وظایف خبرگان

●پرسش:
مجلس خبرگان رهبری چه وظایف و كاركردی دارد لطفاً به تفصیل آن را توضیح دهید؟
▪پاسخ:
مجلس خبرگان نهادی است كه به موجب قانون اساسی، سه مسئولیت مهم درباره رهبری نظام دارد:
۱-انتخاب ۲-بركناری ۳-نظارت
الف) انتخاب رهبر
رهبری در زمان حضور معصوم، برمبنای «نص الهی» تعیین می گردد و نص، فرد واجد شرایط ولایت را معرفی و پس از آن مردم موظفند كه با وی بیعت نموده و زمینه تحقق حاكمیت او را فراهم آورند. ولی در عصر غیبت كبری كه نصی برای تعیین رهبر وجود ندارد، با «انتخاب مردم» برگزیده می شود. مرحوم علامه طباطبایی(ره) دراین باره می نویسد:
«پس از رسول خدا، جمهور مسلمین، تعیین خلیفه را به «انتخاب مسلمانان» می دانستند، و شیعه معتقد بود كه خلیفه از جانب خدا و پیامبر(ص) منصوص بوده و امامان دوازده گانه معین شده اند، ولی به هرحال در عصر غیبت امام و در زمان حاضر، تردیدی وجود ندارد كه حكومت اسلامی برعهده مسلمانان بوده و آنان خود باید برمبنای كتاب خدا، فرمانروایی جامعه را براساس سیره پیامبر اعظم(ص) تعیین كنند.»(۱)
برمبنای نظریه ولایت فقیه چون نصب فقها برای ولایت، «عام» بوده و ناظر به فرد خاصی نمی باشد، لذا با استفاده از شیوه انتخاب مردمی، باید فردی را كه دارای صفات لازم برای رهبری است، تعیین نمود.(۲)
پس از این انتخاب و با تعیین «ولی منتخب»، فقهای دیگر، مسئولیتی در اداره حكومت نداشته و این تكلیف، از آنان ساقط می شود، و چون دخالت ایشان در حیطه رهبری نظام، به تزاحم با ولی امر می انجامد، نمی تواند مشروع باشد. انتخاب رهبری در ایران، مانند بسیاری از كشورها به صورت دو مرحله ای است، مردم در مرحله اول، به خبرگان مورداعتماد خود رأی می دهند و در مرحله دوم، نمایندگان مردم، از فقهای واجد شرایط، بهترین آنان را برای رهبری انتخاب می نمایند. بسیاری از صاحب نظران، انتخابات دو مرحله ای را برای تعیین رهبر، مناسب تر می دانند، زیرا معتقدند علاوه بر این كه نمایندگان مردم، در فضایی به دور از هیجانات و تبلیغات، به بررسی و تصمیم گیری می پردازند، تجربه نیز نشان داده كه وقتی فردی با رأی مستقیم اكثریت مردم به ریاست می رسد، بیشتر درمعرض سوءاستفاده از قدرت قرار دارد و كشور را به سوی دیكتاتوری پیش می برد. این شیوه، معقول ترین راه برای تعیین رهبر است، زیرا در بسیاری از نظام های مبتنی بر انتخابات، برای دست یابی به بالاترین مقام اجرایی كشور، اگر داوطلبان ازنظر؛ سن، تابعیت آن كشور و اقامت درآن واجد شرایط باشند، می توانند خود را كاندیدای ریاست كنند، و این شرایط به سهولت، برای مجریان انتخابات قابل تشخیص است، ولی در نظام اسلامی، رهبری نظام باید از صلاحیت بالای علمی و شایستگی اخلاقی و قدرت مدیریت برخوردار باشد. همان گونه كه برای گزینش مهندس متبحر یا پزشك حاذق نمی توان به رأی عمومی اكتفا نمود و باید به متخصصین آن امر رجوع شود، در گزینش «فقیه عادل و باتقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر، نیز باید با مراجعه به خبرگان، برترین فرد از واجدین شرایط را شناسایی نمود.
حتی در مواردی كه می توان با انتخاب مستقیم مردم به این گزینش دست یافت ولی باز برای تصمیم گیری درباره «كناره گیری» رهبر و «نظارت» بر او، به گروه خاصی نیاز است.
خبرگان به دلیل آنكه نمایندگان برگزیده مردم اند، لذا «رأی آنان» نقش «بیعت مردم» را ایفا می كند و بر مبنای جعل ولایت از سوی خدا، هرچند بیعت مردم،«مبدأ ولایت» نیست، ولی «تولی امور مسلمین»، بدان بستگی دارد و بدون آرای اكثریت، نمی توان قدرت را دردست گرفت.
امام راحل(ره) می فرماید: (فقیه جامع الشرایط) ولایت در جمیع صور دارد، لكن تولی امور مسلمین و تشكیل حكومت بستگی دارد به «آرای اكثریت مسلمین» كه در قانون اساسی هم از آن یاد شده است و در صدر اسلام تعبیر می شده به «بیعت» با ولی مسلمین.
در این تحلیل، انتخاب خبرگان ملت، ازجهت «گزینش رهبر» و «پذیرش رهبر» نقش اساسی دارد: جنبه اول، «اظهارنظر» گروهی خبره به حساب آمده و در تشخیص فرد واجد صلاحیت رهبری ماهیت «اخباری» دارد، و جنبه دوم، «تعهد و پیمان» نمایندگان ملت با رهبر بوده و به منزله بیعت، ماهیت «انشایی» دارد.
قانون اساسی، تعیین رهبری را وظیفه مجلس خبرگان دانسته است. اصل یكصد و هفتم می گوید:
«پس از مرجع عالی قدر تقلید و رهبر كبیر انقلاب جهانی اسلام و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت آیه الله العظمی امام خمینی(ره) كه از طرف اكثریت قاطع مردم، به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شدند، تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است»
همچنین معیارهای انتخاب رهبر توسط مجلس خبرگان در اصل یك صد و هفتم آمده است، كه در جهت اجرای آن و شناخت شرایط مذكور در اصل پنجم و یكصد و نهم قانون اساسی، كمیسیونی مركب از یازده نفر عضو اصلی و چهارنفر عضو علی البدل در مجلس خبرگان تشكیل می گردد. وظیفه اصلی این كمیسیون، تحقیق درباره همه موارد مربوط به شرایط رهبر، موضوع اصل یادشده، كسانی كه در مظان رهبری قرار دارند و ارائه نتایج حاصله به هیئت رئیسه برای بررسی مجلس خبرگان است.

منبع : روزنامه کیهان