برای سلامت روان خود چه کنیم؟

می‌گویند تأثیر تمدن کنونی دنیا طوری است که ۹۰ درصد مردم کم و بیش مبتلا به آزارهای عصبی علنی و یا مخفی هستند، حتی آنهایی که به نظر آرام و سالم و بی‌آزار و با اراده جلوه می‌کنند، غالباً در باطن، گرفتاری‌های روحی شدید دارندکه فقط علائم کوچک و ناچیزی از آن‌ها گاهی ظاهر می‌‌شوند.‌
به عنوان نمونه: یکی از جای شلوغ وحشت دارد، و دیگری از تنهایی به حال اضطراب می‌افتد، رئیس شرکتی با کوچکترین انتقاد از کوره درمی‌رود، یکی نسبت به سیگار بی‌اختیار است، ناطقی در مهم‌ترین موقع نطق، مطالب اساسی موضوع را از یاد می‌برد، یا زبانش به لکنت می‌افتد. شوهری بر خلاف نیت و میل خود با زنش، یا با فرزندش یا فرزندانش خشونت می‌کند و بعد هم پشیمان می‌شود، مردی هر روز کارش را به فردا می‌اندازد و همیشه تا آخرین دقیق فرصت صبر می‌کند، یا همیشه در وعده‌هایش دیر می‌رسد. یکی از تلفن‌ کردن نفرت دارد، دیگری از تاریکی هراسان است و یا بالعکس از روشنایی زیاد احساس تشویش می‌کند و بالاخره هزاران علائم کوچک دیگر که در نظر بسیاری عادی و بی‌اهمیت می‌آید در حالی که گاه نشانه بیماری مزمن و مهلکی است. آنچه مسلم است و عده‌ای از روانشناسان نیز اتفاق رای دارند، این است که بیش از نود درصد مردم مبتلی به آزارهای بزرگ و کوچک روحی و عصبی هستند، ولی چون این آزارها از دید آنان مزاحمت زیاد ندارند و زندگی عادی آنان را مختل نمی‌کنند، به نظر عادی می‌آیند و توجهی به آن نمی‌شود.‌
بسیاری هستند که کوچکترین خطای دیگران را با ذرّه‌بین، تصوّری دیوی وحشتناک و مایهِ بی‌خوابی و پریشانی شب و روز خود می‌سازند و از خود نمی‌پرسند که اشتباه و خطای دیگران چه آسیبی به وی رسانده است. بلکه قوای روحی خود را از این تفکر نادرست دچار ضعف و سستی می‌کنند. البته شناخت علت چنین تصوراتی امری واجب و مفید است. زیرا علت فکر نادرست را در درون خود پیدا کردن، وسیله خودشناسی و کندن ریشهِ آن خواهد شد. در صورتیکه همواره ادامه چنین تصوراتی جز ضایع شدن فکر و رنج بردن حاصلی بجز ناتوانی نخواهد داشت.‌
اشخاصی که به رشد رسیده و زمام فکر را به دست گرفته‌اند می‌توانند به تنهایی و با وجود ناسازگاری محیط علت ایرادات و عکس‌العمل‌های خود را نسبت به دیگران در وجود خود بیابند و در رفع آن بکوشند.‌
یکی از وظایف اولیهِ ما، در خانواده و بین دوستان و بطور کلی در جامعه احتراز از خرده‌گیری و سرزنش دیگران است. زیرا غالباً خطایی که از دیگران سر می‌زند، آنقدر مهم نیست که به کسی ضرری برساند و مورد اعتراض شدید ما واقع شود و عکس‌العمل شدیدی را بطلبد و موجب ناراحتی روحی و روانی ما گردد.‌
در ارتباط با پیشگیری و اصلاح رفتارهای نامتعادل خود رعایت مراحل زیر ضروری می‌باشد:‌
۱) عصبانیت‌های آشکار، یا مخفی علائم مشخص ندارند و گاهی هم هیچ علامت ظاهری در آن‌ها دیده نمی‌شوند. زیرا مشاهده شده است که با بودن تمام عوامل شادی و فرح، دائماً غمگین هستیم. بنابراین رفتارهایی که موجبات ناراحتی روحی فراوان می‌شوند، می‌توان با کمی انعطاف، از فشار روحی و پریشانی خود کاست و رفتار را با آداب و رسوم متداول در جامعه خود تطبیق داد.‌
۲) بطور کلی تمام تمایلات عصبی را که آزارهای روحی نیز می‌نامند، امراضی هستند قابل علاج، زیرا ریشهِ این نوع تمایلات عصبی را باید در درون شخص جستجو کرد. این نوع تمایلات و رفتارها، قضاوت شخص از واقعه و رخ‌دادهایی است که می‌توان قضاوت نادرست نامید و شخص علت اصلی اتفاقاتی که در پیرامونش اتفاق می‌افتد، نمی‌داند و در نتیجه قضاوت نادرست می‌کند و نهایتاً محیط اطراف و دیگران را مسبّب ناراحتی خود قلمداد می‌کند و عکس‌العمل نشان می‌دهد. پس اگر اشخاصی را دیدید که ترسو، بی‌شهامت، گوشه‌گیر و مردم‌گریز هستند یا اینکه خسیس،‌ عیبجو، ایرادگیر و منفی‌باف می‌باشد یا در خصوص اطرافیان خشونت بخرج می‌دهند، می‌توانند خود را مثل امراض جسمانی به علاج آن همت گمارند و با روش‌های واقع‌بینانه و اصلاح رفتار و با کمک افراد متخصص در این خصوص اقدام نمایند.‌
۳) با توجه به اینکه قضاوت فرد در امور مربوط به خود که از محیط سرچشمه می‌گیرد نادرست و غیرمنطقی می‌باشد، می‌توان بدون کمک روان‌شناس و روانپزشک و از طریق تلقین بخودو پیش خود به علاج بپردازند. از آنجائیکه تمایلات و رفتارهای عصبی واقعاً متجاوز و دیکتاتور هستند، می‌توان با تصمیم و اراده و تلقین بخود جلوی این تمایلات را گرفت. مثلاً تصمیم می‌گیریم که امروز در خصوص هیچ واقعه‌ای عصبانی نشویم، در حالیکه قبل از این تصمیم به طور میانگین روزانه ۳ بار عصبانی می‌شدیم، ولی امروز با تصمیمی که داریم و آماده برای اصلاح رفتارهای خشمگینانهِ خود می‌باشیم. ممکن است به دفعات کمتر عصبانی شویم و با دیگران برخورد نماییم و برای خود نیز یادداشت‌هایی نیز داشته باشیم. اگر این تصمیم را در روزهای آینده نیز اجرا کنیم. ممکن است پس از گذشت حدود ۳۰ روز عصبانیت و رفتارهای خشمگینانه را به حداقل برسانیم و در نهایت به طور میانگین در گذشته روزانه ۳ بار عصبانی می‌شدیم، امروز این رفتار را روزانه به یکبار تقلیل داده‌ایم.‌
۴) خواندن مقالات مفید روان‌شناسی در خصوص رفتارهای انسان و روش‌های اصلاح و تغییر رفتار کمک بزرگی در حل مشکلات روحی و روانی ما می‌نماید. شناخت علل و عوامل رفتارهای نادرست انسان که بیشتر از محیط سرچشمه می‌گیرد، می‌توان در پیشگیری رفتارهای نادرست موفق شد و اجازه نداد که این رفتارها به مراحل مشکل‌زا وارد شده و شخص را به ناراحتی‌های جدّی روانی سوق دهد.‌
نهایتاً این را هم باید بدانیم که سلامت فکر، یعنی خود را با آنچه داریم بپذیریم و خود را با آنچه نداریم قبول کنیم و نهایتاً از حقیقت گریزان نباشیم.‌

کریم رنجه‌بازو - کارشناس ارشد مشاوره و راهنمایی‌

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران