پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
مجله ویستا
ابعاد هفت گانه شخصیت پیامبر اعظم(ص)
۱) بعد تاریخی
در این بعد می توان با مراجعه به زندگی پیامبر (ص) از قبل از تولد، حین حیات تا رحلت ایشان را به رشته تحریر در آورد. البته زندگی پیامبر در بعد تاریخی نیز در یك نگاه می تواند صبغه نقلی و توصیفی محض بگیرد و در یك نگاه دیگر تاریخ تحلیلی از فراز و فرودهای زندگی آن حضرت ارایه گردد.
۲) بعد كلامی
در علم كلام به مسایل اعتقادی و از جمله نبوت پرداخته می شود. نبوت در دو سطح: نبوت عامه (كه از ویژگی های مشترك همه پیامبران بحث می شود) و نبوت خاصه(كه بر ابعاد اعتقادی مربوط به رسول اكرم (ص) تمركز می گردد) مورد توجه قرار می گیرد . در این بعد، جدای از مباحثی چون شیوه وحی بررسول اكرم، از جمله مهمترین مباحث خاص پیامبر اسلام، مساله خاتمیت است كه چرا امر نبوت با رسول اكرم(ص) خاتمه یافت و چگونه این موضوع تفسیر گردد كه موضوع «ختم نبوت»، به «ختم دیانت» منتهی نگردد.
۳) بعد سیاسی
از جمله مباحثی كه به جد جای تامل و بررسی دارد، آن است كه پیامبر اسلام(ص) به مناسبات قدرت چگونه برخورد نموده و موضوع تاسیس حكومت در مدینه و به تبع آثار بعدی آن (جنگ و صلح، مالیات ها و ...)، با چه توجیهی قابل فهم است؟ آیا تاسیس حكومت امری ذاتی، اصلی و جدی و پیامی درون دینی بود و یا این كه پیامبر خارج از رسالت، با توجه به مقدوراتشان حكومت اسلامی را شكل دادند؟ مشروعیت حكومت نبوی به كجا باز می گردد؟ آیا مردم با بیعت خودشان، تنها در كارآمدی نظام موثر بودند، یا در مشروعیت بخشی به حكومت نیز نقش آفرینی می نمودند؟ در بعد سیاسی، حكومت های بعد از پیامبر(ص) با چه مبنایی می توانستند مشروع و مقبول باشند؟ و...
۴) بعد جامعه شناختی
از جمله ابعادی كه در تعامل پیامبر (ص) با آحاد جامعه، گروه ها و قبایل حجاز جای بررسی دارد، آن است كه ترابط پیامبر با سنت های جاهلی چگونه بوده است؟ در چه مواردی فرهنگ حاكم را امضا می نمودند و در چه مسایلی با انحلال نهادهای اجتماعی و سنت های بدوی، دست به تاسیس سنت های جدید می زدند؟
این موضوع حداقل در دو موضوع مناسبات خانوادگی(ازدواج، طلاق، تعدد زوجات و ...) و مناسبات قبیلگی این تعاملات، بیشتر جای بررسی دارد، آیا پیامبر نهادهای اجتماعی سابق را تحكیم كردند و یا نهادهای تازه ای را تعریف نمودند؟ تا چه حد به آداب، رسوم، فولكلور و ... اعراب وقعی نهاده و یا با آن ها مقابله می كردند؟ با خداوندان زر و زور و تزویر چگونه معامله ای داشته و تا چه اندازه سنت های غلط جاهلی ریشه كن شدند كه تا پس از پیامبر نیز دوباره احیا نگردند؟
۵) بعد اخلاقی
از جمله ابعاد مهم زندگی پیامبر(ص) درونمایه های اخلاقی است كه بین همه قرائت ها از اسلام و همه نحله های فكری اسلامی، مورد اشتراك نظر بوده و به اجماع قبول دارند كه پیامبر رسالت اخلاقی داشته و برای تمام مكرمت های اخلاقی مبعوث شده اند. اگر پیامبر (ص) به نص قرآنی، برای مسلمانان اسوه است، شكی نیست كه اخلاق نبوی، كه اخلاق قرآنی بود، الگو و اسوه برای همه مسلمانان و مومنان است. این موارد و مصادیق در زندگی پیامبر كدام اند؟ و با تحول عصر و زمانه چگونه می توان به سیره اخلاقی پیامبر ارجاع داد؟
۶) بعد عرفانی
گرچه ابعاد عرفانی مرزهای مشترك جدی با حیطه های اخلاقی دارد ولی مرزهای مفترق اخلاق و عرفان نیز قابل درك است. نكته قابل توجه آن است كه آیا در ابعاد عرفانی می توان به سیر و سیره نبوی ارجاع داد؟ این پرسش از آن رو جای بررسی دارد كه عرفای شیعی عمدتاً ولایت خود را بر مدار ائمه و خصوصاً حضرت امیر(ع) تعریف می كردند.
در این میدان، غیر از دریافت وحی، مساله معراج پیامبر از ابعاد عرفانی جداً جای بررسی دارد. غیر از این كه رابطه نبوت و رسالت با ولایت و امامت از نگاه قرآنی نیز از مسایل دقیق و اساسی است.
۷) بعد قرآنی و روایی
گرچه در همه ابعاد شش گانه فوق می توان به قرآن و روایات نیز ارجاع داد. و در كنار مباحث عقلی از مباحث نقلی نیز بهره جست ، اما به جهت اهمیت و سندیت نصوص در اسلام، جای آن دارد كه به صورت مستقل از شخصیت پیامبر (ص) در قرآن سخن به میان آورده و در روایات و خصوصاً نهج البلاغه نیز به سراغ ویژگی های نبوی بود؛ بحثی كه مهم، جدی و جذاب خواهد بود.
نهایتاً در بررسی ابعاد هفت گانه از شخصیت رسول اكرم (ص)، برای این كه به مباحث تكراری و واضح كشانده نشویم، خوب است عمدتاً بر مسایل مستحدثه، شبهات پیرامون زندگی پیامبر(ص) و یا ابعاد اعتقادی تكیه گردد، تا هم مباحث زنده تر مورد توجه قرار گیرد و هم به شبهات مستشرقین و غیرمستشرقین پاسخ گفت.
دكتر محمد منصورنژاد
منبع : روزنامه جوان
