جریانی نه چندان موفق

● نگاهی به ادبیات كودك و نوجوان در سالی كه گذشت
در نگاهی كلی بنابر آمار مراجع رسمی در هفت ماه نخست سال ۱۳۸۴ چهار هزار و چهل و هشت عنوان كتاب كودك و نوجوان منتشر شده است.۱ درحالی كه در همین مدت در سال ۱۳۸۳ دو هزار و یك صدو پنجاه و شش عنوان كتاب منتشر شده است. كه این آمار رشد ۷۵/۸۷ درصدی را نشان می دهد. در سال ۸۳ از دو هزار و پنجاه و شش عنوان تنها یك هزار و شصت و پنج عنوان چاپ اول بوده. اما آمارها نشان می دهد در سال ۸۴ این عدد به یك هزار و پانصد و سی و سه عنوان چاپ اول رسیده است كه نشان از رشد ۱۸/۲۱ درصد دارد. در حوزه كتاب های ترجمه شده برای كودكان و نوجوانان در سال ۸۳ از تعداد كل كتاب های این سال (۲۱۵۶ عنوان) نهصد و پنجاه و شش عنوان ترجمه بوده است. اما در سال ۸۴ از تعداد كل كتاب های چاپ شده سال (۴۰۴۸ عنوان) یك هزار و نود و هشت عنوان ترجمه از زبان های غیرفارسی بوده است. به عبارت روشن تر ۸۵/۱۴ درصد كتاب های چاپ شده در این سال كتاب های ترجمه بوده است.
اگرچه آمارها نشان از رشد ۸۷ درصدی در كتاب كودك و نوجوان دارد اما از طرف دیگر رشد ۱۴ درصد ترجمه نسبت به سال قبل گویای كم رغبتی ناشران به تالیف است. درحالی كه در سال ۸۳ از تعداد كل كتاب های چاپ شده (۲۱۵۶ عنوان) یك هزار و دویست شصت و پنج عنوان چاپ اول بوده و خود نشان می دهد ۶۸/۵۸ درصد كه كتاب های چاپ اول بوده است، در سال ۸۴ این درصد به پایین ترین حد خود رسیده است.
در سال ۸۴ از تعداد كل (۴۰۴۸ عنوان) كتاب چاپ شده یك هزار و پانصد و سی و سه عنوان چاپ اول بوده است یعنی تنها ۸۸/۳ درصد چاپ اول بوده. این آمارها نشان از تمایل ناشران به تجدید چاپ كتاب دارد. این درحالی است كه سیاست های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییری نكرده است. كم تیراژترین كتاب در سال ۸۴ كتاب «ملكه ویكتوریا» نوشته محمدجواد كاس نژاد بود با تیراژ تنها صد نسخه و بیشترین تیراژ كتابی با عنوان فارسی تكمیلی (كمك آموزشی) نوشته غلامعلی آریا با تیراژ چهل و پنج هزار نسخه را در برمی گرفت.
همچنین پركارترین نویسنده سال ناصر كشاورز با ۴۹ عنوان كتاب چاپی (شامل چاپ اول و چندم) بوده است. همچنین فعال ترین ناشر دولتی، همچنان كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان است آن هم با فعالیت های گسترده و متنوع در حوزه كتاب كودك و نوجوان.
فعال ترین ناشر خصوصی هم نشر شباویز بوده با فعالیت های گسترده برون مرزی و گسترش فعالیت های جانبی نشر.
● خبرها و اتفاقات سال ۸۳
دویستمین سال تولد هانس كریستین آندرسن به همت شورای كتاب كودك در خانه هنرمندان برگزار شد.
بزرگداشت دویستمین سال تولد آندرسن در سال ۲۰۰۵ در سراسر جهان برگزار می شد و شورای كتاب همراه با این طرح جهانی در یك نشست دو روزه در روزهای شانزدهم و هفدهم فروردین ماه با اجرای برنامه هایی از جمله كارگاه های آموزشی، ایراد سخنرانی، برگزاری مسابقات مختلف هنری و نمایش فیلم یاد این نویسنده را گرامی داشت.
در این مراسم نوش آفرین انصاری، دكتر محمد توكل (مدیر یونسكو در ایران) كار یول نیلسن (سفیر دانمارك) ثریا قزل ایاغ و تنی چند از نویسندگان دیگر سخنرانی كردند. همچنین جوایزی به گروهی از نویسندگان كودك و نوجوان اهدا شد از جمله محمدرضا یوسفی، احمد اكبرپور، شهرام رجب زاده، پوپك نیك طلب و...
گروهی از نویسندگان و تصویرگران كتاب كودك و نوجوان ایران در نمایشگاه بولونیا شركت كردند.
در فروردین ماه گروهی از نویسندگان و تصویرگران از جمله محمدرضا شمس، مصطفی خرامان و رودابه خائف و علیرضا گلدوزیان در نمایشگاه بین المللی كتاب كودك بولونیا شركت كردند. این نمایشگاه كه یكی از معتبرترین نمایشگاه های كتاب كودك جهان است هرساله در ایتالیا برگزار می شود و در آن جدیدترین كتاب های كودكان كشورهای سراسر جهان به نمایش گذاشته می شود. در این نمایشگاه تعدادی از ناشران دولتی از جمله «مدرسه»، «تربیت»، «سروش» و «علمی فرهنگی» و از ناشران غیردولتی نشر «شباویز» شركت داشت.
سی و هفتمین نشست نقد آثار غیرتخیلی با عنوان «جایگاه كتاب های هدیه آسمان در برنامه درسی تعلیمات دینی» با حضور گروهی از نویسندگان كودك و نوجوان در محل كتاب ماه كودك و نوجوان برگزار شد. در این نشست به نقد و بررسی كتاب های دینی پرداخته شد.
پنجاه و دومین نشست نقد آثار تخیلی كودك و نوجوان با عنوان تاثیر متقابل سینما و ادبیات كودك با حضور وحید نیك خواه آزاد برگزار شد.
در این نشست كه با حضور گروهی از نویسندگان كودك و نوجوان برگزار شد وحید نیك خواه درباره تعاملات سینمای كودك و نویسندگان سخن گفت. هوشنگ مرادی كرمانی نیز به برخی از تجربه های خود در این زمینه اشاره كرد.
بیست و ششمین نشست نقد مخاطبان در محل كتاب ماه برگزار شد.
در این نشست گروهی از دانش آموزان مدارس تهران به نقد كتاب «سنفونی سبز» سروده رسول حسین لی پرداختند. در این جلسه مهروش طهوری به عنوان منتقد مهمان در حضور شاعر به نقد و بررسی این كتاب پرداخت.
چهل و سومین نشست نقد آثار تصویری با عنوان «ارتباط نقاشی و تصویرگری» با حضور آیدین آغداشلو و كیوان عسگری برگزار شد.
در این نشست گروهی از تصویرگران كتاب كودك و نویسندگان این عرصه حضور داشتند كه آغداشلو به طرح دیدگاه هایی درباره ارتباط نقاشی و تصویرگری پرداخت.
چهل و چهارمین نشست نقد آثار تصویرگری كتاب كودك و نوجوان با عنوان تصویرگری شخصیت های افسانه ای با نگاهی به قصه های آندرسن با حضور علی بوذری، مهكامه شعبانی و كیوان عسگری برگزار شد.
در این نشست شركت كنندگان به بررسی جنبه های تصویرگری كتاب های آندرسن سخن گفتند.
سی و هشتمین نشست نقد آثار غیرتخیلی با عنوان «جامعه شناسی دوران كودكی» با حضور علیرضا كرمانی نویسنده و پژوهشگر در محل كتاب ماه كودك و نوجوان برگزار شد.
علیرضا كرمانی كه از مترجمان كتاب «جامعه شناسی دوران كودكی» است درباره نظریه های مربوط به دوران كودكی سخن گفت و برخی از دیدگاه های مشهور جامعه شناختی كودك را شرح داد.
پنجاه و سومین نشست نقد آثار تخیلی با عنوان «تعامل ادبیات كودك و سینما» با حضور منوچهر اكبرلو و عباس جهانگیریان در محل كتاب ماه برگزار شد.
در این نشست درباره ویژگی های سینمای كودك در ایران و چگونگی اقتباس های سینمایی از آثار نویسندگان كودك و نوجوان سخن گفته شد.
بیست و هفتمین نشست «نقد مخاطبان» در محل كتاب ماه برگزار شد.
در این نشست كتاب «هفت پهلوان پیر و هشت پسر جوان» نوشته داوود غفارزادگان با حضور سیدمحمد طلوعی برازنده به عنوان منتقد و جمعی از دانش آموزان مدارس تهران برگزار شد. برخلاف دیگر نشست ها نقد مخاطبان نویسنده حضور نداشت.
سی و دومین نشست نقد مخاطبان در محل كتاب ماه برگزار شد.
در این نشست كتاب آوازهای پینه بسته نوشته شهرام شفیعی نقد و بررسی شد. رایكا بامداد و گروهی از دانش آموزان مدارس تهران به بررسی این كتاب پرداختند.
هجدهمین نمایشگاه بین المللی كتاب در محل دائمی نمایشگاه ها به مدت ۱۰ روز در تهران برگزار شد.
این نمایشگاه كه از بزرگترین رویدادهای فرهنگی كشور ما محسوب می شود از جمله ۱۰ نمایشگاه برتر كتاب جهان به حساب می آید.
در این دوره از نمایشگاه ۱۷۸۴ ناشر از تهران و شهرستان ها حضور داشتند. ۱۰۵۷ ناشر به صورت مستقل و ۷۲۷ ناشر در قالب نمایندگی ۹۶ هزار عنوان از كتاب های تازه خود را به نمایش گذاشتند.
این تعداد ناشر در گروه عمومی ۵۱ هزار عنوان و در گروه كودك و نوجوان ۱۰ هزار عنوان در گروه های آموزشی و دانشگاهی به ترتیب ۱۱ هزار و ۲۲ هزار عنوان كتاب عرضه كرده بودند.بنابر گزارش دست اندركاران ۵/۲ میلیون نفر از این نمایشگاه دیدن كردند كه در مقایسه با نمایشگاه سال قبل ۵۰۰ هزار نفر كاهش نشان می داد.در مراسم پایانی این دوره از نمایشگاه انتشارات قدیانی و پیدایش به طور مشترك در حوزه كودك و نوجوان به عنوان ناشر برگزیده بخش خصوصی معرفی شدند و از انتشارات شباویز هم قدردانی شد.همچنین غرفه انتشارات «زیتون» به عنوان شركت كننده فعال معرفی شد.
چهل و پنجمین نشست نقد آثار تصویری با عنوان «بررسی آثار تصویری دهه هفتاد و سال های آغازین دهه هشتاد» با حضور فرشید مثقالی، سیروس آقاخانی و نسرین خسروی برگزار شد.
در این نشست تصویرهای كتاب های كودك و نوجوان دهه هفتاد مورد بررسی و نقد قرار گرفت.سی و نهمین نشست نقد آثار غیرتخیلی با عنوان «جایگاه علوم اجتماعی در آموزش عمومی» برگزار شد.
در این نشست عبدالله نصیری، محمدمهدی ناصری و دكتر ناهید فلاحیان از كارشناسان دفتر تالیف كتاب های درسی وزارت آموزش و پرورش سخن گفتند.
پنجاه و چهارمین نشست نقد آثار تخیلی با عنوان كودك معلول و ادبیات كودك در محل كتاب ماه برگزار شد. در این نشست خانم ها فرمانی، انصاری گوهری، كاویان پور و طاهباز درباره لزوم توجه به حقوق كودكان معلول در آثار ادبی سخن گفتند.
دو كتاب ایرانی در فهرست بهترین كتاب های نوجوانان معلول ثبت شد.
دفتر بین المللی كتاب برای نسل جوان (IBBY) بیشتر جنبه كتاب شناختی و اطلاع رسانی دارد. در فهرست امسال این دفتر دو كتاب با معرفی شورای كتاب كودك با عنوان «تو كه ماه بلند آسمانی» اثر فریبا كیهانی و فرزانه امیری و همچنین «كدوی قلقله زن» اثر كوكب طاهباز راه یافت.
محمدهادی محمدی نامزد دریافت جایزه هانس كریستین آندرسن شد. شورای كتاب كودك محمدهادی محمدی را به عنوان نامزد جایزه آندرسن ۲۰۰۶ (بخش تالیف) به دفتر بین المللی كتاب برای نسل جوان (IBBY) معرفی كرد.جایگاه انجمن نویسندگان كودك و نوجوان به عنوان یك نهاد مدنی توسط برخی از اعضای آن بررسی شد!
در این نشست فریدون عموزاده خلیلی، حمیدرضا شاه آبادی، محمود برآبادی و معصومه انصاریان سخنرانی كردند.
نشست فرهنگی انجمن نویسندگان كودك و نوجوان با موضوع ممیزی كتاب های كودك و نوجوان با حضور گروهی از نویسندگان این عرصه برگزار شد.
سیدعلی كاشفی كه قرار بود به عنوان مدافع ممیزی در این جلسه حضور داشته باشد غایب بود و گروهی از نویسندگان از جمله علی اصغر سیدآبادی، حسین شیخ الاسلامی ، عرفان نظرآهاری، علیرضا كرمانی، منوچهر اكبرلو و محمدجواد جزینی به طرح دیدگاه های خود پرداختند. پیامدهای بعدی این نشست تا مدت ها در انجمن نویسندگان محل تنش های بسیاری قرار گرفت.
پنجاه وششمین نشست نقد آثار تخیلی با عنوان «شخصیت پردازی در ادبیات كودكان و نوجوانان با رویكرد روان شناختی» برگزار شد.
در این نشست برخلاف دیگر نشست ها سخنران اصلی نبود و حاضران به بحث درباره پرداخت روان شناختی شخصیت در آثار كودك و نوجوان ایران پرداختند از جمله محمد طلوعی برازنده، منوچهر اكبرلو و...
سی وچهارمین نشست نقد مخاطبان با حضور فرهاد حسن زاده در محل كتاب ماه برگزار شد.
در این نشست هوشنگ مرادی كرمانی، مهدی یوسفی و شهرام رجب زاده به عنوان منتقد و گروهی از دانش آموزان تهرانی حضور داشتند. در این نشست كتاب «لبخندهای كشمشی یك خانواده خوشبخت» در حضور نویسنده نقد و بررسی شد.
پنجاه وهفتمین نشست نقد آثار تخیلی با عنوان كاربرد اشیا در افسانه ها با حضور مهرداد كریمی برگزار شد.
در این نشست درباره كاركردهای اشیا در افسانه ها و انسان های نو و معنابخشی جدید این عناصر سخن گفته شد.
دومین جشنواره بین المللی كتاب كودك و نوجوان برگزار نشد.
نخستین دوره این جشنواره در اسفند ۸۳ در كرمان برگزار شد. اگرچه این جشنواره از حوادث مهم ادبی حوزه كودك و نوجوان آن سال محسوب شد ولی منتقدان زیادی هم داشت.عدم برنامه ریزی های دقیق، ناآشنایی برخی مسئولان جشنواره ادبیات كودك و نوجوان و عدم دعوت بسیاری از نویسندگان فعال این حوزه در این جشنواره برخی هزینه های مصرف شده از جمله انتقادها به این جشنواره بود. با تحولاتی كه در وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد شد این جشنواره برگزار نشد. البته كسی هم توضیحی در این باره نداد.
سی وسومین نشست نقد مخاطبان با حضور جمعی از دانش آموزان مدارس تهران، دكتر رامین جهانبگلو و علی اصغر سیدآبادی برگزار شد.
در این نشست كتاب فلسفه نوشته محمد ضیمران و كتاب شهروندی نوشته رامین جهانبگلو نقد و بررسی شد.
چهل و ششمین نشست نقد آثار تصویری كودك و نوجوان با عنوان جایگاه گرافیك در تصویرگری برگزار شد.
در این نشست مهنوش مشیری، كوروش پارسانژاد و فرشته نجفی سخنرانی كردند.
كیهان بچه ها ۵۰ساله شد.
در دی ماه پنجاهمین سالگرد انتشار مجله «كیهان بچه ها» جشن گرفته شد. این مجله نخستین بار در دی ماه ۱۳۳۵ منتشر شده است و از قدیمی ترین نشریات كودك و نوجوان به حساب می آید.
بزرگداشت هانس كریستین آندرسن برگزار شد.
در حاشیه جشنواره بین المللی فیلم كودك و نوجوان اصفهان مراسم بزرگداشت هانس كریستین آندرسن برگزار شد. در این مراسم كه در سینما قدس اصفهان برگزار شد هوشنگ مرادی كرمانی در تجلیل از آثار آندرسن سخن گفت. در پایان مراسم سفیر دانمارك پلاك زرین بیستمین جشنواره بین المللی فیلم كودك و نوجوان را از دست دبیر جشنواره دریافت كرد.
چهل و هفتمین نشست نقد آثار تصویر كودك و نوجوان با عنوان انتزاع در تصویرگری با حضور نسرین خسروی، سیروس آقاخانی، علی نامور و آریتا آرتا برگزار شد.
در این نشست كه به همت جمال الدین اكرمی برگزار شد درباره مفهوم انتزاع و تاریخچه پیدایش آن در تصویرگری و نمودهای آن در تصویرگری كتاب كودك سخن گفته شد.
چهل ویكمین نشست نقد آثار غیرتخیلی با عنوان وضعیت كتاب های علمی برای كودكان و نوجوانان با حضور مجید جلالی نیا، شریفی راد، حسن سالاری، مجتبی همتی و مریم پورثانی برگزار شد.
در این نشست به بحث درباره جایگاه كتاب های علمی در میان خواندنی های كودكان و نوجوانان بحث و تبادل نظر شد.
كتاب سال تصویرگران كودك و نوجوان توسط انجمن تصویرگران كتاب كودك منتشر شد. در این كتاب ۱۶۰ تصویرگر عضو این انجمن در ۴۱۲ صفحه معرفی شده اند.
انجمن نویسندگان كودك و نوجوان با همكاری بنیاد فارابی ۲۰ رمان نوجوان را با هدف اقتباس سینمایی معرفی كرد.
در میان این كتاب ها چهار كتاب ترجمه و شانزده اثر تالیفی از نویسندگان كودك و نوجوان به چشم می خورد.
«دختران خورشید» از محمدرضا یوسفی، «مهمانی دیوها» جعفر توزنده جانی، من نوكر بابا نیستم احمد اكبرپور، «كودكی های زمین» جمشید خانیان و...
تیرماه انتخابات هیات مدیره انجمن نویسندگان برگزار شد.
در این دوره محمود برآبادی به عنوان رئیس، جواد محقق به عنوان نایب رئیس و محسن هجری به عنوان دبیر انتخاب شدند.
البته چندی بعد بر اثر تنش هایی كه در روند كارها پیش آمد محسن هجری استعفا كرد و معصومه انصاریان دبیر انجمن شد.
صد و نود و پنجمین نشست كتاب ماه با عنوان نتیجه تجربیات و گزارش های تصویرگران ایران، فراسوی مرزهای ایران با حضور سه تصویرگر، كیوان عسگری، حسن عامه كن و شراره خسروانی برگزار شد.
در این نشست از آخرین دستاوردهای تصویرگران ایرانی در آن سوی مرزها سخن گفته شد.
جایگاه كتابخانه های آموزشگاهی در نظام آموزش و پرورش با حضور «كفاش» مدیر اداره كل فرهنگی هنری آموزش متوسطه، «خانم عماد خراسانی» مسئول كتابخانه شورای كتاب كودك و «ورنیك» كارشناس كتابخانه كانون پرورش فكری برگزار شد.
در این نشست به بررسی جایگاه كتابخانه در آموزش گام ها و كاستی های آن پرداخته شد.
بزرگداشت احمدرضا احمدی برگزار شد.
در حاشیه جشنواره شباویز در شهریورماه بزرگداشت احمدرضا احمدی شاعر معاصر برگزار شد. در این مراسم عبدالحسین زرین كلك، علی میرزایی، آیدین آغداشلو و علی اصغر سیدآبادی درباره ویژگی های آثار و شخصیت احمدرضا احمدی سخنرانی كردند.همچنین لوح تقدیری از سوی انجمن نویسندگان كودك و نوجوان به احمدی اهدا شد.
نشر شباویز به برگزیدگان نویسنده و تصویرگر جشنواره خود جایزه اهدا كرد.
در بخش داستان احمدرضا احمدی، عذرا جوزدانی، هدی حدادی و مرجان كشاورز و در بخش تصویرگری نگین احتسابیان، امین حسن زاده، شراره خسروانی، راشین خیریه، فرشید شفیعی و علی رضا گلدوزیان جزء برگزیدگان بودند.
همایش «لالایی كودكانه» در چهارمحال و بختیاری
اولین همایش لالایی كودكانه در شهركرد مركز استان چهارمحال و بختیاری برگزار شد.
بیستمین جشنواره بین المللی فیلم های كودك و نوجوان در اصفهان برگزار شد.
در این دوره برای نخستین بار گروه داوران منتخب انجمن نویسندگان كودك و نوجوان هم به داوری فیلم ها پرداختند. در حاشیه این جشنواره نكوداشت هوشنگ مرادی كرمانی و هانس كریستین آندرسن برگزار شد. گروهی از نویسندگان از جمله كیومرث پوراحمد، فرهاد توحیدی و... درباره ویژگی های آثار كرمانی سخنرانی كردند.از دیگر فعالیت های جنبی جشنواره به چاپ سه كتاب با عنوان اقتباس ادبی برای سینمای كودك و نوجوان نوشته منوچهر اكبرلو، «هوشو» زندگی و نقد آثار مرادی كرمانی به كوشش زاون قوكاسیان و قصه گویی تصویری و روایت بصری از ادبیات تا سینما اشاره كرد.
همچنین كاوه منادی نمایشگاهی از پوستر فیلم های اقتباسی در حوزه كودك و نوجوان برپا كرده بود.

محمدجواد جزینی

منبع : روزنامه شرق