیت پیشنهادهای شركت در مقایسه با رقبا از مشتریان است. ضریب رقابتی تمایز در ویژگیها یا ابعاد هر شركتی است كه آن را قادر به ارائه خدمات بهتر از رقبا به مشتریان می كند. (۲) به طور كلی مؤلفه های مفهوم مزیت رقابتی شامل ارزش آفرینی، بازارگرایی، خشنودی مشتری، شناخت توان بالقوه، حركت دادن توان بالفعل، انگیزه سازی، مهارت سازی، قیمت مناسب، پاسخگویی و نوآوری است.
● راهكارهای كسب مزیت رقابتی
برای كسب مزیت رقابتی راهكارهای مختلفی وجود دارد كه سازمانها بایستی آنها را به كار گیرند تا با كسب جهت‌گیری صادراتی بتوانند به سودآوری دست یابند. به طور كلی با راهكارهای زیر می توان مزیت رقابتی را برای سازمان به دست آورد.
۱ – ایجاد هوشمندی رقابتی: یكی از راههای كسب مزیت رقابتی و رونق دادن به كسب و كار در داخل و خارج ایجاد هوشمندی رقابتی است. برای كسب مزیت رقابتی لازم است سازمان براساس شكل شماره یك هوشمندی رقابتی را نهادینه كند. (۳)
۲ – پیاده سازی استراتژی های پیش برنده در قبال رقبا: یكی از مكانیسم های كسب مزیت رقابتی این است كه سازمان درقبال رقبا به فراخور شرایط، استراتژی های مناسبی را طراحی و اجرا كند. به طوركلی برای كسب مزیت رقابتی استراتژی های پنجگانه آمده را می توان در شرایط مختلف سازمان به كار بست.(۴) (جدول شماره یك)
۳ – سازوكار اتحاد استراتژیك: یكی از سازوكارهای مهم كسب مزیت رقابتی و تسخیر بازارهای داخلی و خارجی اتحاد استراتژیك است. اتحاد استراتژیك یك توافقنامه همكاری بین دو سازمان و یا تعداد بیشتری است كه می‌خواهند از این راه موفقیت رقابتی كسب كنند و عملكرد خود را ازطریق منابع مشترك بهبود بخشند. اتحاد استراتژیك در زمینه های زیر موجب كسب مزیت رقابتی خواهدشد.
▪ اتحاد خدمات متقابل؛
▪ موافقتنامه صدور مجوز؛
▪ مشاركت در زنجیره ارزش.(۵)
اتحاد استراتژیك در سطح ملی و بین‌المللی موجب خلق بازار جدیدی در داخل مرزها و خارج مرزها خواهدشد بنابراین، برای ایجاد سازگاری درونی و به وجود آوردن پایگاههای مستحكم داخلی لازم است ابتدا اتحاد استراتژیك را در سطح بومی به اجرا درآورد و سپس با تمرین و رفع نقاط ضعف آن به اتحاد استراتژیك در سطح بین‌المللی پرداخت.
● نقش مدل سرآمدی
امروزه صادرات و كسب مزیت رقابتی تصادفی و یك شبه به دست نمی آید بلكه لازم است با تدبیر و برنامه ریزی بلندمدت روی ابعاد مختلف سازمانی فعالیت و سازمان را به یك سازمان سرآمد تبدیل كرد. درصورتی كه سازمان در سطوح مختلف و تا اعماق خود به سرآمدی دست یافت می توان انتظار صادرات پایدار را از آن داشت. صادرات و رقابت نیازمند پشتیبانی و تداوم است و این تداوم از درون سازمان نشأت می‌گیرد. بنابراین، لازم است ابتدا سازمانی سرآمد درست كرد كه حاصل آن ارتقای كیفیت محصول و خدمات، توجه به مشتری و قیمت ارزان است و از این طریق است كه می توان به مزیت رقابتی دست یافت. براین اساس و باتوجه به اهمیت موضوع برای پیاده سازی مدل سرآمدی در سازمان لازم است مباحث زیر موردتوجه قرار گیرد.
الف – ایجاد بنیادهایی برای سرآمدی سازمان؛
ب – استقرار مدل سرآمدی در سازمان.
الف – ایجاد بنیادهایی برای سرآمدی سازمان: برای اینكه سازمان هرچه بیشتر به سمت سرآمدی حركت كند نیازمند ایجاد بنیادهای صحیح است. سرآمدی مانند یك خانه است كه برای ساخت و تداوم آن نیاز است بنیادهای اولیه درست و به جا ایجاد شود. به طوركلی بنیادهای اساسی یك سازمان سرآمد كه به دنبال كسب مزیت رقابتی است را می توان به شرح زیر بیان كرد.
▪ نتیجه گرایی؛
تعالی، دستیابی به نتایجی است كه رضایت كلیه ذی نفعان سازمان را دربرداشته باشد.
▪ مشتری مداری؛
تعالی، خلق ارزشهای مطلوب مشتری است.
▪ رهبری و ثبات در مقاصد؛
تعالی، رهبری دوراندیش و الهام بخش همراه با ثبات در مقاصد است.
▪ مدیریت مبتنی بر فرایندها و اولویتها؛
تعالی، مدیریت سازمان ازطریق مجموعه ای از سیستم ها، فرایندها و اولویتهای مرتبط و به هم پیوسته است.
▪ توسعه و مشاركت كاركنان؛
تعالی، حداكثر كردن مشاركت كاركنان ازطریق توسعه و دخالت دادن آنها در امور است.
▪ یادگیری، نوآوری و بهبود بهتر؛
تعالی، به چالش طلبیدن وضع موجود و ایجاد تغییر به منظور نوآوری و خلق فرصتهای بهبود با استفاده از یادگیری است.
▪ توسعه همكاریهای تجاری؛
تعالی، توسعه و حفظ همكاریهایی است كه برای سازمان ارزش افزوده تر ایجاد می كند.
▪ مسئولیت اجتماعی سازمان؛
تعالی، فراتر رفتن از چهارچوب حداقل الزامات قانونی است كه سازمان در آن فعالیت می كند و تلاش برای درك و پاسخگویی به انتظارات ذی نفعان سازمان در جامعه است.(۶)
● پیاده سازی الگوی سرآمدی
به طوركلی برای استقرار الگوی سرآمدی كسب و كار لازم است در دو زمینه كلی زیر كار شود:
الف – ایجاد توانمندسازها برای سرآمدی: بخش عمده ای از مدل سرآمدی مربوط به توانمندسازها است. رونق كسب و كار و مزیت رقابتی درگرو توجه به كلیه توانمندسازها در سازمان است و این به خاطر آن است كه توانمندسازها در تولید كیفیت محصول، صرفه جویی و... دخیلند. درهمین جا شعر فردوسی مصداق پیدا می كند كه می گوید «توانا بود هركه دانا بود، ز دانش دل پیر برنا بود» یعنی ازطریق توجه به توانمندیها می توان سازمان را از حالت رخوت و سستی نجات داد و آن را به یك سازمان رقابتی تبدیل كرد.
مؤلفه های مربوط به توانمندسازی مدل سرآمدی بستر رونق تجارت را فراهم می كند.
۱ – رهبری: در این مقوله اقدامات زیر را بایستی انجام داد چرا كه این اقدامات زیربنای كسب مزیت رقابتی خواهدبود.
▪ رهبران، ارزشها و مأموریت سازمان را تعیین و به عنوان الگوی فرهنگ تعالی عمل می كنند.
▪ رهبران، نظامهای مدیریت و بهبود را به كار گرفته و توسعه می دهند.
● رهبران، در یك نقش چندگانه با مشتریان، شركا و نمایندگان جامعه در ارتباط هستند.
▪ رهبران، فرهنگ سرآمدی را در سازمان تقویت می كنند.
▪ رهبران، از ایجاد تحول در سازمان حمایت می كنند.۲ – خط مشی و استراتژی: در این مقوله خط مشی ها دارای خواص زیر هستند.
▪ براساس نیازها و انتظارات حال و آینده ذی نفعان استوار است.
▪ خط مشی ها به طور آگاهانه و براساس اندازه گیری عملكرد و مقایسه های بیرونی تدوین می شود.
▪ خط مشی ها با روش معینی در سازمان به اجرا درمی آید.
۳ – شراكتها و منابع: در این مقوله سازمان سرآمد درقبال شراكتها و منابع به نحو زیر عمل می كند تا بتواند به مزیت رقابتی دست یابد.
▪ شراكتهای محیطی تحت مدیریت قرار می گیرد.
▪ منابع مالی شركت، مدیریت می شوند.
▪ دارائیهای سازمان مدیریت می شود.
▪ فناوری در سازمان تحت مدیریت قرار دارد.
▪ دانش كاركنان مدیریت می شود.
۴ – منابع انسانی: منابع انسانی كه نقش مهمی در سرآمدی دارد بایستی به خوبی توانمند شوند در این مقوله برای كسب مزیت رقابتی لازم است به طوركلی با منابع انسانی به نحو زیر رفتار شود.
▪ با برنامه ریزی، منابع انسانی بهبود می یابد.
▪ دانش و خلاقیت كاركنان از قوه به فعل درآید.
▪ از مشاركت كاركنان به عنوان یك عامل توسعه ای استفاده شود.
▪ روابط و گفت گوی دوطرفه بین كاركنان و مدیریت سازمان برقرار شود.
▪ عملكرد كاركنان موردتوجه سازمان قرارگیرد.
۵ – فرایندها: فرایندها به عنوان اتصال دهنده همه فعالیتهای سازمان در توانمندسازی و كسب مزیت رقابتی نقش زیادی دارد. براین اساس لازم است فرایندهای سازمان به نحو زیر مدیریت شود تا از نتیجه آن سازمان به سودآوری برسد.
▪ طراحی و مدیریت درست فرایندها؛
▪ مهندسی مجدد فرایندهای سازمانی برمبنای نیاز مشتریان و ذی نفعان؛
▪ طراحی و توسعه محصول براساس نیاز مشتری؛
▪ تحویل به موقع محصول و ارائه خدمات پس از فروش؛
▪ مدیریت مداوم ارتباط با مشتری و بهبود آن.(۷)
ب – مؤلفه های مربوط به نتایج سرآمدی برای مزیت رقابتی: درصورتی كه روی توانمندسازی سازمان خوب كار شود نتیجه آن در بخش عملكردی سازمانی تجلی پیدا می كند. اگر به توانمندسازها توجه زیادی شود ولی نتیجه ای به دست نیاید در این صورت، سازمان در صادرات، سودآوری و كسب مزیت رقابتی، توفیقی نداشته است بنابراین لازم است به مؤلفه های نتیجه ای مدل سرآمدی نیز توجه شود. توجه به مؤلفه های نتیجه ای به شرح زیر به كسب مزیت رقابتی منجر می شود.
۱ – نتایج جامعه: در این مقوله نتایج مربوط به جامعه با دو دسته شاخص مورداندازه گیری قرار می گیرد.
- شاخصهای برداشتی نظیر انتشار اطلاعات، رفتار اخلاقی، خدمات رفاهی و...
- شاخصهای عملكردی نظیر دریافت گواهی نامه، اخذ مجوز و...
۲ – نتایج مشتری: در این مقوله نیز نتایج با دو دسته شاخص سنجیده می شود.
- شاخصهای برداشتی نظیر نظرسنجی، پاسخگویی و ارتباط با مشتری
- شاخصهای عملكردی نظیر شكایات مشتری، میزان رضایت اعلام شده مشتری و...
۳ – نتایج منابع انسانی: این مقوله با دو دسته شاخص اندازه گیری می شود.
- شاخصهای برداشتی كه مربوط به ادراك كاركنان از اقدامات سازمان است و روی رضایت آنان تاثیر فراوانی دارد. مواردی نظیر ارتقا، مشاركت، رهبری، تشویق و... دراین دو دسته از شاخصها قرار دارد.
- شاخصهای عملكردی مربوط به اقدامات انجام شده سازمان درمورد كاركنان است و شامل ارائه خدمات، اقدامات مربوط به حوادث و...
۴ – نتایج كلیدی عملكرد: نتایج كلیدی عملكرد با شاخصهای زیر سنجیده می شود.
- دستاوردهای كلیدی عملكرد نظیر دستاوردهای مالی بازار و سودآوری
- شاخصهای كلیدی عملكرد نظیر جریان نقدینگی، هزینه های سازمان و... (۸)
● الگوی خودارزیابی براساس مدل سرآمدی
باتوجه به اینكه ارزیابی مجموعه مؤلفه‌های سازمانی براساس الگوی سرآمدی موجب نظام مند شدن مجموعه رویكردها، اجرای موثر و بهبود بازنگری توانمندسازهای سازمانی می شود، نیاز است كه سازمانها دست به ارزیابی بزنند زیرا حداقل دستاوردهای ارزیابی مؤلفه ها این است كه مجموعه اقدامات برای بنیادهای توانمندساز جهت دار و حوزه های بهبود در همه بخشها معین می شود. براین اساس مؤلفه های الگوی ارزیابی براساس مدل سرآمدی كه در شركت فولاد مباركه اجرا شده در دو بخش زیر ارائه می شود.
الف – الگو و مؤلفه های كلی مدل ارزیابی سرآمدی: به طوركلی الگو و مؤلفه های مربوط به آن برای قالب بندی ارزیابی مجموعه توانمندسازهای سازمان در مدل سرآمدی را می توان مطابق شكل شماره ۲ انجام داد.
ب – ارائه یك نمونه از الگوی ارزیابی در بعد منابع انسانی سازمان تجربه شده: برای ارزیابی توانمندسازها و نتایج مؤلفه های سازمان می توان از الگویی استفاده كرد كه درعمل تجربه شده و مجموعه رویكردها و نتایج را در قالب مشخصی موردارزیابی قرار می دهد. به طوركلی نمونه الگوی جامعه ارزیابی كه رویكردهای مربوط را در یك تصویر كلی نمایش می دهد را می توان مطابق شكل شماره ۳ نشان داد.
●● نتیجه گیری
سودآوری درگرو دستیابی سازمانهای تولیدی و خدماتی به مزیت رقابتی است. مزیت رقابتی بایستی از درون سازمان شروع و ادامه یابد برای صادرات پایدار وسودآوری ابتدا بایستی محیط و بازار را شناسایی و با خلق بازارهای جدید درجهت جذب آنها اقدام كرد. برای رقابتی كردن سازمان راهكارهای مختلفی وجود دارد كه یكی از این سازوكارها كه در كلاس جهانی به رقابت منجر می شود استقرار مدل سرآمدی و تعالی در سازمان است. مدل سرآمدی به دو طریق به مزیت رقابتی سازمان كمك می كند.
یكی از طریق توانمندسازها كه عمدتا مربوط به درون سازمان است و در مقوله هایی نظیر رهبری، منابع انسانی، خط مشی ها و منابع و فرایندها، بستر رقابتی شدن و سودآوری را فراهم می سازد. و ازطرف دیگر تاثیر و نتایج توانمندسازها را در ابعاد كاركنان، مشتری، جامعه و نتایج كلیه عملكرد موردسنجش و اصلاح قرار می دهد. بنابراین، با استقرار بنیادهای سرآمدی و ارزیابی آن براساس مؤلفه‌هایی كه در مقاله ذكر شد می‌توان به مزیت رقابتی رسید.

منابع و ماخذ
۱ – گروه فناوری سازمان مدیریت صنعتی، مدیریت فناوری، پیش شرط رقابت پذیری، مجله تدبیر شماره ۱۴۰، دی ماه ۱۳۸۲، ص ۴۳
۲ – علی، صمدی، نگاهی نظری بر مقوله مزیت رقابتی پایدار، مجله تدبیر، شماره ۱۴۰، دی ماه ۱۳۸۲، ص ۳۳
۳ – شكل شماره ۱، ۲و۳ مربوط به مؤلفه های هوشمندی رقابتی توسط نگارنده طراحی و تدوین شده است.
۴ – ریچارد، داونی، استراتژی های ضدانقلابی برای رهبران صنعت، ترجمه رامبد باران دوست، مجله گزینه مدیریت، شماره ۲۵، اسفند ۱۳۸۱، ص ۵۲ – ۵۳
۵ – شهریار، عزیزی و محمد جواد قربانی، اتحاد استراتژیك، مجله تدبیر، شماره ۱۳۵، مرداد ۱۳۸۲، ص ۲۲
۶ – دبیرخانه ملی بهره وری و تعالی سازمان، بنیادهای تعالی، ویژه نامه، ۱۳۸۲
۷ – BRITISH QUALITY FOUNDATION, E.F.Q.M EXCELLENCE MODEL-۲۰۰۲
* ایرج سلطانی: مدیر آموزش و توسعه منابع انسانی شركت فولاد مباركه

منبع : ماهنامه تدبیر