مالیخولیای گذر زمان

پدیده عجیب جشنواره عروسكی امسال نمایش سه دقیقه ای «مالیخولیای گذر زمان» نوشته و كار «خوزه لوییس ناوارو» از كشور اسپانیاست كه در هر اجرا یك تماشاگر را به تنهایی به تماشا فرا می خواند.
این نمایش روش جدیدی در درك نمایش عروسكی ارائه می دهد و با عروسك هایی بسیار كوچك در سه قاب با فاصله هایی كوتاه، دنیایی بزرگ، دور و سرشار از هیجان در برابر مخاطب می گشاید.
در باز می شود. تماشاگر پس از مدت ها انتظار با هراسی پرابهام به فضایی ناشناخته وارد می شود. همه جا تاریك است. هاله كم رمقی از نور بر زمین می افتد و تازه وارد را از درون سیاهی به روی مبل دسته چوبینی می نشاند. اندكی بعد هدفونی روی گوش هایش قرار می گیرد. برای چند ثانیه فقط سكوت و تاریكی است. سپس صداها شنیده می شود و آنگاه نورها صحنه را قابل رویت می كند. تندیس فرشته ای تیره و تاریك كنار ساعت به چشم می خورد. ناگهان تندیس تاریك شروع به حركت می كند. به دنبال چیزی یا كسی می گردد. در حال نگاه كردن به ساعت می ایستد. در زیر ساعت عروسك مینیاتوری پیرمردی شروع به حركت می كند. او كه گویی در جایی اسیر است كمك می خواهد. اول از تماشاگر و بعد از خدا. در بالای ساعت «مرگ سرخ» نمایان می شود او شطرنج بازی می كند اما فقط فیل را حركت می دهد. نور می رود و هنگامی كه دوباره صحنه روشن می شود عروسك پیرمرد را می بینیم كه آخرین نفس ها را می كشد. فرشته صحنه را می بندد. و با این بیان به تماشاگر می گوید زمانی برای از دست دادن نیست.
نمایش مالیخولیای گذر زمان شگفت ترین نمایش یازدهمین جشنواره بین المللی نمایش عروسكی تهران - مبارك بود كه با شگرد خاص اجرایی، استفاده بهینه از زمان و به ویژه فضای تاثیرگذار و غنای محتوایش فصلی تازه در تئاتر عروسكی خواهد گشود.
●طوطی پر
نمایش طوطی پر به نویسندگی و كارگردانی «زهرا صبری» داستان معروف «طوطی و بازرگان» مولانا را از نگاه ماهی تنگ بلور برای مخاطبان بزرگسال یازدهمین جشنواره تئاتر عروسكی روایت می كند. ماهی درون تنگ آب هنگامی كه قصه طوطی و بازرگان را می شنود به این فكر می افتد كه برای رهایی از این تنگ خود را به مردن بزند. او نیز متأثر از این مصرع «مرده شو چون من كه تا یابی خلاص» به تقلید از طوطی عمل می كند و می كوشد با تظاهر به مرگ موجبات رهایی اش از تنگ و شناور شدن در دریا را فراهم آورد.
زهرا صبری در طوطی پر نیز همچون آثار پیشین خود از شیوه تلفیقی عروسك گردانی و تكنیك های مختلف استفاده می كند و نمایش را با عروسك های میله ای و دستكش به اجرا می گذارد. اجرایی زیبا و تفكر برانگیز، با عروسك هایی كه فاقد چهره ای مشخص اند و مفاهیمی ژرف كه بدون كلام و دیالوگ در پیوندی نمادین با زبان تصویر و موسیقی بر صحنه متبلور می شود.
●مسخ
لهستان امسال با سه نمایش در جشنواره بین المللی تئاتر عروسكی تهران مبارك حضور داشت. «مسخ» اثر كرزیستف رائو، مزرعه حیوانات از «پاول ژكوتاك» و قصه آفریقایی كه كاری است مشترك با كنیا. مسخ كه قرار بود در روزهای نخست جشنواره به اجرا درآید به دلیل تاخیر ورود گروه به ایران در دو روز آخر جشنواره همزمان با مزرعه حیوانات به صحنه آمد و البته این بار بدون حضور كارگردان كه به علت بیماری و كهولت سن علی رغم اشتیاق در آخرین لحظات از سفر منع شد. نمایش عروسكی «مسخ» اگرچه ظاهراً جز نام ربطی به نوشته پرآوازه «كافكا» ندارد و اساساً فاقد متن و داستان است و بیش از هر چیز بر اجرا، خلاقیت و مهارت بازیگران تاكید دارد اما به هر حال در پس جاذبه های اجرا با تغییر شكل معجزه آسای پرنده ها به حیوان، انسان و اشیا می توان رگه هایی از اندیشه فلسفی مسخ را به نظاره نشست.
در آغاز چهار چهره با لباس های مشكی روی صحنه ظاهر می شوند و به عنوان بازیگردان یا عروسك ساز تكه پارچه های سفید روی صحنه را برمی دارند و با چند پیچش ساده پارچه ها تبدیل به پرنده می شوند و به پرواز درمی آیند. این تغییر و تبدیل و بازی شگفت پارچه ها به همراه نور و موسیقی با ریتمی زیبا و در نهایت سادگی ۴۵ دقیقه ادامه می یابد و با خلق هر صحنه یا نقش در لحظاتی از غم و شادی تماشاگر را به تأمل وامی دارد.
نمایش «مسخ» صرف نظر از پاره ای صحنه های كش دار یكی از آثار به یادماندنی یازدهمین جشنواره بین المللی نمایش عروسكی تهران- مبارك بود.
●قصه آفریقایی
نمایش عروسكی «قصه آفریقایی» كار مشترك كنیا و لهستان در نخستین روزهای جشنواره در سالن اصلی تئاتر شهر و تالار هنر به صحنه آمد.
نمایش درباره حرص و آز و پیمان شكنی است و علی رغم عنوانش قصه ای جهانی است كه به جغرافیای خاصی محدود نمی ماند. ماجرای نمایش در مورد شكارچی فقیر، گرسنه و تنهایی است كه زندگی اش با پیدا كردن زنی مرموز كه در داخل طبلی پنهان شده است تغییر می كند. این زن از سرزمین رقص و موسیقی می آید و سه آرزو برای شكارچی دارد. اما طمع و قدرت می تواند انسان را دگرگون كند.
قصه آفریقایی برخلاف اغلب نمایش های خارجی جشنواره كه با حذف قصه و گفتار و جایگزینی موسیقی و خلاقیت سعی در ارتباط با مخاطب دارند بر قصه گویی و كلام استوار است و با همه سادگی زبان، سادگی اجرا و باورپذیری نقش ها در جذب تماشاگر ناتوان می ماند. شاید اگر این نمایش در مدتی كوتاه تر و در فضایی جمع و جور و كوچك تر از سالن اصلی تئاتر شهر به صحنه می آمد در ارائه پیام اخلاقی اش موفق تر می نمود.
●لطفاً پنهان نشوید
زن و مرد دوشادوش یكدیگر كار می كنند. دانه ها را در زمین می كارند و آبیاری می كنند. شادی روییدن دانه ها با مراسم ازدواج آن دو در هم می آمیزد و...
در جشنواره عروسكی امسال ۷ گروه نمایش خیابانی از آغاز تا پایان جشنواره نمایش های خود را در فضای باز تئاتر شهر و فرهنگسراها به صحنه بردند، «لطفاً پنهان نشوید» عنوان یكی از این نمایش هاست كه در نخستین روز جشنواره در تئاتر شهر به اجرا درآمد. این نمایش كاری است نمادین كه آداب و رسوم گوناگون زندگی مردم مازندران را به تصویر می كشد و پیش از این نیز در شهرهای مختلف مازندران به اجرا درآمده است.
نمایش «لطفاً پنهان نشوید» نوشته و كار رجبعلی فلاح كه از قائم شهر به جشنواره آمده است با استفاده از عناصر خیمه شب بازی اجرا می شود. بازیگران در مقابل تماشاگران از صندوق بیرون می آیند و در كنار بازیگران عروسك های غول پیكری هم حضور دارند كه با نخ هایی حركت داده می شوند. كارگردان می كوشد برای جذب مخاطب رهگذری عناصر گوناگون زیبا شناسی را در اجرای خود رعایت كند و در این زمینه نیز به توفیقی چشمگیر می رسد.

علی شیدفر

منبع : روزنامه همشهری