جایگاه خبرگان در نظریه انتصاب

اركان «نظریه انتصاب»- مشهور فقهاء و قرائت رسمی نظام- از مبحث ولایت فقیه، در اندیشه معمار كبیر انقلاب و خواص شاگردان ایشان بر سیرت «مشروعیت» و صورت «مقبولیت» ولی استوار است كه تركیب «جمهوری اسلامی» تجلی حكومتی آنست.
امام راحل عظیم الشأن به عنوان عصاره ناب تاریخ شكوهمند علمای راسخ، «اسلام» را منشأ مشروعیت و توده «مردم» را منبع مقبولیت بخشی حكومت می دانست. در اندیشه فقهی- سیاسی او حاكم اسلامی باید دست در دست مردم و مستظهر به پشتیبانی ایشان رو به آسمان نهاده و دست به دامان تا ولی فقیه جامع الشرایط- مستجمع صفات «علم» و شرایط «جسم» در آیه ۷۴۲ بقره- هم نماد حاكمیت الهی باشد و هم نماینده اراده مردمی.
بنابر نظریه امام(ره) فقیه حاكم از آن روی كه به اذن عام، منصوب معصوم است، اراده جمهور جزبر «تشخیص»، «تعیین»، «بیعت» و «نظارت» بر او قرار نمی گیرد. بدیهی است هرچه مصداق حساستر باشد نیاز به اهل خبره در تشخیص آن شدیدتر شود و در این مقام، مقام رفیع مجلس خبرگان رهبری هویدا و پیداست.
چنانكه جایگاه هر مجلسی بسته به منزلت موضوع آن است، مفهوم و مصداق رهبری -به عنوان رأس نظام اسلامی- محور مباحث مجلس خبرگان به مثابه رأس مجالس نظام اسلامی است. خبرگان نائبان خبره مردم در تشخیص مصداق رهبری جامعه اسلامیند. تشخیص مصداق ولی فقیه از آن باب كه ولایت او به معنای «ولایت فقه» است، تنها از عهده فقهاء خبره بر می آید.
خبرگان حلقه واسط و زنجیر رابط سقف و كف نظام اند. تشخیص نماد الهی براساس امارات شرعی و معرفی نماینده شایسته مردمی در قامت رهبری جامعه اسلامی، وظیفه ذاتی ایشان می باشد.
● بی گمان چنین وظیفه ای سنگین ایجاب می كند كه خبرگان رهبری واجد برخی صلاحیت های ویژه به قرار ذیل باشند:
۱) فقیه و شریعتمدار (البته تجزی در اجتهاد به معنای صلاحیت افتاء در برخی ابواب فقه نیز كفایت می كند)
۲) وجیه و مردمدار (برخوردار از مقبولیت و آراء مستقیم مردم)
۳) متعهد به اسلام، نظام و امام (رهبری)
۴) متخصص، بصیر و شجاع در تشخیص مصالح و دفع مفاسد نظام
بدیهی است با توجه به وظیفه اصیل خبرگان، نمایندگان آن خود باید واجد شمه ای از صفات و بهره ای از شرایط رهبری بوده تا بتوان اطمینان كرد تشخیص ایشان مقرون به صواب و قرین به صحت است.
● چنانكه گفته شد، در مجموع مهمترین وظایف مجلس خبرگان را باید:
۱) كشف و شناسایی
۲) تعیین و معرفی
۳) بیعت
۴) نظارت بر رهبری جامعه اسلامی دانست.
خبرگان در سازوكاری معین، پس از شناسایی و معرفی فقیه حاكم كه بالاشاره - نه بالمباشره - منصوب مقام عصمت است، خود به نمایندگی از آحاد امت اسلامی، اولین بیعت كنندگان مقام ایشان خواهند بود و در اینجاست كه علاوه بر اثبات جایگاه منیع خبرگان، مفهوم ولایت فقیه به معنای ولایت بر فرزانگان- نه مهجوران- نیز تبیین می گردد. ولایت حاكم فقیه از جنس ولایت معصوم(ع) و به تعبیر امام(ره) «شعبه ای از ولایت پیامبر(ص)» است، با این تفاوت كه ولایت معصومین «شخصیه» و ولایت فقهاء «نوعیه» می باشد.
بنابر نظریه انتصاب، ضرورت تشكیل مجلس خبرگان، عدم امكان تشخیص ولی فقیه توسط عموم مردم و راز استمرار آن، ضرورت نظارت بر بقای شرایط حاكم اسلامی است. در اندیشه امام(ره) از آنجا كه فقیه حاكم «مادام الشرایط»- نه مادام العمر- است، بدلیل امكان فقد صفات ایشان، حضور مجلسی ناظر بر شرایط حاكم اسلامی ضروری می باشد. بی گمان نظارت مستمر خبرگان بر فقیه حاكم، ضامن سلامت رهبری و صیانت نظام اسلامی است. ناگفته پیداست كه گرچه نظارت منظور چیزی جز «نظارت استصوابی» نبوده- كه در فرض غیر آن واژه «نظاره» در بیان مفهوم گویاتر می بود- اما نظارت فوق نیز به معنای «دخالت» در كار رهبری نیست، بلكه به معنی بررسی در تطابق یا تناقض اقوال، افعال و تقریرات شخص ایشان با شرایط و صفات شخصیت رهبری- همچون اجتهاد، عدالت، تقوا،...- و نظارت بر حسن اجرای مسئولیتهای مصرحه ایشان است.
● دیگر مسئولیتهای این مجلس را می توان به اجمال ذیل برشمرد:
▪ تصویب قوانین و آئین نامه داخلی مجلس خبرگان
▪ رصد مستمر فقهای مستعد نامزدی رهبری برای مواقع ضروری
▪ نظارت بر زیرمجموعه های مستقیم رهبری
▪ نظارت بر بقای شرایط و صفات اعضای خبرگان (گرچه این نظارت درونی تا حدودی پركننده خلاء ناظر بیرونی است اما مكفی از ناظری مستقل و نهادینه نیست).
▪ ایجاد ارتباط مستقیم و ارائه گزارشات مستمر به حوزه های انتخابی و موكلان خود، برروی نمایندگان محترم خبرگان وكلای حوزه های انتخابی خود بوده و ناگزیر از انجام وظایف وكالتی خود می باشند. وزانت این مجلس به وجاهت و مقبولیت تك تك اعضای آن بر می گردد. ارتباط منطقی و طرفینی با پیشگامی خبرگان، ضامن بقای اس اساس نظام اسلامی یعنی رهبری آنست.
شایسته است مجلس خبرگان علی رغم وجود آرام و حضور پیوسته خود در اركان نظام، «ظهوری»، محسوس و ملموس و به واقع فراتر و پویاتر از جلسات سنتی سالانه و گزارشات معمول، در انظار و افكار عمومی داشته باشد تا بیش از پیش شاهد پیوند وثیق و ارتباط عمیق مردم با بنیان مرصوص شجره طیبه نظام اسلامی باشیم.

سیدمجتبی مجاهدیان

منبع : روزنامه کیهان