میدان ارگ ، تهران

در زمان‌های گذشته، برای مسافران خارجی و شاید هم برای افراد محلی، جالب‌ترین بخش تهران، محل چهارگوش و وسیعی بود به نام ارگ كه بخش قابل توجهی از جنوب میدان توپ‌خانه را در بر گرفته بود. از هنگامی كه نوسازی شهر با تخریب این نواحی شروع شد، دیگر از چهره ارگ هیچ اثر و نشانه‌ای نماند.
ارگ از میدان‌های مهم دارالخلافه تهران بود كه سابقه آن به دوره شاه تهماسب صفوی می‌رسید. این میدان در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر كرده بودند و بیش‌تر بناهای سلطنتی در داخل آن قرار گرفته بود. نام این میدان از زمان فتح‌‌علی شاه به یادگار مانده است. در زمان ناصرالدین‌ شاه، آن را به اسامی مختلف، میدان شاه، میدان توپ‌خانه و باغ گلشن می‌نامیدند و اینكه به همان نام قدیمی ارگ معروف است.
محدوده‌ جغرافیایی ارگ تهران در زمان ناصرالدین‌ شاه، در مقایسه با وضع خیابان‌های جدید تهران، چنین بود : از شمال به محوطه بین ضلع جنوبی میدان سپه و قسمتی از خیابان سپه (خیابان مریض خانه سابق) و خیابان بوذرجمهری تا چهار راه گلوبندك، از جنوب به خیابان ناصر خسرو (ناصریه)، از شرق به خیابان خیام (جلیل‌آباد) و از مغرب به گلوبندك تا میدان امام خمینی.
در سال 1281 هجری شمسی برای نوسازی و بازسازی این محوطه اقدام‌های گسترده به عمل آمد، در وسط آن یك حوض بسیار بزرگ ساختند و دو جاده سنگ‌فرش برای عبور كالسكه و درشكه ایجاد كردند و در بقیه فضای آن نیز درخت كاشتند.
ارگ سلطنتی را با حصار و بارویی بلند كه ارگ و عمارت شاهی و كاخ سلطنتی را با چهار دروازه از شهر مجزا می‌كرد، محصور كرده بودند. محل این دروازه‌ها، یكی در مدخل باب همایون بود و دیگری در انتهای میدانی كه اكنون ساختمان وزارت امور خارجه در آن است و به آن دروازه‌ نقاره‌خانه می‌‌‌گفتند. در زیر این دروازه، انبار زیرزمینی و زندان سیاسی قاجار قرار داشت كه معروف به دوستاق خانه بود. دو دروازه دیگر، یكی در جهت شرق ارگ قرار داشت كه به آن دروازه اندرون می‌‌گفتند و دیگری در ضلع غربی میدان قرار گرفته بود و دروازه جلیل‌آباد نام داشت. كاربرد این دروازه‌ها چنین بود كه در طول سال بر فراز آن‌‌ها سه نوبت طبل می‌زدند. نخستین ضربه‌های طبل یك ساعت از شب گذشته نواخته می‌شدند كه به آن «ورچین ورچین» می‌گفتند، یعنی كسبه باید بساط خود را زود برچینند و به خانه بروند. سپس، سه ساعت از شب گذشته در میدان ارگ طبل «بگیر و ببند» و شیپور می‌زدند كه علامت آن بسته شدن دروازه‌های ارگ بود. هیچ‌كس پس از آن ساعت نمی‌توانست در این منطقه رفت و آمد كند. از آن ساعت به بعد نگهبانان و قراولان كاخ‌های سلطنتی رفت و آمد مردم را زیر نظر می‌گرفتند و تنها به كسانی كه اسم رمز را می‌دانستند اجازه‌ ورود به داخل ارگ را می‌دادند.