روابط عمومی به یک صنعت تبدیل شده است

رکس هارلو (Rex Harlow) روابط عمومی را، نوع دیگری از عملکرد مدیریت می داند که به ایجاد و حفظ خط مشی های متقابل در زمینه شناخت و پذیرش روابط کمک کرده و موجب همکاری سازمان با مخاطبان آن می شود. اعضای مجمع جهانی انجمنهای روابط عمومی نیز در تعریف دیگری از روابط عمومی می گویند روابط عمومی دانش اجتماعی و فنی است که گرایش های مختلف را تحلیل کرده، پیامدهای آنها را پیش بینی می کند و رهبران سازمان را در انجام دادن طرح های برنامه ریزی شده ای که بتواند ضمن حفظ منابع سازمان، منافع عمومی را تأمین نماید، راهنمایی می کند. نقش و اهمیتی که این مجموعه به عنوان یک رسانه در فرآیند جهانی شدن دارد، موضوعی است که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت. این موضوع را بهانه ای برای گفتگو با دکتر امید مسعودی یکی از داوران سومین همایش روابط عمومی الکترونی قرار داده ایم.
دکتر امید مسعودی در سال ۱۳۳۷ در خرم آباد متولد شد. لیسانس جامعه شناسی را از دانشگاه تهران و فوق لیسانس و دکترای خود را از دانشگاه علامه طباطبایی گرفت.
وی سابقه تدریس در دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده و اداره کل آموزش صدا و سیما را دارد و هم اکنون عضو هیأت علمی و رئیس دانشکده علوم ارتباطات سوره می باشد.
در کارنامه مشاغل مطبوعاتی او خبرنگاری و عضویت در شورای سردبیری روزنامه ابرار، دبیر سرویس ادب و هنر روزنامه کیهان، سردبیر فصل نامه حضور، سردبیر مجله آزادگان، سردبیر روزنامه سلام بهمن، سردبیر و مدیرمسؤول کتاب سال ایران به چشم می خورد.
هم چنین از دکتر مسعودی در زمینه ادبیات تاکنون کتابهای «در حوالی عشق(مجموعه شعر)»، «شیوان (مجموعه داستان)»، «برگزیده ادبیات معاصر (مجموعه قصه)» و «زبان شعر: بدیع، عروض، قافیه» منتشر شده است. گفتگوی ما با او را بخوانید:
▪ آقای دکتر چرا روابط عمومی ها بیش از گذشته برای ما از اهمیت بیشتری برخوردار شده اند؟
ـ این مسأله به تحولاتی که بخصوص در دهه ۱۹۸۰ در جهان اتفاق افتاد و نقشی که اطلاع رسانی و ارتباطات در جامعه جهانی ایفا می کند و همه جهانیان به آن پی برده اند بر می گردد. بعد از فروپاشی شوروی سابق میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی طی سخنانی اظهار داشته بود که اگر ما می دانستیم رسانه ها تا این حد در عرصه تحولات جهانی تاثیر داشته اند، به گونه ای دیگر در سیاستهای خود رفتار می کردیم. در واقع می توان گفت، نقش رسانه ها در فروپاشی شوروی سابق، فروریختن دیوار برلین و تحولاتی که پس از سال ۱۹۹۰ به بعد در اروپا و آسیای میانه و بسیاری از کشورهای دنیا رخ داد و خلاصه وارد شدن ما به جامعه ارتباطاتی، اطلاعاتی و جامعه معرفتی نشان دهنده این است که با توجه به حذف مرزها و حضور رسانه های بیگانه اهمیت اطلاع رسانی و وجود روابط عمومی ضرورتی است که نمی توان آن را نادیده گرفت.
گردش اطلاعات و جهانی شدن اطلاعات باعث شده تا ما بیش از گذشته به اهمیت روابط عمومی در رسانه ها پی ببریم.
▪ برداشته شدن مرزها و جهانی شدن در کیفیت اطلاع رسانی چه تأثیری خواهد گذاشت؟
ـ رسانه ها خود عامل مهمی برای حذف مرزها بوده اند. در تحولاتی که در حوزه اقتصاد، سیاست و بویژه فرهنگ رخ داد رسانه ها نقش زیادی را ایفا کردند؛ یعنی علاوه بر اینکه خود بازیگر بودند، از این مساله نیز تاثیر پذیرفتند.روابط عمومی های شرکتهای چند ملیتی سازمانها در عین حالی که به تبادل اطلاعات می پردازند، چون خود نیز اطلاعات را رد و بدل می کنند، علاوه بر اینکه به وجود آورنده اطلاعات بودند، از این اطلاعات نیز تاثیر می پذیرند. وقتی تحولی در فناوریهای نوین ارتباطی رخ می دهد، پدیدار شدن این فناوریها تأثیری را در جامعه ایجاد خواهد کرد و تکامل و توسعه آنها نیز موجد تغییرات و تحولات بسیاری در سطح جوامع خواهد شد. ما در فضایی قرار گرفته ایم که هر تغییری می تواند به تغییرات دیگری منجر شود. شما اگر در عرصه سخت افزاری امکانات مناسبی را ایجاد کنید، قطعاً در نرم افزارها هم دچار تحولات خواهید شد. من فکر می کنم این مقولات با یکدیگر ارتباط نزدیکی دارند و همین تحولات زمینه ساز تحولات بعدی خواهد بود.
▪ در عین حال بسیاری، از مقوله ای چون جهانی شدن هراس دارند و معتقدند این مساله ناقض هویت ملی ما محسوب می شود.
ـ ما باید یکسری از واقعیات را بپذیریم مثلا با ورود اینترنت دغدغه هایی که ما و حتی سازمانهای بزرگ بین المللی مثل یونسکو در حوزه ارتباطات داشتیم زیادتر از گذشته شد. آن زمان همه هویتها و زبانهای دنیا نگران در خطر افتادن هویت زبانی خود بودند. چون می دانستند با زبانی غیر از زبان خودشان باید ارتباط برقرار کنند. در گزارش یونسکو در آن زمان بر این مساله تأکید شده بود که ظرف یکسال هزاران فرهنگ خواهد مرد، چون هزاران زبان باید وارد محیط اینترنت شوند و همه افراد باید به زبان بیگانه صحبت کنند، از سویی تغییرات زبانی هم با شتاب بسیار زیادی اتفاق می افتد.
اما اتفاقی که رخ داد این بود که مثلا کره ای ها با زبان بسیار پیچیده خود در اینترنت به تبادل اطلاعات پرداختند.عرب زبانها هم حروف عربی را وارد این محیط کردند. بنابر این برخلاف پیش بینی یونسکو تمام زبان ها و فرهنگ ها از بین نرفت.
امکان تحقق «جهانی سازی» بویژه در عرصه اقتصاد وجود دارد، اما در عرصه فرهنگ شاهد یک تعامل فرهنگی بوده ایم. من از رشد فناوری نگران نیستم، بلکه از چگونگی استفاده از این فناوری نگرانم. ما همواره درایران نسبت به فناوری نگران بوده ایم، برای مثال نخستین رویارویی ما با فناوریها در زمان جنگ چالدران بوده است؛ همان زمانی که شاه سلطان حسین صفوی به مقابله با سلطان سلیم اول پرداخت و در منطقه ای در خوی ( چالدران ) نبردی که در واقع نبرد غیرت وحماسه با سلاح های نوین و سلاح های سرپر بود را تجربه کرد. و تنها بعد از بازگشت به تبریز و مصاف تن به تن مشخص شد که سربازان صفوی سربازان کارآمدی هستند.
حضور میرزا صالح شیرازی در اروپا و وارد کردن فناوری از انگلستان با نوعی شیفتگی همراه بود. او معتقد بود اگر ما روزنامه داشته باشیم مدرن هستیم و پیشرفت می کنیم و در پی آن روزنامه نگاری تقلیدی را ترویج کرد. متأسفانه ما از دو جنبه لطمه خوردیم، موقعی که شیفته مدرنیته و فناوریهای نوین آن می شویم و نمی توانیم آن را بومی سازی کنیم و زمانی که از فناوریها می هراسیم. البته در حافظه تاریخی ما این نگرانی وجود دارد، چون اولین تماسهای ما با غربی ها و آشنا شدن با فناوریهای نوین اتفاق خوبی نبوده است؛ از جنگ چالدران به بعد آنچه شاهد آن بوده ایم، کپی برداری از فرهنگ غربی بوده که به فرهنگ و تمدن ما آسیب رسانده است.
اما اگر از جنبه دیگر به این موضوع نگاه کنیم، می بینیم که جهانی شدن و ورود فناوریها یک واقعیت است. ما دیگر در آشپزخانه خود نمی توانیم از سیستم های کهنه و قدیمی بهره ببریم. استفاده کردن از امکانات پیشرفته ای که هر یک توسط اینترنت قابل کنترل است یک ضرورت محسوب می شود. آیا باید در برابر کوره هایی که ۴۲۰ درجه حرارت دارند از نیروی انسانی استفاده کرد، یا باید روباتها را جایگزین آنها نمود. آیا شیوه های نظارتی ما در کنترل ترافیک باید مبتنی بر همان شیوه های قدیم باشد؟ استفاده از فناوری مشکلی را ایجاد نمی کند اما اینکه این فناوری بر فرهنگ ما مسلط باشد، دچار مشکل می شویم. جهانی شدن در ارتقای شیوه های ارتباطی و روابط عمومی خیلی مؤثر است، اما در عین حال وقتی فرهنگ غرب را با خود به ارمغان می آورد، دردسر ساز می شود.
▪ در فرآیند جهانی شدن و نقشی که برای روابط عمومی ها تعریف شده است، همیشه به مقوله توسعه اقتصادی به عنوان مؤلفه مهم پرداخته شده است، چرا این نقش در این حوزه بیش از سایر حوزه ها با اهمیت تداعی می شود؟
ـ ببینید؛ در همه دنیا مطبوعات به صورت جمعی راه اندازی و عرضه می شوند.سرمایه گذاری مطبوعات در دست یک گروه نیست.در حوزه روابط عمومی نیز مباحث اقتصادی سیاسی و فرهنگی از اهمیت زیادی برخوردار است. موفقیت روابط عمومی در کشورهای غربی بیشتر است.در کشورهای شرقی مثل چین و ژاپن بخشی از روابط انسانی روابط شفاهی و سنتی است، بنابر این با مشکل مواجه خواهیم شد. من معتقدم اقتصاد اگرچه نقش پر رنگی در این فرآیند دارد، اما در ارتباطات اجتماعی و یا انسانی مسایل فرهنگی مان مهم است.
نمی خواهم بگویم اقتصاد بی ربط است، اما اکنون مشکل ما واقعا اقتصادی نیست. برای شرکتهای بزرگ چند ملیتی، اقتصاد خیلی مهم است و تبلیغات و ارتباطات آنها بر مبنای همین ارتباطات شکل می گیرد، ولی در ایران که در کنار تبلیغات سیاسی تبلیغات تجاری حوزه جدیدی از تبلیغات مردمی را می گشاید، اقتصاد نقش مهمی ندارد؛ ممکن است اقتصاد آن شرکت ارتباطاتی مهم باشد، اما معتقدم در سطح جامعه اگر اقتصاد و فرهنگ به اندازه یکدیگر نقش نداشته باشند، فرهنگ کمتر از اقتصاد بی تاثیر نیست.
▪ در چنین فضایی فکر می کنید روابط عمومی ها می توانند به عنوان ابزاری برای اتحاد و انسجام بخشی در عرصه بین الملل مطرح شوند؟
ـ ما چون در عرصه روابط بین الملل حضور اقتصادی چندانی نداریم و روابط عمومی بخش خصوصی مان چندان قوی نیست، عمدتاً وارد حوزه دیپلماسی می شویم. رؤسای جمهور آمریکا قبل از اینکه بر مسند ریاست جمهوری بنشینند، حتماً باید یکسری درسهایی را بیاموزند؛ یکی از این دروس روابط بین الملل و دیگری روابط عمومی است.
اخیرا نیز جهانی شدن به عنوان یکی از این سرفصل ها مطرح شده است. یکی از مشکلات عمده ما در عرصه بین الملل همین نداشتن روابط عمومی است. شما اگر روابط عمومی داشته باشید، روابط بین الملل خوبی هم خواهید داشت.این بحثی تخصصی است که لازم است دیپلماتها در دانشگاهها آن را بیاموزند. بخشی از دیپلماسی ما روابط عمومی ماست. این روابط عمومی می تواند از تشریفات شروع شده تا صدور بیانیه ها و برقراری ارتباط با رسانه ها و تحقیق و پژوهش و برنامه ریزی بر روی آن ادامه پیدا کند.
▪ در عرصه جهانی شدن روابط عمومی ها با چه مشکلاتی مواجه خواهند بود؟
ـ جهانی شدن یعنی فشرده شدن زمان و مکان، یعنی شما در کمترین زمان بیشترین داد و ستد را خواهید داشت.
بویژه در حوزه تبادل اطلاعات.شما در این حوزه می توانید بیشترین حجم اطلاعات را در هر گوشه جهان بدون در نظر داشتن بعد مسافت منتقل کنید. یکی از مشکلاتی که امروزه روابط عمومی با آن مواجه است، حجم انبوهی از اطلاعات است ؛ زمانی تصور می کردیم بحث گزینشگری و دروازه بانی خبر به پایان رسیده است، اما شما ببینید با این حجم اطلاعات گوگل و یاهو چه باید کرد. من قبول دارم که می توان با محدود کردن میدان جستجو، به متن دست یافت، اما باید به این مسأله برسیم که اگر قرار است در مورد روابط عمومی تحقیق کنیم، باید به پایگاه اطلاعات تخصصی روابط عمومی مراجعه کنیم، نه آنکه به تمامی پایگاههای اطلاعاتی سرک بکشیم.
بزرگترین مشکل ما حجم وسیع اطلاعاتی است که هنوز نمی دانیم چگونه باید از آنها استفاده کنیم. ما چاره ای جز مراجعه به گزینشگری مدرن نداریم تا از میان انبوه اطلاعات نیازهای اطلاعاتی خود را به دست بیاوریم آن را پردازش کرده و مجددا به دست مخاطب خود برسانیم. البته در کنار این مسأله موضوع آموزش اهمیت زیادی دارد. متأسفانه اغلب مدیران روابط عمومی ها افرادی هستند که با این حوزه آموزشی آشنایی ندارند، برای همین است که روابط عمومی به یک صنعت تبدیل شده است و در ادارات به کسانی که نیاز نداریم می گوییم به روابط عمومی بروند. اگر افرادی که در روابط عمومی ها مشغول کار می شوند، دارای این تخصص باشند بسیاری از مشکلات ما حل می شود.
▪ آیا ساختار روابط عمومی ها بعد از تحقق جهانی شدن دچار تحولات بنیادین خواهد شد؟
ـ تحول بزرگی در حال رخ دادن در روابط عمومی هاست و این تغییرات تنها منحصر به روابط عمومی ها نیست. ما در جنبه های مختلفی از زندگی خود دچار دگرگونی شده ایم. من امروز به دانشجویان روابط عمومی خود می گویم دیگر کاغذ همراه خود به کلاس نیاورند. از این پس شما باید بدون کاغذ زندگی کنید، کارت حافظه با خود همراه داشته باشید، باید سواد رسانه ای داشته باشید. اگر سواد رسانه ای داشته باشید سواد اطلاعاتی پیدا می کنید. ما بتدریج به سوی روابط عمومی الکترونی حرکت می کنیم. در حوزه تلفن همراه، روابط عمومی ها باید برنامه ریزی خود را به ارسال پیامهای کوتاه محدود نکنند.در آینده نزدیک شاهد تحول MMS خواهیم بود که دگرگونی شگرفی را در عرصه تبادل اطلاعات ایجاد خواهند کرد.
به نظر شما این دگرگونی ها در روابط عمومی ها جایی ندارد؟ !شهرهای الکترونی روابط عمومی الکترونی دارند و روابط عمومی الکترونی هم قطعا به تسهیل ارتباطات، شفاف سازی و نظام مند کردن نظارتها منجر خواهد شد، همه اینها گامی در راستای تحول سعادت بشری است.
▪ در عرصه جهانی شدن ارتباط دو سویه رسانه ها و روابط عمومی ها چگونه خواهد شد؟
ـ از آنجا که در این عرصه انسانها نقش عمده ای ندارند و همه تحولات به افزایش حجم اطلاعات، الکترونی شدن اطلاعات مربوط خواهد شد، ارتباط روابط عمومی ها و رسانه ها بهتر از قبل خواهد شد، چون در اینجا دیگر واسطه هایی که کنار در اتاق مدیر کل می نشینند و به شما اجازه ملاقات با وی را نمی دهند حذف می شوند.
▪ از حضورتان در این گفتگو سپاسگزاریم .

جواد صبوحی

منبع : روزنامه قدس