صنعت فولاد ایران در نقطه صفر

برای اینکه خوانندگان گرامی بدانند نوشتاری که تقدیم شان می شود از سوی چه کسی نوشته شده است ناچار است بدون ادعای هرگونه خودبزرگ بینی اندکی خود را معرفی کند.
نگارنده پس از پایان تحصیلات در خارج از کشور از ابتدای سال ۱۳۵۷ به استخدام مجتمع فولادعباس (مبارکه فعلی) درآمد. در ابتدا به این نکته اذعان داشتم کشور آنقدر نیازمند کار است که به مقاله نویسی، سخنرانی و درس دادن نیاز ندارد. در زمان دولت موقت تلاش نگارنده و تعدادی از همکاران مانع از لغو قرارداد فولاد عباس (مبارکه فعلی) شد. در دولت موقت بدون هیچ گونه دلیلی بسیاری از قراردادهای پروژه های توسعه یی ایران مانند فولاد اصفهان، آزادراه تهران- بندرشاپور (بندرامام فعلی) خرمشهر، راه آهن های تندرو تهران - تبریز، تهران - مشهد، چوب، کاغذ مازندران، کشتی سازی خلیج فارس، اسکله تخلیه سنگ آهن بندرعباس، بندر شهید رجایی و ... لغو شدند. در آن فضا ما قرارداد فولاد مبارکه فعلی را نجات دادیم تا کشور به بزرگ ترین سرمایه گذاری صنعتی تاریخ خود دست یابد.
فروش امسال این بنگاه اقتصادی از ۷/۲ میلیارد دلار فراتر می رود و با ارزش بازاری بالغ بر ۵/۵ میلیارد دلار بزرگ ترین شرکت پذیرفته شده در بورس تهران است. برای خوانندگان گرامی لازم است یادآوری شود که دولت ایران برای لغو قراردادهای مجتمع فولاد اصفهان ۶۳ میلیون پاوند، آزاد راه تهران - خرمشهر ۲۵۰ میلیون دلار و قرارداد بندرشهید رجایی ۴۴۴ میلیون دلار به شرکت های خارجی خسارت پرداخت کرد. سپس در تکمیل این پروژه که در نوع خود در جهان بی نظیر است دخالت مستقیم داشته است. لیکن ساخت چنین مجتمعی هرچند دارای مجری بسیاری قوی و به باور نگارنده قوی ترین مدیر کشور در پس از انقلاب بود تنها به دست یک نفر امکان پذیر نبود و افراد لایق، دلسوز و وطن پرست دیگری از جمله نگارنده در تکمیل این پروژه نقش های کلیدی داشتند. پس از آغاز بهره برداری از این بنگاه و فراهم کردن زمینه اجرای طرح های توسعه آن که در حال حاضر از ۴/۲ میلیون تن به حدود ۵ میلیون تن رسیده است از آنجا بازنشسته شد، لیکن توسعه صنعت استراتژیک فولاد را دنبال کرد.
عضویت در هیات موسس فولاد خراسان و تبدیل استان خراسان به قطب سوم فولاد کشور پس از استان های اصفهان و خوزستان، ایجاد کارخانه ذوب آلیاژی اسفراین به عنوان بزرگ ترین سرمایه گذاری صنعتی شمال شرق کشور و سپس دنبال کردن طرح ایجاد مجتمع فولاد خرمشهر (که گویا پس از تغییر مدیریت و به رغم دستور اکید رئیس جمهور گرامی مبنی بر اجرای آن به حالت تعلیق درآمده است) نقش داشته است. آنچه در پی می آید نه در مخالفت با مدیران صنعت فولاد کشور بلکه سوی سخن با دولت است زیرا می داند که تهیه اسناد مناقصه، برگزاری مناقصه بین المللی برای ۸ مجتمع فولاد به منظور محرومیت زدایی از مناطق محروم و امضای قرارداد برخی از آنان توسط شرکت ملی فولاد ایران چه کار پیچیده و دشواری است. مهندس هراتی نیک که در حال حاضر متولی اصلی فولاد کشور، معاون وزیر صنایع و معادن و مدیرعامل سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران است از همکاران پیش از انقلاب نگارنده است. وی عاشق توسعه صنعتی کشور است. یکی از همکاران می گفت فرزند ایشان می گفت پدرم شب ها رو به مجتمع فولاد مبارکه می خوابد و می گوید چه زمانی دود این کارخانه در می آید؟
موسسه بین المللی و فولاد IISI در بهنگام ترین گزارش خود اعلام داشت در ۱۰ ماهه نخست سال میلادی جاری تولید فولاد در ایران با تنها یک درصد رشد به ۳/۸ میلیون تن رسید. این در حالی است که تولید جهانی فولاد در ۱۰ ماه نخست سال ۲۰۰۷ با ۱۲ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شد و به ۱/۱ میلیارد تن رسید. تولید و مصرف سرانه فولاد در جهان یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادی و رفاه همگانی به عنوان یک معیار اساسی برای توسعه اقتصادی کشورها مورد ارزیابی قرار می گیرد. اهمیت این کالای استراتژیک به گونه یی است که حتی کشورهای صنعتی به رغم پای گذاردن به عصر فراصنعتی همچنان کشورهای بزرگ تولیدکننده این کالای استراتژیک هستند که جدول زیر نمایانگر اهمیت این مهم است.
ایران در سال ۲۰۰۶ توانست با به بهره برداری رساندن طرح هایی که از پیش از انقلاب آغاز شده بودند تولید خود را به ۷/۹ میلیون تن برساند و به رده ۲۰ کشور بزرگ تولیدکننده فولاد در جهان بپیوندد اما در همین حال این واقعیت قابل توجه است که تولید ایران در مقایسه با کشور ترکیه که برخلاف ایران دارای معادن سنگ آهن و انرژی نیست با تولید ۹/۲۰ میلیون تن با ایران فاصله بسیار زیادی دارد. رشد اندک ۱ درصد تولید فولاد در ایران کار را به جایی رسانده است که مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران از این بابت نگرانی های خود را اعلام کند.
در برنامه چهارم توسعه اقتصادی قرار بوده است تولید فولاد کشور به ۲۹ میلیون تن افزایش پیدا کند به رغم چنین تکلیفی که دولت داشته است نه تنها طرح های هشت گانه فولادسازی در مناطق محروم به مرحله اجرایی واقعی درنیامده بلکه طرح های توسعه فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و فولاد خراسان نیز به مرحله اجرایی کامل درنیامده اند. به عبارتی به رغم درآمدهای افسانه یی نفت هیچ گونه گشایش اعتباری برای این طرح ها نشده است. بحران فعلی حاکم بر صنعت فولاد ایران موجب واردات گسترده این کالای استراتژیک به کشور شده است به طوری که بر پایه اطلاعات منتشره توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد در ۸ ماه نخست سال جاری بالغ بر ۱۱ میلیون تن فولاد به ارزش تقریبی ۵ میلیارد دلار وارد کشور شده است.
به رغم وجود ذخایر ۴ میلیارد تنی سنگ آهن کشف شده در ایران میزان تولید سنگ آهن در معادنی که عمدتاً پیش از انقلاب کشف شده اند در سال جاری تنها به ۲۰ میلیون تن محدود شده است. این مساله چنان نگران کننده است که مدیرعامل سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران نسبت به این امر ابراز نگرانی کرده و آن را متناسب با ذخایر سنگ آهن کشور ندانسته است. به عبارتی سنگ آهن تولیدی ایران به خارج صادر می شود آن هم با ارزش ۱۲۰ دلار در هر تن در حالی که چنانچه این سنگ آهن به محصولات باارزش افزوده بالا مانند فولاد آلیاژی یا به طور مثال ورق ضدزنگ تبدیل شود می توان همین سنگ آهن را به قیمت ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ دلار در هر تن در بازارهای جهانی به فروش رساند. به هر حال صنایع فولاد کشور در تولید آن از مزایای نسبی فراوانی برخوردار است زیرا کشورهای بزرگ تولیدکننده فولاد مانند آلمان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن و حتی چین سنگ آهن و انرژی مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می کنند، در حالی که در ایران مساله کاملاً متفاوت است زیرا همه عناصر تولید فولاد به میزان فراوان و ارزان وجود دارند. صنایع فولاد در ایران در مرحله بحرانی قرار دارد که در طول تاریخ ایجاد این صنعت در ایران به استثنای سال های جنگ تحمیلی بی سابقه است و ضروری است وزارت صنایع و معادن برای خروج از بحران صنعت فولاد کشور اندیشه یی نو کند زیرا هرگونه کم کاری توسط وزارت صنایع و معادن به زیان میلیون ها ایرانی خواهند انجامید که این خود خیانتی بزرگ در راستای تولید این محصول استراتژیک است. وزارت صنایع و معادن باید پاسخگوی این واقعیت باشد که چرا تولید فولاد در کشور ترکیه دو برابر ایران است و بزرگ ترین کارخانه تولید فولاد خاورمیانه در عربستان سعودی قرار داد.
وزارت صنایع و معادن به عنوان متولی تولید استراتژیک ترین کالای صنعتی کشور بایستی نظر خود را در رابطه با این مساله مهم به آگاهی ملت شریف ایران برساند، زیرا بدون شک با ادامه روند فعلی اجرای طرح های توسعه در مجتمع های موجود و ۸ طرح فولادی در مناطق محروم با دشواری های فراوان روبه رو خواهد شد و مسوول این کار و روند، تشکیلاتی جز وزارت صنایع و معادن نیست. متاسفانه این کار زمانی صورت می گیرد که چیزی به پایان برنامه چهارم توسعه نمانده و از آن مهمتر اینکه عربستان سعودی تصمیم گرفته است تا سال ۲۰۱۲ تولید خود را دو برابر کند و ترکیه نیز در نظر دارد تولید فولاد خود را در همان سال به ۳۰ میلیون تن برساند. آیا بلایی که بر سر صنعت پتروشیمی آمد و توسعه آن بطور کامل متوقف شده است باید بر سر صنعت فولاد نیز نازل شود؟ این وزارتخانه باید در سیاست های خود در زمینه کالاهای استراتژیکی مانند فولاد، مس و آلومینیوم از خود جدیت لازم را نشان دهد. ضمن اینکه مایه تاسف است که وزیر فعلی صنایع و معادن در زمان اخذ رای اعتماد نمایندگان گرامی مجلس شورای اسلامی تنها به کارنامه سه ماهه خود در دوره سرپرستی وزارت صنایع و معادن اشاره کرد و برنامه های خود در زمینه توسعه صنعتی کشور را به هیچ وجه ارائه نداد که این مساله مایه نگرانی ملت ایران در مورد توسعه صنعتی کشور شده است.

دکتر بهمن آرمان
کارشناس اقتصادی

منبع : روزنامه اعتماد