موج آفرینی با مستند۴

● گفت و گو با محمد حمیدی مقدم تهیه کننده و مجری برنامه مستند۴
محمد حمیدی مقدم متولد ۱۳۴۷ در شهر همدان است. او از اوایل دهه ۶۰ کار فیلمسازی را با انجمن سینمای جوان شروع کرد و از سال ۱۳۶۸ وارد دانشکده سینما شد و در سال ۱۳۷۵ با مدرک فوق لیسانس فارغ التحصیل شد و از سال ۱۳۷۴ به طور رسمی کار خود را با تلویزیون آغاز کرد و در ابتدا مجری طرح و مدیر تولید خیلی از برنامه های تلویزیونی بود و پس از آن تهیه کننده کارهای خودش شد. حمیدی مقدم اولین کار حرفه یی و جدی خود را سینما دو می داند و پس از آن پایه گذاری و طراحی سینما ۴ را به عهده داشت و آنگاه با سینما یک به فعالیت خود ادامه داد. حمیدی مقدم در حال حاضر برنامه مستند ۴ را روی آنتن دارد و در حال طراحی سری جدید سینما ۴ است.با حمیدی مقدم که به تاز گی از یک سفر کاری خارج از کشور برگشته است به گفت وگو نشسته ایم که می خوانید.
▪ دوره سینمای جوان چه کارهایی کردید؟
در آن دوره دو فیلم ساختم که جوایز زیادی گرفت و به نوعی حرکت های بعدی مرا شکل داد. فیلم اول من با عنوان مسیری تازه بود و فیلم دوم فضای خاکی نام دارد که این فیلم هم جایزه کارگردانی جشنواره سینمای جوان را گرفت و هم جایزه ارتباط سینما و ادبیات جشنواره مونته کاتینی در ایتالیا به آن تعلق گرفت و جزء فیلم های اول دومی بود که از جشنواره سینمای جوان به خارج از کشور می رفت.
▪ درباره سفر اخیرتان برای ما بگویید، آیا در راستای برنامه های اخیرتان در مستند ۴ بود؟
ما در این سفر قرار کاری با یکی دو تا فیلمساز معتبر سیاسی دنیا داشتیم و هم برای شرکت در جشنواره فیلم مارسی رفته بودیم که هجدهمین دوره فیلم های مستند بود که در شهر مارسی برگزار شد. در ضمن یک کار تحقیقی علمی هم روی منابع مستند اسپانیا داشتیم که در این سفر توانستیم به آن اهداف برسیم.
▪ ممکن است اسم آن کارگردان ها را بگویید؟
بله، یکی پاتریشیا بوزمن بود که فیلم سالوادور آلنده از او در برنامه ما پخش شد و در آینده هم فیلم های پرونده پینوشه و نبرد شیلی از این کارگردان پخش خواهد شد که این فیلم ها جزء آثار مطرح و بزرگ در سطح سینمای جهان است. کارگردان دیگر پتروکاستا است که ایشان یکی از کارگردانان معاصر پرتغال است و با کارگردان دیگری هم قرار داشتیم به نام ریموند دپاردون که به تاز گی فیلمی از او پخش کردیم، که ایشان هم یکی از مستند سازان مطرح فرانسه و جهان است. ما با این کارگردان ها ارتباط های زنده و رو در رو داشتیم. همچنین در کنار اینها کار تحقیق در منابع سینمای امریکای لاتین را انجام دادیم که امیدواریم منابع خوب و غنی برای سینما ۴ بیاوریم.
▪ به نظر می رسد عمده فعالیت شما در حوزه مستند اختصاص دارد به فیلم ها و منابع خارجی و مستندهای ایرانی سهم اندکی در این برنامه دارند، می شود درباره این رویکرد توضیح دهید؟
رویکرد عمده ما در مستند ۴ آشتی بیننده با فیلم مستند است و اینکه بیننده آن ارتباط از دست رفته را به دست بیاورد زمان می برد. اینکه بیننده فیلم مستند را مثل یک لاین جدید و جذاب دنبال کند. همان طور که یک فیلم داستانی هم در رویارویی و رودررویی قرار می گیرد، باید بپذیریم که فیلم مستند هم وارد عرصه این رقابت بشود و خواه ناخواه ما به عنوان یک برنامه تلویزیونی باید به ارتباط مخاطب و اهمیت این ارتباط و انتقال این جایگاه توجه کنیم و اولین شعار ما این است که مخاطب ایرانی با زندگی معاصر در نقاط مختلف دنیا آشنا بشود.
دوربین مستند۴ می خواهد با جوامع دیگر ارتباط رو در رویی داشته باشد و فرهنگ ها و آیین های مختلف و معضلات جامعه امروز را بشناسد و برای همین حجم فیلم های خارجی ۸۰ درصد برنامه های ما را پوشش می دهد. یعنی هدف برنامه این گونه طراحی شده است و در کنار این هم حالا قرار است سهمی را به سینمای ایران بدهیم. البته نه اینکه از پیش تعیین کنیم ولی هر چقدر فیلم های خوب ایرانی وارد این گردونه بشود استقبال می کنیم و آن را وارد چرخه نمایش می کنیم.
▪ در ادامه سوال قبل باید بگویم ما یک پیشینه غنی در سینمای مستند ایران داریم و منظورم مستند قبل از انقلاب است. چرا از این فیلم ها استفاده نمی کنید؟ آیا برای پخش این فیلم ها برنامه یی ندارید؟ و معیار انتخاب شما چیست؟
شبکه ۴ در برنامه های دیگری این برنامه را شروع کرده و فیلم های مستند قبل از انقلاب را پخش می کند. فکر می کنم یکسری از کارهای آقای کامران شیردل و چند نفر دیگر پخش شده است. حالا شاید با یک برنامه ریزی خاص و هماهنگ و با یک لوگوی خاص نبوده است. ما دو بخش در برنامه داریم؛ یکی نگاه به سینمای معاصر است و یک بخش هم داریم که در آخر هر ماه پخش می شود و نگاهی است به آثار استادان کلاسیک.
از آثار استادان کلاسیک تا حالا یک فیلم ایرانی پخش کردیم از آقای منوچهر طیاب با عنوان «تنها با باد در دل تنهایی کویر» که خیلی هم مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت و در چرخه فیلم های معاصر فیلم سرخ را از آقایان بنکدار و کیوان علی محمدی پخش کردیم که راجع به بیماران مبتلا به ایدز بود و فیلمی هم از آقای علی صمدی احدی با عنوان «کودکان گمشده» پخش کردیم، یعنی اگر می خواهیم نگاهی به گذشته داشته باشیم باید در آن چارچوب برنامه ریزی شده ما باشد و از آن خارج نشویم و اگر به قبل برمی گردیم، در همان چرخه استادان کلاسیک سینما است، حالا چه ایرانی، چه خارجی، شاید اگر زمانی بخواهیم فیلم های آقای شیردل را پخش کنیم در همان حوزه سینمای استادان کلاسیک ایران می آوریم. توجه دارید که ما این گونه برنامه ریزی کردیم، یک برنامه دیگر هم داریم انجام می دهیم یعنی اینکه برنامه مرور فیلم داشته باشیم مثل هفته فیلم...
▪ یعنی هر هفته به یک کارگردان و فیلم هایش اختصاص داشته باشد؟
بله، دقیقاً. البته ما معمولاً تا کار شکل خودش را پیدا نکند این خبرها را نمی دهیم. ویژگی این کار هم این است که بیننده در سه یا چهار شب با سبک و روند کار یک فیلمساز آشنا می شود. مثلاً کامران شیردل، فرهاد ورهدام، منوچهر طیاب و دیگران. حالا داریم سعی می کنیم که این را یا در قالب سینماگر مولف بگذاریم یا مرور سینمای کشور یا ۵ فیلم از آثار استادان سینمای برتر ایران و مشکل ما فقط زمان است که امیدواریم از طرف شبکه ۴ برطرف بشود. شاید هم این برنامه را در قالب همین برنامه بیاوریم یعنی ۴ هفته مداوم به این کار بپردازیم.
▪ در ایام نوروز مستندهای خوبی هر روز از طریق برنامه مستند ۴ پخش می شد ولی به دلیل اینکه در آن روزها فرصت دیدن این برنامه ها برای همه علاقه مندان وجود نداشت، بسیاری دوست دارند دوباره این فیلم ها را ببینند، آیا قصد ندارید دوباره آن فیلم ها را پخش کنید؟
بله صددرصد. خیلی ها این نکته را از طریق تلفن، ای میل و غیره به ما یادآوری کردند. البته خوبی مستند ۴ این بوده که فیلم های تکراری پخش نکرده است. اگر درجه درخواست این فیلم ها بالاتر برود حتماً آن فیلم ها را لابه لای برنامه های مان پخش می کنیم.
▪ درکنار اهدافی که برنامه مستند ۴ قصد دارد به آن بپردازد، می توانیم امید داشته باشیم که برنامه های کارگاهی- آموزشی در شناخت فیلم های مستند در برنامه شما پخش بشود؟
ما در برنامه مستند ۴ اهداف دیگری را هم دنبال می کنیم و در راستای برنامه هایی که داریم اهداف درازمدتی را طراحی کرده ایم که خارج از پوسته سرگرمی به عنوان جریانی مولد باشد. خب معمولاً کم پیش می آید که برنامه های تلویزیونی در مفهوم تولیدی جریان ساز بشوند حالا مستند ۴ توانسته است موجی ایجاد بکند.
البته ما هدف های مان را پله پله طراحی کرده ایم. پله اول برای ما جذب مخاطب بود آن هم با لایه یی که در آن جذب وجود نداشت. برای ما بحث سینمای مستند سیاسی اجتماعی بحث بزرگی بود. یعنی آمدیم یک لایه جدا به مستند سیاسی اجتماعی دادیم و از برنامه های مستند حیات وحش معمول تلویزیون جدا کردیم و یک تعریف جدید از واژه مستند ارائه دادیم و باید روی این تعریف کار بشود. یک چیزی هم که برای چنین برنامه هایی معضل و عیب محسوب می شود این است که شما احساس کنید با ۲۰ یا ۳۰ برنامه هدفی را که داشته اید تمام شده است و برنامه را ببندید و دنبال یک مطلب دیگر بروید.
برنامه های طولانی به ما یاد داده است که باید رفته رفته روی مخاطب تاثیر گذاشت. از این نظر ما خیلی کوتاه مدت به این کار فکر نمی کنیم. اول باید آن آشتی مخاطب با مستند که قبلاً گفتم ایجاد بشود و بعد از آن به طرح مفهوم های پیچیده تر و گسترده تر بپردازیم. اگر سیر طبیعی مستند ۴ را نگاه کنید، می بینید برنامه ما از معضلات و مسائل و مشکلات جهان معاصر شروع شد و یک جاهایی دارد شخصی و انتزاعی می شود و یک جاهایی پیچیده تر و فردی می شود و حتی فکری- فلسفی می شود و بیننده باید به چنین ذائقه یی و چنین طرح هایی عادت کرده باشد، از این نظر وقتی همه آن مراحل را پاس کرد اعتقاد داریم که بیننده ما نیاز به آن کارگاه دارد. حالا این مخاطب ممکن است چهار میلیون یا دو میلیون آدم باشد یا هر تعداد آدمی که شما فرض بکنید دارند با مستند ۴ با ما جلو می آیند.
بعد از نوروز ۸۶ که آن برنامه ها را با هم گذراندیم فکر نمی کردیم که استقبال از این فیلم ها بالا باشد. وقتی همه اینها، آن مرور فیلم های یک فیلمساز و غیره مسیر طبیعی اش را طی کرد و جلو رفت، سعی می کنیم که مفاهیم سینمای مستند را کاربردی کنیم و خود به خود یک لایه تفکیک بین مخاطب حرفه یی و فیلمسازان مستندی که پای برنامه های ما هستند ایجاد می شود و در آینده هم قصد داریم این کارگاه ها را شکل بدهیم و سفرهایی هم که در این چند روز اخیر انجام شد یکی از بزرگ ترین حسن هایی هم که داشت این بود که الان مستند ۴ به عنوان یک تیم تخصصی ویژه حتی در حوزه برنامه تلویزیونی مطرح است که با جریان زنده و در واقع جریان موجود سینمای مستند جهان ارتباط برقرار کرده است و این بلوف و یا ادعا نیست.
۵ سال انرژی و عمر ما روی این کار گذاشته شد و شما اسم مستند ۴ را به مدیر هر فستیوال معتبر در جهان بگویید می دانند که لوگوی این تیم چیست و چه زمینه یی دارد و تا به حال چه فستیوال هایی را پوشش داده و با چه کسانی در ارتباط بوده است و این کار یک روز و دو روز نیست، کاری است که از سال ۲۰۰۲ شروع شده و زمان برده است.
اگر امروز ما جلوی «پاتریشیا بوزمن» می نشینیم، کاری است که برای هر ثانیه و دقیقه اش برنامه ریزی کرده بودیم و به عنوان یک گروه ایرانی یک ساعت وقت مصاحبه گرفتیم که هیچ گروه فرانسوی نتوانست این کار را بکند و خود «بوزمن» وقت بگذارد و خوشحال از این اتفاق باشد و این نشان می دهد که کار شده است. به هر حال اینها موجب می شود که در آینده این کارگاه ها را راه اندازی کنیم، حالا نه حتماً با مستند ۴، این می تواند به طور همزمان و هماهنگ با یکی دو مجرای فرهنگی دیگر باشد و با صحبتی هم که با مدیران شبکه ۴ داشتیم جریان مورد تایید قرار گرفته است و ان شاءالله در آینده بتوانیم این کارگاه های تجربی و مستند را به عنوان یک برنامه مولد ایجاد بکنیم و شکل بدهیم.
▪ اسم مستند ۴ و اصلاً خود مستند برای بسیاری از علاقه مندان سینمای مستند وسوسه کننده است و طبیعتاً این انتظار را به وجود می آورد که فیلمسازان جوان بتوانند کارهای شان را در این برنامه به نمایش بگذارند. به طور مشخص اشاره می کنم به کلاس ها و ورک شاپ هایی که توسط بعضی از فیلمسازان از جمله آقای کیارستمی در بعضی از شهرها برگزار می شود. خب کارهایی که این هنرجویان انجام می دهند امکان نمایش عمومی ندارند. آیا مستند ۴ می تواند این امکان را برای به نمایش درآمدن این فیلم ها به وجود بیاورد؟
بله، برای ما قابلیت فیلم مهم است و ما با نام کاری نداریم و خیلی فیلم به برنامه ما داده می شود و این مساله پیش می آید که آیا قابلیت پخش در مستند ۴ را دارد یا نه؟ ما در مقابل مردمی قرار می گیریم که توقع بالایی دارند. برای این کار شاید لاین دیگری وجود داشته باشد که فقط بتوانید پخش کنید. البته قصد ندارم خدای نکرده جایگاه این فیلم ها را زیر سوال ببرم. ولی وقتی زیر عنوان مستند ۴ پخش می شود این سخت گیری ها و افت ها و سطح فیلم ها در نظر گرفته می شود.
فیلم هایی که پخش می شود معمولاً ۴ یا ۵ جایزه جهانی گرفته است. البته جایزه مدنظر نیست ولی معتبر است یعنی اعتبار یک فیلم به جایزه یی نیست که می گیرد ولی یک امتیاز است یعنی نگاه می شود به اینکه یک فیلم در چند بحث دانشگاهی یا بحث اصیل سینمای مستند در سطح جهان مطرح شده است. یعنی این اتفاقات باید برای یک فیلم بیفتد و آن وقت دیگر به آن فیلم جنبه جهانی داده می شود. فیلم هایی که تا به حال از مستند ۴ پخش شده است همه از این اعتبارات برخوردار هستند یعنی کیفیت بالا و درخوری که به آن سطح رسید را داشته باشد و فیلم در آن حد قدرت و تاثیرگذاری باشد. حالا ممکن است این فیلم در یک شهرستان کوچک ساخته بشود که ایرادی ندارد.
فیلم اگر آن ویژگی و قدرت را به جهت ارتباط داشته باشد، ما خریداری می کنیم کما اینکه الان هم این کار را کرده ایم و چندین فیلم را از فیلمسازان ایرانی خریده ایم و پخش خواهیم کرد. اگر آن جنبه را داشته باشد به ما معرفی می شود. این فیلم وارد چرخه بازبینی می شود و کارشناسان و متخصصان روی آن نظر می دهند و از طریق اداره کل خارجی تامین سیما امتیازش گرفته می شود و اگر مشکلی از نظر پخش نداشته باشد وارد چرخه تولید و پخش می شود. ما از این بابت مشکلی نداریم حتی اگر این فیلم متعلق به یک جوان ایرانی باشد که مشهور هم نیست و ۱۸ سالش است یا برای اولین بار دست به دوربین برده است. این می تواند بیاید و ما راه را نمی بندیم که بگویند یکطرفه است.

کوروش رنجبر

منبع : روزنامه اعتماد