نرخ بازار می شکند؟

تعادل تامین نیازهای عمومی و عرضه و تقاضای مرکبات ویژه شب عید نوروز ۸۷ مستلزم برنامه ریزی متفاوت و کم نظیر از یک سو و رصد مدیریتی مقتدر و جامع نگر مقتضی شرایط از دیگر سو است. گفته می شود ۶۰ تا ۱۰۰درصد محصولات برخی باغات مرکبات در استانهای شمال کشور آسیب دیده اند، دهها میلیارد تومان به این گروه از باغداران ضرر وارد شده است و بنابراین طبعا پازل تولید و عرضه داخلی نسبت به سالهای پیش دگرگون شده است و...
این اتفاقات در مقطعی از زمان رخ می نمایند که اذهان عمومی از جمله مدیریت تامین و توزیع، فروشندگان میوه جات و مردم مصرف کننده را به نوعی معطوف به خود کرده است و دستگاه های کلان ذیربط با دو پدیده با اهمیت یعنی مسئله خسارت محصولات باغی داخلی و کمک به باغداران زیان دیده و تامین آرامش بازار مصرف آخر سال مواجه شده اند.
موضوع مهم دیگر، چگونگی ثبات یا نوسان قیمت ها به لحاظ تاثیر روانی اقشار مصرف کننده- خاصه طیف کم درآمد- است. این سری گزارش تا حد مقدور به چند و چون وضعیت فراگیر میوه جات، کمیت، نرخها، تاثیر واردات (جایگزین کمبود داخلی) نحوه نظارت، نیازهای باغداران صدمه دیده و همچنین امنیت در نقاله عرضه و تقاضا به عنوان شاکله ویژه شب عید، می پردازد.
غبار تیرگی شیشه پنجره ها با دم شوق باد بهاری نظیف و شفاف می شوند. نور ملایم خورشید از قاب پنجره ها به صحن زندگی نقش شفافتر می زند. سبزه ها و درختان، نسیم بیداری را به آوندهاشان جاری می کنند... و جوانه های شعف در متن خانواده ها رو به شکوفندگی می آورند. جریان سیال زمان زمزمه دلپذیر در بافت هستی و شادابی سر می دهد...
● آشفتگی خواب دلالان
امسال زمستان سردی را همراه با بارش سنگین برف پشت سر می گذاریم، زمستان و برف به عنوان یک نعمت و رحمت الهی تاثیر غیرقابل انکاری بر تولیدات محصولات کشاورزی داشته و خواهند داشت.
... در حالی که طبیعتا موج روانی جامعه به دلیل آگاهی از نابودی مرکبات در مناطق مختلف به ویژه در شمال کشور، می رفت توسعه یابد و... و نیز این حس که در چنین موقعیت پیش آمده و میزان مصرف پیش روی سال جدید احتمال بی ثباتی نرخها و افزایش بی رویه- اغلب بدون کنترل- گرانفروشی و کاهش مصنوعی از جانب برخی از دست اندرکاران عرضه میوه جات، موجب اجحاف در سبد اقتصادی خانواده ها شود، «قلی زاده» مدیرکل تامین و توزیع وزارت بازرگانی، با اعلام این خبر که برای امنیت بخشی درباره نیاز شب عید، تعرفه واردات مرکبات از اوایل بهمن ماه کاهش می یابد تا حدودی فضای روانی جامعه را کنترل می کند بدیهی است با چنین کاهش زودهنگام تعرفه واردات مرکبات- نسبت به مدت مشابه سال قبل- خواب ابن الوقت های که در آب گل آلود ماهیگیری می کنند آشفته می شود.
به گفته این مقام وزارتی، همچنین پیش از آغاز فصل سرما، بخشی از محصولات باغداران مازندران برداشت شده و ذخیره سازی نیز انجام گرفته است. با این وصف و تدبیر از آنجا که باغداران مازندرانی به دلیل تغییرات جوی و سرما اعلام کرده اند بین ۶۰ تا ۷۰درصد مرکبات شان آسیب دیده است، پیش بینی می شود که بقیه نیاز -جایگزین مرکبات نابود شده- شب عید میوه جات از طریق واردات انجام خواهد شد.
● واردات ۶۰ هزار تنی ویژه ایام عید
با «دکتر عنایت الله بیابانی» قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز و رئیس مجمع تشکل های بخش کشاورزی کشور، در حالی گفت وگو می کنم که برای بررسی وضعیت و میزان خسارات باغداران مازندران به شهرستان ساری عزیمت کرده و با اعضای هیئت اجرایی خانه کشاورز مشغول رایزنی است. وی در فرصتی محدود دیدگاه خود را پیرامون نحوه و میزان تأمین مرکبات مصرف عید و وضعیت کنونی باغداران زیان دیده مطرح می کند. وی با اشاره به جایگاه جهانی ایران در بخش تولیدات کشاورزی و این که میزان تولیدات مرکبات در ۷استان کشور بالغ به ۴میلیون و ۵۰۰هزار تن است و ایران جزو ۵-۴ کشور -عمده- تولید مرکبات در دنیا است، می افزاید: «با توجه به کمبود میوه مورد نیاز و میزان مصرف ایام عید مردم، -به لحاظ خسارات مرکبات- دولت با کاهش زودهنگام و صفرکردن تعرفه واردات مرکبات، ۶۰هزار تن میوه جات مخصوص بازار و مصرف شب عید، وارد کرده است. بنابراین، نگرانی کمبود و افزایش -احتمالی- قیمت مرکبات بازار مصرف در میان نیست.»
اما «باقرپور» در حاشیه یکی از بزرگراه های شمال شرق تهران با فروشنده وانت بار سیار حامل پرتقال جروبحث می کند. او کیسه پلاستیکی پرتقال را پس آورده و پولش را می خواهد.
وی می گوید: «فکر می کردم پرتقال ها سالم هستند. اما پس از این که به منزل رفتم و چندتاشان را امتحان کردیم. همه تلخ بودند. شما از این آقای فروشنده بپرسید خودش حاضر است این پرتقال را به خانواده اش بخوراند؟... «جوان فروشنده در پاسخ این مشتری می گوید: ... من که نمی توانم تمام پرتقالها را در میدان امتحان کنم. این باری است که به من فروخته اند.» حالا فروشنده رو به من می گرداند و می گوید: «قیمت این پرتقال از سیب زمینی و گوجه فرنگی ارزانتر است. سپس از کارتن کنار وانت چند تا پرتقال درشت بر می دارد» هر کدامش را می خواهی پوست کن، مثل قند است منتهی قیمتش بالا است. «مشتری معترض پرتقال ها را به فروشنده پس می دهد و می گوید: «برابر پول این پرتقال یخ زده، از آن پرتقال سالم بده.»
● مهار گرانفروشی اعمال نظارت
با «اسماعیلی» راننده تاکسی خطی هنگامی که مشغول پرکردن آب رادیاتور ماشینش است درباره وضعیت میوه جات و قیمت ها می پرسم از یخ زدگی برخی مرکبات در شمال و مناطق دیگر می گویم و می پرسم بازار مصرف شب عید چطور است؟ با لحنی پرالتهاب و محکم جواب می دهد: «کشور ما هیچ وقت در تنگنای هیچ چیز قرار نمی گیرد. متاعی کم نشده است. فقط ما مدیر سخت کوش و عاشق کار و مملکت و مردم می خواهیم. البته در دو سال گذشته دولت با همه مشکلات سنگین داخلی و خارجی، نیازهای مردم را تامین کرده است. از تلویزیون شنیدم برای جبران میوه های سرمازده، وزارت بازرگانی واردات را آزاد کرد. اگر نظارت برای شب عید پابرجا باشد نه کم و کسری میوه خواهیم داشت و نه قیمت ها بالا می روند.» این راننده می افزاید: «سرما و برف خیلی از باغهای میوه را از بین برده است. باغداران خرده پا زمینگیر شده اند. این پیشامد هم مثل زلزله در یک منطقه است. دولت آنها را رها نمی کند.»
او تاکید دارد: «آنچه که لازم است پا برجا بماند مهار گرانفروشی و نظارت بر نرخهاست. بی تردید این حالت به بودجه و قدرت خرید مردم کمک می کند.»
● رفع نگرانی کمبود میوه و افزایش نرخها
«محبعلی» میوه فروش درباره وضعیت مرکبات شب عید و نرخها می گوید با برف و سرما و یخبندان کشاورز، خرده فروش و مصرف کننده گفتند که محصولات باغی یخ زده و غیرقابل مصرف شد و مردم بیشتر روی تغییر قیمتها حساس شدند تا این که دولت خبر از واردات میوه شب عید داد. این خبر، نگرانی مغازه داران و مصرف کنندگان را برطرف کرد. در همین چند هفته سرما و برف، کمتر خرید می کردند به دلیل آن که تردید داشتند میوه ها سالم نباشند و یخ زده و تلخ باشند. بعد هم نگرانی مردم مخصوصا حقوق بگیران و کارمندان و قشر مستضعف از بالارفتن قیمت ها، برطرف شد.»
وی می افزاید: «امسال هم برای بازار شب عید، دولت کار خوبی کرد که هم مقداری میوه پیش خرید و ذخیره کرده و هم برابر نیاز مصرف مردم وارد می کند و با ارائه یارانه به تولیدکننده و واردکننده، رعایت بودجه مردم می شود. نرخها هم در این گونه اقدامات، چندان تکان نمی خورند. مثل دوسال گذشته که هم میوه به وفور بود و هم نرخها مناسب بود.»
● بی رونقی بازار کاذب
«علی رستمی» کارمند می گوید: «دولت در این دو سال دست کم نرخهای میوه جات مصرف نوروزی را با تأمین و ذخیره سازی به هنگام، متعادل کرد. همین چند سال پیش- سه چهارسال پیش- نرخهای میوه شب عید بسیار گران بود. اما در دو سال اخیر با میوه وارداتی و هم تولید داخلی قیمت های متعادل داشتند. مغازه دارها می گفتند نرخهای مرکبات خارجی را هم اتحادیه شان تعیین کرده بود. امسال هم علی رغم کمبود تولیدات داخلی به علت سرما و برف، دولت زودتر از پارسال اقدام به واردات میوه کرده است.این برنامه، مانع از گرانفروشی و رشد قیمت های بی قاعده می شود اگر میدانهای میوه شهرداری هم با نرخهای ثابت مناسب، مقداری جنس بهتر به دست مردم بدهند، گرانفروشی بعضی از کسبه خود به خود از بین می رود.»
● ... نظارت هم باشد
جواد قنبری، بازنشسته معتقد است بازار شب عید برای بعضی از فروشندگان کالاها، یک بازار بی نظم و نظارت بوده است: «بعضی از کسبه باروبندیل کسب و کارشان را فقط در بازار شب عید می بندند... (می خندد.) در حالی که باید جنسها را ارزان بفروشند تا بیشتر سود ببرند. همین دکانداران میوه فروشی، برخی حاضرند میوه شان بگندد و غیرقابل مصرف شود اما یک ریال از قیمت تخفیف ندهند. امسال برف و یخ بخشی از میوه جات شمال را نابود کرد. نگران بودیم که برخلاف سال قبل که همه چیز، چه میوه داخلی و چه وارداتی با نرخهای تعیین شده فروخته می شد، قیمت ها سر به آسمان می کشند اما بعد شنیدیم و در روزنامه خواندیم وزارت بازرگانی خبر از واردات مرکبات داد. این یک کار به موقع و مفید به حال مردم است. اگر چه دولت سوبسید آنرا می دهد و قیمت ها را هم تعیین می کند ولی بد نیست باز نظارتی هم در کار باشد. پولدارها هر قیمتی باشد می خرند و مصرف می کنند اما خیلی ها وسعشان نمی رسد که حتی به اندازه کفاف مصرف شان خرید کنند...» این کارمند بازنشسته می گوید: «در هر حال این دولت است که یارانه می دهد و حال و وضع مردم را مراعات می کند. کاسب هایی هستند پرتقال ایرانی را با مارک و پوشش خارجی و به قیمت بالا می فروشند. این را من خودم در چند تا مغازه دیدم. صحت آنرا یک عمده فروش تأیید کرد.»
● کمبود نیست احتمالا ارزانتر شدن هست
از «علی حاج فتحعلی» دبیر اتحادیه بارفروشان میدان میوه و تره بار (مرکزی) وضع کمیت مرکبات و قیمت های میوه بازار مصرف عید را می پرسم. وی می گوید: «قضیه کمبود میوه جات شب عید با واردات مرکبات حل می شود و به حق مردم چندان احجاف نمی شود...
به گفته او، این امکان هم هست که امسال وزارت بازرگانی در استانهای شمال کشور با داشتن نماینده و در نظر گرفتن یارانه قیمتها را همچون سال قبل ارزانتر تعیین کند. همچنین امسال نیز ممکن است برای واردات میوه جات خارجی هم سوبسید به واردکنندگان داده شود. پارسال اعمال تخصیص یارانه دولت به مصرف کنندگان در قالب نرخگذاری مرکبات در بازار عرضه خرده فروشی، به بارفروشان عمده واگذار شد. امسال هم عمده فروشان- توسط اتحادیه- میدان میوه و تره بار، لیست مبلغ نرخهای تعیین شده (مصوبه دولت) به میوه فروشان شهر داده می شود تا محصولات را برابر قیمت های اعلام شده به مصرف کنندگان عرضه کنند، در این چرخه، دولت ما به التفاوت نرخها را به تولیدکننده یا واردکننده مرکبات می پردازد که در واقع امر یارانه برای مردم مصرف کننده است. این اقدام خوبی است که پارسال صورت گرفت. اگر امسال- در بازار شب عید- هم روال سال گذشته پیش گرفته شود بسیار عالی و به نفع مردم است.»
از دبیر اتحادیه بارفروشان عمده میدان میوه و تره بار، کم و کیف وضعیت موجود و نرخ سیب درختی، را سؤال می کنم. «حاج فتحعلی» پاسخ می دهد: «الحمدلله سیب در سردخانه ها یخ نزده و سالم است و امسال این محصول باغی به خارج از کشور صادر نشده و به حد لازم تأمین است و مشکلی نداریم. در خصوص قیمت سیب درختی هم باید گفت امسال نرخ آن با سال گذشته توفیرنخواهد داشت البته چنانچه روال سال قبل پیش گرفته شود.»
... در تاریک و روشن زمان و منشور برف و سوز بس گزنده سرمای زمستان با تب التهاب و نگرانی از منزل و کاشانه بیرون می زنند تا هرچه زودتر ببینند و بدانند برودت و یخبندان چه بر سر و سرنوشت محصولات شان آورده است. این دلشوری یک، ده و صد کشاورز و باغدار نبوده و نیست. کل جماعت کشت و زرع فصلی قبضه این واقعه و شرایط جوی غیرمنتظره شده اند... یکی از باغداران، این رخداد زیانبار را به زلزله شهرستان بم تشبیه می کند و دیگری...
در فضایی آکنده از آسودگی خاطر سربالایی تند و پرپیچ را می پیمایی. آسمان صاف مثل یک قاب شیشه اما، نم گرمای اواخر سال، پولک های آبگون عرق روی چهره ات می سرند...
به هیچ چیز فکر نمی کنی حتی پرواز آزاد پرنده ها و جویبارهای باریک و خود را محروم از آوای دل انگیز و درخشندگی جذاب شان می کنی. حس و حواست رسیدن به قله تپه ای منحنی و سبز است یا دست کم دامنه مخملین آن. ناگهان رگبار باران می شویدت...
وسعت خسارات تداعی زلزله...
برف سنگین و سرمای شدید مثل زلزله شهرستان بم بود که سراسر مازندران و تمام باغات مرکبات استان را فراگرفت.
این توصیف و تشبیه فشرده یک باغدار در عباس آباد تنکابن است که از وسعت و عمق خسارات ناشی از برودت هوا و یخبندان اخیر استان مازندران حکایت می کند.
«حاج باقر محقق» می افزاید: «در روزهای بارش برف و سرما، از طرف اداره جهاد کشاورزی به شورای کشاورزی منطقه عباس آباد تنکابن اعلام شد که به بازدید خسارت های وارد شده به کشاورزان خواهند آمد، می خواستند بدانند که اصولاً خسارتی به وجود آمده است یا نه، این در حالی است که همه باخبر شده و از این موضوع مطلع بودند.» وی می گوید: «برف و سرما و یخبندان مثل بلای زلزله هولناک شهرستان بم بود که سراسر مازندران را فرا گرفته بود. در این حال و شرایط، کسی از اداره کشاورزی منطقه نیامد از نزدیک وضعیت خسارت باغداران را بررسی کند...» می پرسم مساحت کشاورزی در منطقه عباس آباد چقدر است؟ می گوید: «یک بخش از وسعت عباس آباد به حدود ۱۰*۵ کیلومتر اکثر باغات پرتقال است.» وی در پاسخ به این سؤال که میزان خسارات به باغات مرکبات منطقه چه میزان است، می گوید: «بار (محصول) امسال، همه از بین رفت. باغها در آینده هم بار نمی دهند یا کم بار خواهند داد. شاخه های درختان در اثر سنگینی برف شکسته شده است. ۴-۳ سال طول می کشد تا درختان کامل شوند و به ترکیب اولیه- قبل از خسارت- خود برسند.»
از «حاج محقق» می پرسم: میوه جات یخ زده را چکار می کند؟ او جواب می دهد:« از روی درختها نمی چینم. سرشاخه ها می مانند یا روی زمین ریخته می شوند. درختهای باغ قبل از برف و سرما ۳۰ تن محصول پرتقال داشتند که ۲ تن از آن میزان بار را پیشتر چیده بودم. ۲۸ تن بقیه زیر برف و یخ زدگی از بین رفت.» میزان مالی خسارت را می پرسم. جواب او چنین است: «سال گذشته دولت از باغداران هر کیلو ۵۵۰ تومان خریداری کرد اما فعلا امسال کسی از طرف دولت برای خرید نیامده است.»
● دامنه سرما و یخبندان در کل کشور
قلی زاده مدیرکل تأمین و توزیع وزارت بازرگانی می گوید: «تغییرات آب و هوایی در مازندران موجب خسارت ۶۰ تا ۷۰درصد مرکبات باغداران استان شده است.»
از سوی دیگر به گفته «مهاجرانی» رئیس اتحادیه میوه و سبزی تهران، بیش از ۶۰درصد مرکبات مصرف شب عید به سبب سرما و یخ زدگی نابود شده است. وی با بیان این که ۶۰درصد مرکبات تولید کشور در شمال حاصل می شود. می گوید: «در سال جاری با وجود تولید دو برابر مرکبات، این محصولات به علت سرما و یخ زدگی از بین رفته است.»
نماینده مردم رودسر در مجلس شورای اسلامی، خسارت وارده به باغداران مرکبات این شهرستان را فراتر از ۵۰۰میلیارد ریال می خواند و ضمن بیان این که صددرصد تولیدات مرکبات در اثر سرما و یخ زدگی از بین رفته است، می گوید: «بیش از ۱۰تا ۷۵درصد نهال مرکبات نیز نابود شده است.»
به گفته «عباسی» سرما همچنین به نهال های کیوی، گل و گیاه و طیور منطقه زیان رسانده است. وی نیز از رئیس جمهور درخواست جبران خسارت به باغداران متضرر را دارد.
همچنین ۹۷درصد بخش کشاورزی و دام و طیور استان قزوین در اثر سرمای شدید و بی سابقه خسارت دیده است. «محمد آهنی» مدیرکل ستاد حوادث غیرمترقبه استانداری این میزان زیان را تنها مربوط به دیماه اعلام کرده است.
دامنه سرما و یخبندان به محصولات کشاورزی جنوب کشور نیز آسیب رسانده و بیش از ۱۰هزار هکتار از اراضی کشاورزی اندیمشک خسارت دیده است.
«مهندس کرمی» فرماندار اندیمشک در این باره می گوید: «بیشترین زیان به محصول گندم وارد شده و ۸هزار هکتار از زمینهای دیم و آبی این منطقه به دلیل موج سرمای بی سابقه آسیب جدی دیده است.» وی رقم زیان خسارت به زمینهای کشاورزی را بین ۴۰تا ۷۰درصد ذکر می کند و می گوید: «حدود ۶۰درصد این اراضی آسیب دیده تحت پوشش بیمه هستند، لیکن برای کمک به سایر کشاورزان لازم است بودجه ای از محل اعتبارات مربوط به حوادث غیرمترقبه استان خوزستان تخصیص یابد.»
● توجه ویژه دولت به جبران خسارات
«دکتر عنایت الله بیابانی» قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز و رئیس مجمع تشکل های بخش کشاورزی کشور، در ادامه اظهارات خود، آنجا که صحبت پیرامون موقعیت فعلی باغداران زیان دیده ناشی از سرمازدگی محصولات آنان می شود، می گوید: «معتقدم به جای نگرانی کمبود مقطعی میوه شب عید، دولت می باید نگران چرخه تولید و بازسازی باغات خسارت دیده باشد.» به گفته وی، باغداران و اعضای هیئت اجرایی خانه کشاورز استان مازندران نیز نگران این مسئله هستند. «انتظار از دولت این است که توجه ویژه ای برای جبران خسارات بنماید و امکان سرمایه گذاری زیان دیدگان برای احیای باغات و بخش تولیدات شان فراهم شود.»
«دکتر بیابانی» درخصوص میزان خسارات در سه استان شمالی کشور، می گوید: «بخشی از تولیدات- عمدتاً- استانهای مازندران و گلستان به دلیل سرمای زیاد و یخ زدگی آسیب دیده است. استان گیلان- در مقایسه با دو استان مذکور- خسارت قابل توجهی نداشته است.»
● افت قیمتها بعد از سرما
۷۲سال سن دارد. عمرش با کشت و کار عجین شده است. پدر و پدربزرگش هم کشاورز بوده اند، اما دو پسرش هر یک به سوی کسب و کار غیرحرفه ای اجدادشان روی آورده اند.
«حاج اسماعیل فرشادیان» پیش از آنکه توضیح بدهد محصولات باغداران کشاورزان عباس آباد تنکابن از جمله «شجاع محله» بیمه نیستند و علتش را هم بگوید، ازکار کشاورزی می گوید که ثمره اش در برابر زحمات کشاورزان ناچیز است. او می گوید: «عمری از صبح تا غروب کار کرده و مشغولیم اما نتیجه آنچنانی نگرفته ایم.» او نیز برنج کار است. می گوید: «۱۰سال قبل برنج را هر کیلو ۱۰۰۰تومان می فروختیم، اما الان برنج را هر کیلو ۱۴۰۰-۱۲۰۰ تومان از کشاورز خریداری می کنند اما نرخ همه چیز ۲۰-۱۰برابر بالا رفته است. یا ۱۰سال پیش پرتقال را پای درخت در باغ کیلویی ۳۰-۲۰تومان و درشت ترها را کیلویی تا ۱۵۰تومان خریداری می کردند. آن زمان مزد روزانه کارگر ۵۰۰تومان بود. الان ۱۲هزار تومان است و کارگر هنوز ناراضی است.» این کشاورز باغدار از وضعیت قیمت های مرکبات در قبل و بعد از برف و یخبندان اخیر چنین می گوید: «برابر صورتحساب میدان قبل از سرما پرتقال ریز و درشت کیلویی ۲۵۰-۲۰۰تومان برای توزیع فروخته می شد. با بروز سرما، قیمت هرکیلو بار آنطور که در میدان حساب می کنند، چیزی حدود ۱۰۰تومان است، چون خریدار بعد از برف و سرما، کم شده است. و دیگر کسی برای خرید مرکبات به کشاورزان مراجعه نمی کند...» می پرسم: این محصولات که فروخته می شوند، سالم هستند؟ جواب او این است: «ما حالا پرتقال و نارنگی یخ زده به میدان- عمده فروش-می دهیم...» می پرسم این نوع محصول پس فرستاده نمی شود؟- «تا بحال پس نفرستاده اند چون برخی از مرکبات این منطقه زیاد تلخ (یخ زده) نشده اند اما محصول بعضی جاها که خیلی تلخ شده است را پس می فرستند. همان طور که اشاره شد، محصولات «شجاع محله» کمتر یخ زده است.»
وی در ادامه صحبت و نظرات خود درباره خسارات دو سال قبل موصوف، می افزاید:« برای جبران آن خسارت برای من ۱۵۰ هزار تومان درنظر گرفته شد اما نپرداختند وگفتند این مبلغ به حساب ویژه پس انداز واریز می شود که در قرعه کشی شرکت داشته باشم شاید برنده شوم! و الان پس از ۲ سال، هنوز آن مبلغ تعیین شده را نگرفته ام. این باغدار در پایان گفت وگوی مان تأکید می کند که «مرکبات کشاورزان این منطقه بیمه نیست و کسی هم نمی آید کشاورزان را ترغیب به بیمه کند.»
● بیمه؛ مسئله دیرینه
دغدغه خاطر مضاعف و دیرینه کشاورزان پس از آسیب دیدن محصولات باغات شان، همچنان مملوس تر شده است. خلأ جدی دستگاه های ذیربط و عدم فرهنگ و ترغیب و تبلیغات روشنگرانه و ایمنی ساز، در حوادث جوی و بزنگاه هایی همانند آنچه که اخیراً در کشاورزی کشورمان رخ داد، یک نتیجه اش در وهله اول متوجه باغداران شده که سرمایه شان «یخ زده» شد و وضعیت جبران سازی و احیای سرمایه هاشان نیز تاکنون نامعلوم است. نتیجه دیگر این قبیل غفلت ها خواه ناخواه معطوف به دستگاه های مسئول و مدیریتی کلان می شود که طبعاً همیشه دست روی دست نمی گذارند و تنها به حرف و آمارها و تئوری های اداری بسنده نخواهند کرد و به هرحال بخش عظیم خسارات مالی- که سرمایه ملی است- روی دوش آنها گذاشته خواهد شد. نگرانی کنونی خیلی از باغداران از همین نامعلوم بودن ضرورت خسارات محصولات است. به تازگی معاون وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرده است که خسارت های ناشی از برف و سرمای اخیر به بخش کشاورزی از محل بیمه محصولات و تسهیلات بانکی پرداخت خواهد شد. «پیمان فلسفی» همچنین ضمن بیان اینکه چگونگی پرداخت زیان ها به زودی اطلاع رسانی خواهد شد، با اشاره به بالابودن میزان خسارت ها در بخش باغی استان مازندران، افزود: وزارت جهاد کشاورزی با ارسال لایحه ای به مجلس شورای اسلامی، تأمین اعتبارات پرداخت این خسارات از محل صندوق ذخیره ارزی را پیگیری می کند. وی نیز از بخشودگی جرایم تسهیلات دریافتی کشاورزان خبر می دهد و می گوید: «این موضوع یکی از سیاست های کلیدی دولت نهم در حمایت از باغداران است که عملیاتی شده است.»
● مرکبات بیمه نیست
از «فرشادیان» باغدار درخصوص بیمه محصولات باغی می پرسم. او می گوید: «ما اصلاً در بخش مرکبات بیمه نداشته ایم. ۲سال قبل که زمین شالیزارکاران در اثر بارندگی خراب شد و صدمه دید،از طرف اداره کشاورزی کارشناس آمد وضعیت را دید و نسبت به میزان خسارت برای هر برنج کار-بیمه شده- ۱۵۰- ۱۰۰هزار تومان به عنوان جبران، تعیین خسارت کرد. اما از دو سال قبل تاکنون کسی از اداره کشاورزی برای بررسی وضعیت کشاورزان نیامده است. من در جلسه با حضور نمایندگان کشاورزی و برخی کشاورزان محلی درمورد بیمه محصولات گفتم که وضعیت آب و هوایی منطقه نباید دلیلی باشد برای بیمه نکردن، چون که فرضاً ۵۰ کشاورز اگر تولیدات شان بیمه باشد، همه آنها- ممکن است- خسارت نبینند و نمایندگان کشاورزی، مسئله بارندگی های زیاد در منطقه را مطرح کردند...» یک باغدار هم در پاسخ به این سؤال که چرا محصول باغی خود را بیمه نکرده اید؟ در جواب می گوید: «من نمی دانم بیمه چیست!» این پاسخ نشان از عدم فرهنگ سازی و توضیح ثمرات بیمه است که به هرحال بار زیان ها بر دوش دولت و خود مردم است.
● آسایش امروز پشتوانه فردا
«سلماسی» خود را دبیر تجاری- اقتصادی یک شرکت خصوصی معرفی می کند. او تعریف می کند: «چند روز قبل برای انجام یک کار اداری به یکی از شهرهای شمالی کشور رفته بودم. سکوت نسبی اقتصادی- دادو ستدهای متعارف- در بسیاری از فروشگاها حاکم بود. با هرکس از هر قشر اهالی درباره بازار شب عید صحبت می کردیم، اکثریت حرف شان گره می خورد به سرما و صدمات مرکبات، چون برخی از جماعتی که هم صحبت مان بودند به نوعی دستی در باغ و باغداری و شالیزار برنج دارند. یک حالت مبهم در نگاهشان دیده می شد. به نظر من همه تشویش های باغدارانی که یک یا دو میلیون به دلیل یخ زدگی تولیدات شان ضرر کرده یا آنانی که ده میلیون و یا کمتر و بیشتر زیان دیده اند سرچشمه اش عدم پشتوانه بیمه است و این جای تعجب دارد که سرزمینی مثل شمال کشور که حداقل بخش قابل توجهی از میوه جات و برنج و سایر اقلام زراعی را تولید می کند و این که بیشترین بارندگی های پیاپی در زمستان و پاییز و حتی گاه تا اواسط بهار ادامه دارد، چرا نباید همه کالاهای زراعی شان تحت حمایت بیمه باشد؟ شما در هر رسانه چه تصویری و شنیداری و چه مکتوب شاهد هستید که از بیمه به عنوان آسایش امروز وفردا و پشتوانه زندگی اطلاع رسانی می کنند. شرکت ها و حتی دستگاه های دولتی ذیربط با بیمه همواره مردم را تشویق به بیمه شدن می کنند. بسیاری از مشاغل و موارد متفرقه مثل خودرو بعضاً آتش سوزی، سرقت، عمر و... تحت پوشش بیمه هستند حال چه بیمه اجباری مثل خودرو و چه وسایل شخصی دیگر که اختیاری است حتی براساس قانون، کارگر ساده ولو برای چند روز بر سر کاری گمارده می شود لزوماً می باید توسط صاحب کار بیمه شود. سیل و باران و سرما خبر نمی کند. این یعنی یک اضطراب و استرس در کار کشاورزان است. این کار در ذات خود احتمال هر حادثه جوی و آفت دارد. خشکسالی هم یکی از آفات برای کشت و زرع است. در چنین وضعیت، باید گفت امید و دلگرمی کشاورز و باغدار همواره به مساعد بودن هوا است.»
شاهین تراز تامین و نیاز مرکبات مردم در بازار شب عید همسان شده است. اما چگونگی امنیت نرخها و نظارت دراین بازار، همچنان مورد سؤال است. جدای از حدود ۱۱۰ بازار و میدان میوه و تره بار درسطح شهر تهران و تعدادی هم کانکس عرضه محصولات کشاورزی که سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری دراختیار دارد؛ به نظر می رسد برای ایمنی و ثبات بیشتر درعرضه و تقاضا، محل های فروش تولیدات زراعی- باغی ویژه این موقعیت زمانی، توسعه یابد. گسترش چنین مراکز و در دسترس بودن سهلتر مردم، نیز پشتوانه ای دیگر برای ثبات نرخها و نظارت است.
«اکبر صدقی» کارمند یکی از میادین شرق تهران، چنین می گوید: «خوبی این قبیل میدانها این است که قیمت ها مناسب حال بیشتر مردم است. دیگر این که همه قسم مایحتاج را خانواده ها یکجا تهیه می کنند اما توصیه ام این است که جنس مرغوبتر ارائه کنند....»
وی ادامه می دهد: «البته بعضی از میدانها غرفه نمونه هم دارند که جنس ها نسبت به سایر غرفه ها، اندکی بهتر است و تفاوت قیمت هم دارند.»
«سهرابی» شاغل در یک کلینیک پزشکی دندان سازی، به همراه دو فرزند خردسالش مقداری مرکبات و تخم مرغ خریده است. او تعریف می کند چندی پیش - روزهای برفی- پیاز و پرتقال از میدان خریده بود. موقعی که به منزل برده و استفاده کرده متوجه شده بخشی از این محصولات یخ زده است. حدود ۳ کیلو پرتقال، چند تا دانه اش سالم نمانده بود، تلخ شده بودند. پیازها هم برخی خیلی یخ زده شده بود. از او درباره مایحتاج شب عید می پرسم و اینکه نوع محصولات و امثالهم را از کجا تهیه می کنید؟ لبخندی می زند ومی گوید: «در طول سال خریدهایمان از همین میدانهاست. بهرحال می سازیم. وسعمان قد نمی دهد از مغازه دارها خرید کنیم. عیالوارم. کرایه خانه هم می دهم. با صرفه است به این میدان بیاییم و مایحتاج بروبچه ها و خانواده برای شب عید هم تهیه کنیم.»
از الهیه آمده چون اینجا ارزان...!
مغازه چنددهانه میوه فروشی در یکی از خیابانهای شمالی شهر همواره مملو از شلوغی مردم برای خرید انواع مرکبات است. دونفر ترازودار و چند نفر کارگر مشغول کار هستند. در صف نوبت توزین میوه جات، خانم نسبتا میان سالی که به اتفاق دخترش آمده است چند کیسه پلاستیکی بزرگ و حاوی چند نوع میوه به دست دارد. او به یک کارگر مشغول به کار با صدای بلند می گوید:«خودت دو تا از آن هندوانه های رسیده را سوا کن، من دستم پر است و درصف هستم.» کارگرسربرمی گرداند و موقعی که می خواهد برود هندوانه از توی وانت روبروی مغازه برای مشتری بیاورد، آن خانم همچنان با صدای رسا می گوید: «من از راه دور آمده ام...» کارگر می رود و آن خانم به خانم پشت سرخود می گوید: «اینجا قیمت ها خوب است. دو روز پیش برای اولین بار از این خیابان می گذشتم که چشمم به میوه های خوب اینجا افتاد. مقداری خرید کردیم. قیمت ها نسبت به محله ما، خیلی پایین است.» دوباره به اتیکت ها نگاه می کنم.از ۸۰۰ تا حدود ۲۰۰۰ تومان است. دقایقی می روم کنار جمعیت پای صندوق. خریدهای هر نفر عموما از
۵۱-۰۱ هزار تومان بالاتر است. نرخ روی اتیکت ها همه بالای هزار و خرده و برخی حول و حوش ۲هزار تومان است. وسط میوه های میانی مغازه در یک ظرف بزرگ کیسه پلاستیک وکیوم شده و نوشته چاپ روی آن نظر مردم را جلب می کند. کیسه ها یک اندازه اند و محتوای آن خوشه ای دارای دانه های قهوه ای است. کنجکاوی ها باعث می شوند یک نفر از کارگر مغازه می پرسد: توی این پلاستیک چی است؟ کارگر می گوید: انگور است و هر بسته یک کیلو است. شخص دیگری می پرسد: قیمت شان چند است؟ کارگر می گوید: هرکدام ۶ هزار تومان است... مردم در صف مانده شگفت زده به هم نگاه می کنند. یک نفر می پرسد: حالا این تحفه مال کدام کشور است؟ و او نام کشوری را می گوید.
کنترل قیمت ها
«نادری» کارگر روز مزد شرکت ساختمانی است. لهجه شهرستانی دارد. درباره قیمت های انواع میوه می گوید: «الان که کمتر از یک ماه به بازار شب عید وقت مانده است، قیمت در مغازه های میوه فروشی حول ۱۰۰۰ تومان و بالاتر است. برخی پرتقال ها و سیب ها حدود ۱۳۰۰-۱۲۰۰ تومان است. اگر سرمای امسال مقداری از میوه جات را خراب کرد، حالا چشم ما کم درآمدها به کنترل قیمت ها است. یعنی لازم است مخصوصاً در شلوغی خریدهای عید، دولت یا هر سازمان مربوطه، برای مناسب نگهداشتن نرخ ها اقدام کند. میوه فروش محله مان برای خودش این ساز را می زند که یخبندان و سرمای امسال، قیمت ها را بالا می برد. به او می گفتم مگر خبر نداری؟! به حمدالله جایگزین کرده اند. نفوس بد نزن!.
با این حال برخی از کسبه اگر بازرس بالای سرشان نباشد، در حق مردم خصوصاً کسانی که کارگرند و یا حقوق چندانی ندارند، ظلم می کنند. اگر نظارت و رسیدگی در کار نباشد، حق مردم ضایع می شود.
توسعه توزیع، ثبات بازار
«سیف زاده» دانشجوی اقتصاد، تأکید بر دو موضوع دارد: همکاری دستگاه های مرتبط با تأمین و توزیع کلان در عرضه مرکبات و ایجاد آرامش خاطر مردم به عنوان مصرف کننده با توجه به پیشامد سرما و کمبود قسمتی از تولیدات داخلی. وی توضیح می دهد: «اصولاً در هر کشور شرایط فصلی بازار داغ دارد و هم آن که گاه متأثر از حادثه ای فراگیر می شود مثل سیل، خشکسالی و سرما و امثال این حوادث غیر منتظره. در چنان موقعیت، چگونگی مدیریت و سیاستگذاری کشور می تواند نقش مؤثری در ساماندهی و ثبات تراز داد و ستدها داشته باشد. در مسئله سرمای امسال و لطماتی که به کشاورزی وارد شد و در پیش بودن بازار داغ خریدها به مناسبت سال نو، خوشبختانه شاهد شدیم دولت پیشگام تر از یکی دو سال اخیر، به اصطلاح برگه امنیت و تأمین میوه جات موردنیاز و مصرف مردم را، بر میز مدیریت خود نهاد. این حرکت، به لحاظ روانشناسی از اهمیت بالایی برخوردار است. حال می ماند چگونگی نظارت بر شیوه عرضه و نرخ های بازار. به نظر من در بخش عرضه، دستگاه های مسئول با قضیه مرکبات می باید، گستره توزیع را بیش از زمان حال کند. با این حال حضور متناوب بازرسان در بحبوحه بازار، نیز به نوعی دیگر حمایت از مصرف کنندگان محسوب می شود. در شماره پیش، صحبت های باغدارانی خسارت دیده در مازندران که سابقه زیاد نیز در امر تولیدات باغی دارند، تأکید بر این است که محصولات مرکبات شان در منطقه عباس آباد تنکابن و... بیمه نیست و همچنین نظرات مردمی برخی را خواندیم. لذا ما را بر آن داشت در ادامه تهیه گزارش، با وزارت جهاد کشاورزی تماس بگیریم تا ضمن کسب تجمیع آمار خسارات محصولات زراعی ناشی از سرمای فوق العاده و یخ زدگی در کشور و سمت و سوی بیمه و چگونگی جبران زیان ها، اطلاع رسانی شود. در تماس تلفنی با روابط عمومی مربوطه گفته شد هنوز -کار بررسی- خسارات میوه آمارگیری انجام نشده است. این پیگیری در حالی است که پیشترها کم و بیش در خبرها اقدامات بیمه محصولات زراعی برای برخی از تولیدات از جمله گندم، خرما، برنج، گل و... و... اطلاع رسانی شده بود که مورد حمایت بیمه قرار گرفته اند. به همین لحاظ این که بنا به گفته های پیشین مطرح شده (در شماره قبلی گزارش) مرکبات منطقه مذکور تحت مقررات قانونمندی بیمه نیست، می تواند جای تأمل داشته باشد به ویژه آن که یک کارشناس -کشاورزی- دفتر توسعه و هماهنگی امور استان ها مطلب جامعی در زمینه عملکرد صندوق بیمه محصولات زراعی و... تحریر کرده بود. لذا مناسب دیدیم و در نظر بود بخش هایی از آن در شماره قبل گزارش کار شود که تراکم مطالب تهیه شده مان مجال آن را نداد. در فرصت کنونی نکاتی از مطلب مذکور را می خوانیم:
● ۲۵ محصول کشاورزی تحت پوشش بیمه
«در حال حاضر صندوق بیمه محصولات کشاورزی فعالیت های تولیدی بیش از ۱۷۶۰ هزار نفر بهره بردار بخش کشاورزی را زیر پوشش خدمات حمایتی بیمه قرار داده است که این عده در مقایسه با کل بهره برداران بخش کشاورزی از رقم قابل توجهی برخوردار است.» در بخش دیگر مطلب آمده است براساس برنامه های مصوب صندوق بیمه در سال زراعی ۸۶-۸۵ بیشتر محصولات استراتژیک بخش کشاورزی زیر پوشش حمایت نظام کشاورزی قرار گرفته است به گونه ای که برای ۸۸ فعالیت تولیدی و پرورش انواع محصولات کشاورزی، از لحاظ تعداد محصول زیر پوشش، رتبه دوم جهانی را به خود اختصاص دهد.
در زمینه محصولات باغی، صندوق بیمه مذکور از سال زراعی ۷۶-۷۵ با بیمه محصول انگور و خرما و در سطحی معادل ۱۰۰۲ هکتار آغاز کرد. اکنون (۸۶) با گذشت ۱۰ سال از زمان اجرای طرح بیمه محصولات باغی، عملکرد صندوق بیمه از مرز ۴۰۰ هزار هکتار گذشته و تعداد محصولات باغی زیر پوشش نیز به ۲۵ محصول رسیده است. عملکرد سال زراعی۸۵-۸۴ صندوق بیمه در این بخش برابر ۱۷۴ درصد برنامه مصوب مجمع عمومی صندوق است.
میادین میوه و تره بار شهرداری در سطح شهر تهران مشخصا به لحاظ این که نرخهای مصوبه دارند و برعکس، بیشتر مغازه های میوه فروشی و صیفی جات که نرخهای محصولات مشابه همواره مختلف و نابرابرند، نقش به سزایی در اقتصاد خانواده ها دارند اگرچه محصولات مورد عرضه میادین مذکور یکدست نیست و درجه پایین است. حسن دیگر میادین یاد شده این است که در آنها مدیر و مسئول ناظر بر امور دادوستد، حاضر است. خریدار مصرف کننده چنانچه نسبت به موردی گلایه، انتقاد و یا شکایتی از غرفه داری داشته باشد، سریع می تواند موضوع را با مسئول ناظر مربوطه در میان بگذارد. در صحبت و گفت وگو با مردم در خصوص این که چرا از میدان میوه و تره بار شهرداری خرید می کنند؟ اصولا از آنچه خریداری می کنند راضی هستند؟... و حالا که تکاپوی همگانی برای خریدهای عید رونق گرفته است و طبعا تهیه کالاها از هر نوع و قماش، نوتر و ذائقه ها- تا حد امکان- دنبال انتخاب بهترین ها برای سور و سات تعطیلات سال جدید متنوع و سلیقه ها بیشتر تحریک می شوند، آیا مردم میوه جات و دیگر اقلام ضروری شان را همچنان ترجیح می دهند از میدانهای شهرداری خریداری کنند؟... نظرات مردم گوناگون است. می خوانیم:
سازمان میادین میوه و تره بار، برای توزیع (عرضه) مرکبات عید نوروز اعلام آمادگی کرده است که فراتر از ۱۰ هزار تن میوه مورد مصرف مردم را در بیش از ۱۰۰ میدان و بازار تابعه و کانکس سطح شهر توزیع کند.
«علی برابری» معاون بازرگانی سازمان میادین میوه و تره بار شهر تهران، گفته است با توجه به عملکرد مطلوب سال گذشته عرضه میوه و مایحتاج شب عید در میادین میوه و تره بار، در سال جاری نیز با هماهنگی وزارت بازرگانی هماهنگی لازم در زمینه (عرضه) میوه مورد نیاز شب عید انجام گرفته است. وی با این اظهارکرد که تنظیم بازار و تأمین میوه مورد نیاز از وظایف وزارت بازرگانی است، افزود: «این سازمان آمادگی توزیع بیش از ۱۰ هزار تن میوه در ۱۲ میدان اصلی، ۸۸ بازار تابعه و کانکس های فعال سطح شهر تهران را دارد.»
● ورود میوه یخ زده در شبکه ممنوع
۳۰ درصد میوه و تره بار مورد نیاز و مصرف شهروندان تهرانی را سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری توزیع می کند. سازمان نیز آمادگی دارد که با در اختیار گذاشتن میوه جات مصرف شب عید نهایت همکاری را با دولت در توزیع این محصولات بنماید.
مدیر روابط عمومی سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری با بیان این مطالب و این که ۱۰۱ میدان کنونی تحت پوشش سازمان تا آخر سال جاری (۸۶) به ۱۱۰ میدان افزایش خواهد یافت و چنانچه امکانات مالی در اختیار سازمان قرار داده شود و با تایید شهرداری تا آخر سال مالی (خرداد ۸۷) مجموع میادین به ۱۵۰ خواهد رسید. وی با اشاره به این که سازمان طی دو سال گذشته در توزیع میوه شب عید مشکلی نداشته و رضایت مردم جلب شده است، درباره نحوه نظارت بر امور جاری میادین می گوید: شیوه نظارت به دو طریق محسوس و غیرمحسوس مدیران بازارها و میدانهای تابعه اعمال می شود و دفتر بازرسی در کلیه میادین و بازارهای موصوف دائر و ناظر امورند.
«کیانوش جعفری» در مورد چگونگی کیفیت میوه جات در میادین میوه و تره بار شهرداری، چنین می گوید: چون بازارها و میادین شهرداری برای قشر کم درآمد تشکیل شده است، لذا محصولات مناسب- قدرت خرید- این قشر توزیع می شود. در عین حال در ۳۵ بازار متبوع میوه جات بسته بندی درجه یک در طول سال به مردم عرضه می شود.
وی درباره قیمت ها می گوید: «شورای نرخگذاری هر هفته در میدان مرکزی میوه و تره بار تشکیل می شود. آنجا نرخها تعیین و به سازمان میادین اعلام می شود. ما موظفیم محصولات را به همان نرخ های-مصوبه- عرضه کنیم.»
از وضعیت کمیت و تأثیر سرما و یخبندان روی مرکبات داخلی را در پروسه عرضه و تقاضا، سؤال می کنم.
می گوید:«در خصوص کمیت، چون دولت نرخ تعرفه واردات میوه را به صفر رسانده است، کمبودهای داخلی برطرف می شود. در مورد مرکبات تولید داخل که سرمازده شده اند، اگر میوه های یخ زده وارد میادین سازمان بشود، عینا بازپس فرستاده می شود. میوه های یخ زده اجازه ورود به شبکه توزیع سازمان ندارد. وی در پایان این گفت وگو، شماره های ۸۸۴۲۳۹۶۹ و ۸۸۴۲۶۴۲۹ تلفن گویای سازمان را جهت ارائه انتقادات و پیشنهادات شهروندان، ارائه می دهد.»

حسن آقایی

منبع : روزنامه کیهان