فلسفه و منطق، درسهایی برای یاد نگرفتن

در سال‌های اخیر در دروس فلسفه و منطق دبیرستان، شاهد نمره‌های پایین دانش‌آموزان هستیم. این مقاله می‌کوشد تا دلا‌یل کاهش این نمره‌ها را بررسی کند. این موضوع اخیرا از جانب سازمان آموزش و پرورش شهر تهران نیز به عنوان مساله‌ای مهم مطرح شده است.
بررسی این مساله نیازمند آن است که ابتدا و قبل از ورود به بحث اصلی، خود موضوع مقاله روشن شود. بررسی علت افت تحصیلی با علت پایین‌بودن نمره‌ها در این دروس دو بحث جداگانه است، زیرا ما زمانی می‌توانیم از افت تحصیلی صحبت کنیم که این دروس طی سال‌ها و به طور متمادی و مستمر ارائه و تدریس شده و در سال سوم یا پیش‌دانشگاهی روند تحصیلی دانش‌آموزان به جای رشد، افت داشته باشد. حال آنکه این دروس تنها در سال سوم و سپس در پیش‌‌دانشگاهی ارائه شده‌اند. به این دلیل نمی‌توان از افت تحصیلی سخن گفت، بلکه باید علت کم شدن نمره‌های دانش‌آموزان در این درس را بررسی کرد که می‌تواند دلا‌یل متفاوتی داشته باشد. در پرداختن به علل تقلیل نمره‌های دانش‌آموزان در این دروس می‌توان چند عامل را در نظر گرفت:
۱) نیروی انسانی (دبیر) ‌
۲) سبک نگارش متون این دو کتاب ‌
۳) روش تدریس دبیران ‌
۴) نقش دانش‌آموزان به عنوان فراگیران اصلی ‌
در مبحث نیروی انسانی چند نکته را باید در نظر گرفت: ‌
۱) مرتبط، عدم‌مرتبط یا نیمه‌مرتبط بودن رشته تحصیلی دبیران با این دروس؛ که به نظر می‌رسد چنانچه از دبیران مرتبط یا نیمه‌مرتبط برای تدریس استفاده شود این مساله تاثیر مثبتی روی کیفیت تدریس و نمره‌های شاگردان می‌گذارد. البته ناگفته نماند گاه معلمی رشته تحصیلی‌اش مرتبط با این درس است ولی از اطلا‌عات علمی به روز، یا از فن بیان خوبی برخوردار نیست که خود این مساله نیز اثر منفی دارد.
در جمع‌بندی این مطلب باید گفت تسلط، تخصص، تبحر و‌آموزش دبیران در تدریس این دو درس تاثیر بسیار خوبی می‌تواند روی نمره‌های شاگردان داشته باشد.
۲) مساله بعدی در مورد نگارش خود این دو کتاب است. شاگردان بدون هیچ‌گونه سابقه ذهنی و بدون اینکه هیچ مطلبی را قبلا‌ در مورد فلسفه یا منطق خوانده باشند یا شنیده باشند، به یک باره در سال سوم با این دوکتاب مواجه می‌شوند. نگارش سنگین، پیچیده و گاه گنگ و مبهم این دو کتاب دانش‌آموزان را دچار خستگی و خمودگی می‌کند و از آنجا که ورود دانش‌آموزان به رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه‌ها نیازمند یادگیری این دو درس است، به ناچار باید این دو کتاب خشک و سخت را مطالعه کنند، بدون آنکه ضرورت مطالعه این دو کتاب و کاربرد آن را در زندگی روزمره خود بدانند و به جهت کم‌اطلا‌عی و قشری‌نگری، نقش و اهمیت علوم انسانی در پیشرفت و شکل دادن به دنیای تکنولوژی را به خوبی درک نمی‌کنند. هرگز به نوجوانان گفته نشده که پاسخ به مشکلا‌ت اولیه بشر و چگونگی پاسخ به نیاز‌های اولیه وی همگی برداشتن اولین گام‌ها به سمت فلسفه بوده است، پس از جواب به این نیاز‌های اولیه بود که بشر به فکر مسائل مربوط به حقیقت هستی، مرگ، گذشته، آینده، آزادی،‌عدالت اجتماعی، خوبی و بدی و ... می‌افتد و اینکه ما وقتی به این جهان نگاه می‌کنیم از آن جدا نیستیم، بلکه جزو جدانشدنی از این جهان هستیم و هستی خود را بدون حضور در این جهان نمی‌توانیم تصور کنیم و اگر در کتب مختلف به عنوان مثال مطالعات اجتماعی، رمان‌شناسی، دینی یا حتی ریاضی و ... فلسفه تدریس این کتاب‌ها و فلسفه پرداختن به بعضی از مطالب و نیز روش صحیح اندیشیدن ذکر می‌گردید، شاید در سال سوم مشکلا‌ت دانش‌آموزان کمتر می‌شد.
۳) مساله بعدی نقش تدریس دبیران برای این دو درس است که باید دید آیا روش خاصی در تدریس باید به کار گرفته شود تا جذابیت و فراگیری این دروس برای دانش‌آموزان بالا‌ رود یا هر دبیری نسبت به سلیقه و روش تدریس خود باید این دروس را تدریس کند.
۴) نکته بعدی نقش خود فراگیران (دانش‌آموزان) است که باید به آن پرداخت. در وهله اول اینکه دانش‌آموزان به دلیل شرایط خاص جامعه (دسترسی نامعقول به اینترنت، دیدن فیلم‌های ماهواره‌ای و ...) در یک بی‌انگیزگی خاص به سر می‌برد شکی نیست و این مساله به طور یقین نه تنها در مورد یادگیری این دو درس بلکه در مورد سایر دروس نیز اثر منفی داشته و دارد.
حجم سنگین و بیهوده سایر دروس شاگردان را نسبت به سایر در‌‌س‌ها بدون انگیزه و بی‌علا‌قه کرده است که ای کاش در مورد کتاب‌های درسی بیشتر به کیفیت پرداخته می‌شد تا به کمیت. اما در حال حاضر بحث ما در مورد دو درس فلسفه و منطق است. به این منظور و برای بررسی دقیق‌تر مشکل به نظرسنجی (به طور میدانی) از حدود ۵۰ نفر از دانش‌آموزان مقطع سوم دبیرستان حضرت زهرا(س) پرسش‌هایی شد که به شرح ذیل‌اند: ‌
▪ نظرات شما در مورد دو درس فلسفه و منطقه چیست؟ ‌
▪ نحوه نگارش دو کتاب چگونه است؟ ‌
▪ آیا خواندن این دو درس ارتباطی با رشته تحصیلی که در آینده می‌خواهیدآن را ادامه دهید، دارد؟ ‌
▪ آیا این دو درس با زندگی شما ارتباطی دارد؟ ‌
▪ آیا شیوه تدریس دبیر، معلومات و تخصص وی در علا‌قه‌مند کردن شما به این درس‌ها موثر است؟ ‌
در پاسخ به سوال‌ها، بالا‌ ۹۰درصد شاگردان نظر داده‌اند که دو درس فلسفه و منطقه ‌دارای نگارش سخت و پیچیده‌ای است و به خصوص در مورد کتاب فلسفه‌گفته‌اند بعضی عبارت آن بسیار گنگ است و به عنوان تبیین فلسفه و نقش آن در زندگی انسان از تعریف فلسفه و ارتباط آن با سایر علوم مطالبی مختصر، پیچیده، گاه گنگ و بدون اینکه هیچ زمینه‌سازی‌ای از سال‌های قبل شده باشد مطرح شده است. در این نظرسنجی گروهی از دانش‌آموزان گفته‌اند ما معنای بعضی از جمله‌ها را حتی با توضیح دبیر نمی‌فهمیم، لذا بهتر بود کتاب با نثر ساده و روان‌تر نوشته می‌شد. حدود ۸۰ درصد دانش‌آموزان از کم بودن زمانی که به این دو درس (یک ساعت برای فلسفه، ۲ ساعت برای منطق) اختصاص داده شده است، گله داشته‌اند.
بعضی گفته‌اند اگر چکیده، منظور و مفهوم هر درس در پایان ذکر می‌گردید، بهتر بود. ۸۰درصد آنها گفته‌اند، اینکه منطق جای اشتباه و خطای فکر را می‌گیرد، ما آن را به طور علمی در زندگی خود حتی با پایان یافتن کتاب درک نخواهیم کرد و در اینجا معلوم می‌شود که عدم سابقه ذهنی و نفهمیدن کاربرد عملی فلسفه و منطق در زندگی اجتماعی آنها، بی‌تاثیر در نظرات آنها نیست و همچنین گفته‌اند که ارتباط این دو درس را با این رشته تحصیلی خود در آینده نمی‌دانند. ‌
در پایان باید گفت اگر کتاب مصور می‌بود و با نگارش ساده و روان‌تری نوشته می‌شود، بی‌تردید در ایجاد ذوق و علا‌قه و در نهایت نمره شاگردان بی‌تاثیر نبود. برای نمونه کتابی از نشر نی <سرگذشت فلسفه> اثر براین مگی، داستان جذاب ۲۵۰۰ سال فلسفه مغرب زمین، از یونان باستان تاکنون با ترجمه حسن کامشاد چاپ گردیده است که سرگذشت فلسفه و حتی بعضی مباحث سال سوم را با نگارشی ساده و عکس‌هایی زیبا و جذاب همراه کرده است که در جذب و علا‌قه‌مندی خوانندگان به فلسفه بی‌تاثیر نیست و ای کاش در نگارش کتاب فلسفه مولفان از این کتاب و نیز از دبیران مجرب، کارآزموده، فعال و توانمند جهت تالیف این دو کتاب درسی کمک می‌گرفتند.

زهرا محمودی یکتا
کارشناس ارشد حقوق و دبیر فلسفه و منطق منطقه

منبع : روزنامه اعتماد ملی