بهره‌وری نیروی انسانی، محور توسعه

امروزه نقش و اهمیت نیروی انسانی در فرآیند تولید وارائه خدمات در جوامع بشری به عنوان مهم ترین عامل مشخص شده است . شکی نیست که عامل انسانی مهم ترین بخش تحول و توسعه جوامع است. با نگاهی به مراحل تمدن بشری مشخص می شود که نقش نیروی انسانی از نیروی کار ساده (قدرت بازو و کار مکانیکی) به سرمایه انسانی (دانش و مهارت) که مهمترین عامل تولید به شمار می رود تکامل یافته است، چرا که اگر انسان ها نتوانند از ابزارها و تجهیزات پیشرفته و تکنولوژی استفاده مطلوب نمایند عملا پیشرفت تکنولوژی فاقد کارآیی لازم خواهد بود.
امروزه این حقیقت مسلم گشته است که تزریق مقادیر متنابهی از سرمایه های فیزیکی و مادی به کشورهای جهان سوم لزوما موجب تسریع روند توسعه آنها نشده است بلکه صرفا کشورهایی که از یک سازمان کارآمد و در عین حال از سرمایه های انسانی متخصص برخوردار بوده اند، توانسته اند سرمایه فیزیکی و مادی را به نحو مناسب جذب و در تسریع روند رشد به کار گیرند.
بخش های اقتصادی در سرلوحه فعالیت های خود توجه زیادی به کیفیت و کارآیی نیروی کار به دلیل آثار و نتایج سودمند آن دارند و با توجه به این که هدف اصلی یافتن راههای بهبود بهره وری است در نخستین مرحله بایستی از سرمایه گذاری در نیروی انسانی شروع کرد.
سرمایه گذاری در نیروی انسانی و اعتلای کیفیت نیروی کار یکی از زمینه ها و راههای اصلی و اساسی افزایش بهره وری و تسریع رشد اقتصادی جامعه است. در بررسی های اقتصادی می توان گفت که سرمایه انسانی یک مفهوم کاملا «اقتصادی» است. در واقع خصوصیات کیفی انسان نوعی سرمایه است، چرا که این خصوصیات می تواند موجب بهره وری و تولید بیشتر و درآمد ورفاه بیشتر گردد. سرمایه انسانی را اینگونه تعریف نموده اند. «ارتقا» بهبود تولیدی افراد» (عمادزاده،۱۳۶۲،ص۱۶)
تعریف دیگر از سرمایه انسانی عبارت است از «علم ودانش»، «مهارت و تجربه»، «توان وقابلیت» و نهایتا انضباط و خلاقیتی که از طریق تعلیم و تربیت به انحا» مختلف در نیروی کار جامعه ذخیره شده و باعث افزایش بهره وری نیروی انسانی می گردد که به واسطه ارتقای سطح کیفی و تلاش ایجادشده باشد.
این اصل که نیروی کار با کیفیت بالا جز» سرمایه یک کارگاه به شمار می رود، سبب گردیده است که کشورهای پیشرفته اهمیت بیشتری به پرورش و تربیت نیروی کار و روابط و مناسبات انسانی در فرآیند تولید صنعتی قائل گردند. این کشورها به تجربه دریافته اند که افزایش بهره وری نه از طریق بهبود و ارتقا» کیفیت نیروی کار بلکه از طریق ارتقا» کیفیت نیروی کار سریع تر قابل تحقق است. اگر چه با جایگزین کردن ماشین آلات مدرن ، تغییر و اصلاح خطوط، اجرای سیستم های نوین انبارداری و... می توان بهره وری را بهبود بخشید اما باید توجه داشت که این موارد نیز به عنوان عوامل اصلی در گرو قابلیت ها و انگیزه های منابع انسانی می باشد و به جرات می توان ادعا کرد که هر ماشینی در نهایت یک ظرفیت تعریف شده داردکه بیش از آن نمی توان انتظار داشت اما در برابر ظرفیت های انسان تا بی نهایت است.
تعلیم و تربیت به عنوان بارزترین نمود سرمایه گذاری انسانی ، نقش اصلی در بهبود بهره وری نیروی انسانی را ایفا می کند. تعلیم و تربیت از یک طرف و بازدهی وتوانایی نیروی کار افزوده و استعدادها را شکوفا می سازد و از طرف دیگر زمینه به کارگیری تکنولوژی برتر و بالاتر را برای نیروی کار فراهم می کند.
● اهمیت بهره وری نیروی انسانی در صنایع
تا کنون هیچ فرآیند تولیدی اختراع نشده است که به کار انسانی نیازمند نباشد و بنابراین هیچ تولیدی بدون مشارکت او صورت نمی گیرد. اما مشارکت عامل انسانی در طول توسعه و تکامل تاریخی جوامع با تغییرات کیفی و کمی کار انسانی در تولید روبرو بوده است. نقش نیروی انسانی از کار بدنی به پیشرفته ترین مرحله (یعنی اینکه انسان بیتشر فکر می کند و ماشین کار می کند) ، رسیده است. توسعه صنعتی به اتکای دو منبع مهم سرمایه ای، سرمایه فیزیکی وسرمایه انسانی صورت می گیرد.
آنچه بیش از هر چیز در سال های اخیر درکشورهای پیشرفته مورد توجه بوداه سرمایه انسانی می باشد. منابع انسانی دو نقش اصلی در تولید و رشد اقتصادی به عهده دارند.
۱) نقش کار به عنوان یک عامل اولیه تولید
۲) نقش انسانی به عنوان یک عامل فراتر از کار و سایر عوامل تولید
امروزه دیگر کار به عنوان یک عامل کمی در تولید و توسعه مطرح نیست بلکه توجه به کیفیت و کارآئی نیروی کار و افزایش بهره وری به دلیل آثار و نتایج سودمند آن بسیار زیاد می باشد. همان طور که شاهد هستیم بازسازی ژاپن در سالهای بعد از جنگ دوم جنانی عمدتا به اتکای سرمایه انسانی گسترده آن کشور بود نه سرمایه های وارداتی از خارج یا منابع مادیا «کشور (مردوخی ، ۱۳۶۸)
مطالعات انجام شده نشان می دهد که ریشه و علل عقب افتادگی کشورهای توسعه نیافته که به طور اساسی تاثیر پدیده بهره وری پائین می باشد. بنابراین رشد بالای بهره وری خصوصا بهره وری نیروی کار همه فعالیت های اقتصادی واجتماعی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. افزایش بهره وری نیروی کار در بخش صنعت بر روی ظرفیت تولیدی، کیفیت کالای تولید شده ، کاهش هزینه ها، کاهش قیمت ها و بررسی سرمایه گذاری اثر می گذارد.
● برنامه های بهبود بهره وری:
بهبود بهره وری می تواند از درون دامنه گسترده ای از برنامه ها سرچشمه گیرد. برنامه هایی که توقعات عملکرد، شرح شغل و وظیفه های شغل را روشن می سازد نه تنها به کار می انجامد، که در بهتر کردن بهره وری نیز موثر و کارسازند.
- تغییرات وظیفه: شیوه ای که مردم برای انجام کار خویش بر می گزینند بر بهره وری آنان اثری مهم دارد که حاصل موارد زیر است:
۱) کارگر یا کارمند چگونه به شغل خود یا وظیفه واکنش نشان می دهد.
۲) چگونگی آرایش وظیفه های گوناگونی که در میان کارکنان و بخش های سازمان تقسیم شده اند تا به محصول نهایی بینجامد.
موضوع نخست از طراحی وظیفه اثر می پذیرد و موضوع دوم از راه گردش کار بررسی می شود.
- طراحی وظیفه : در طراحی وظیفه ، غنی کردن شغل و طراحی های اجتماعی فنی باعث افزایش بهره وری می گردد.
غنی کردن شغل سطح ویژگی هایی را که در زیر بر شمرده می شوند تغییر می دهد:
- تنوع مهارتها
- هویت شغل
- اهمیت شغل
- خودمختاری در کار
- بازخورد شغلی
اثر برنامه های غنی کردن شغل بر بهره وری و صرفه جوییهایی که در خط تولید حاصل می شود میتواند چشمگیر باشد . با این همه، برای حفظ بهبود بهره وری باید اوضاع و احوال دیرگ سازمان نیز اصلاح و دگرگون شود.
- گردش کار: دگرگونی های گردش کار با به کار گرفتن اصول مهندسی صنعتی و طراحی سازمان به بهتر شدن بهره وری می انجامد. این اصول شامل مواردی بدین شرح اند:
۱) کارها را به وظیفه های کوچک ومعین تقسیم کنید.
۲) زمان انجام هر وظیفه را اندازه گیری کنید.
۳) برای انجام وظیفه ها معیارهایی پدید آورید.
۴) برای رعایت این معیارها و انجام وظیفه ها روش های لازم را طرح کنید.
۵) چگونگی انجام وظیفه ها و رعایت معیارها را بسنجید.
۶) نتیجه ها را به صورت بازخورد به کارکنان سازمان اطلاع دهید .
۷)گردش کار را پیگیری و هدایت کنید.
۸) گردش کار را در صورت ضرورت اصلاح کنید.

نویسنده : کورش شرفشاهی

منبع : روزنامه مردم سالاری