تضاد چند بعدی روسیه و آمریکا

هنگام دیدار کاندولیزا رایس وزیرخارجه و رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا از مسکو، ولادیمیر پوتین در مورد سپر موشکی آمریکا به طعنه گفت که آمریکا بهتر است سپر موشکی خود را به جای لهستان و چک در کره ماه مستقر کند.
این اظهار نظر پوتین باعث دلخوری شدید مقام های آمریکایی شده است ، طوری که اکثر آنها ترجیح داده اند در مقابل آن سکوت کنند و جمله ای در این رابطه بر زبان نیاورند.
از زمان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ که نخستین تنش در روابط روسیه و آمریکا پدیدار شد ، مسأله دفاع ضد موشکی آمریکا در جمهوری چک و لهستان بزرگترین چالش در روابط دو کشور به حساب می آید. آمریکا ادعا می کند که برای مقابله با تهدید ایران این سامانه دفاع ضد موشکی را که هزینه ای در حدود ۳‎/۵ میلیارد دلار در بر خواهد داشت مستقر می کند. در حالی که دیمیتری پسکوف سخنگوی دولت روسیه برای چندمین بار و همصدا با دیگر مقام های روسیه به صراحت اعلام کرد چیزی که ما هم اکنون از آن سخن می گوییم، تنها تهدیدی فرضی است و ما همه به خوبی می دانیم که ایران موشک هایی که بتوانند کشورهای اروپایی را هدف قرار دهند در اختیار ندارد.
روسیه بخوبی می داند که هدف موشک های آمریکایی روسیه است نه ایران، البته نه به این معنی که قرار است جنگی بین آمریکا و روسیه در بگیرد. استقرار این سپر در اروپای شرقی به معنی تیر خلاصی است که بر موقعیت روسیه در اروپای شرقی وارد می شود؛ موقعیتی که با سقوط شوروی به چالش کشیده شد و کشورهای کوچک اروپای شرقی یکی پس از دیگری به سمت غرب حرکت کرده اند ، هر چند امروز به دلیل برآورده نشدن انتظاراتشان از روابط با آمریکا بسیاری از آنها در ادامه این کار دچار تردید جدی شده اند.
از همان ابتدای مطرح شدن طرح سپر موشکی ، روسیه به سختی با استقرار این سامانه به مخالفت برخاسته است و در این میان آمریکایی ها به شدت تلاش دارند با استفاده از گفت وگوی مستقیم در مورد منافع مشترک دو کشور در سایر نقاط از حساسیت روس ها بکاهند، که سفر اخیر رایس و گیتس در همین رابطه بوده است. آمریکایی ها در انجام این طرح مصمم هستند و آن را به پایان خواهند برد و روسیه این نکته را به خوبی دریافته است. از آنجا که به نتیجه رسیدن پروژه سپر موشکی برای پوتین ناکامی برای پوتین محسوب می شود به همین جهت تلاش می کند با یک مانور در موقعیتی حساب شده از شدت آن بکاهد و امتیازی از طرف آمریکایی بگیرد. دیپلماسی آمریکا به این نتیجه رسیده است که باید این امتیاز را به پوتین بدهد و از فشار افکار عمومی و احزاب داخلی روسیه نسبت به خود بکاهد تا مانع از این امر شود که روسیه به موضع گیری های سرسختانه تری متوسل شود. رایس و گیتس با همین مأموریت راهی مسکو شدند.
در مقابل روسیه چه خواهد کرد؟ بدون شک حوزه های تضاد روسیه و آمریکا بسیار گسترده تر از اروپای شرقی و کشورهای چک و لهستان است و مناطق دیگری را نیز در بر خواهد گرفت. روس ها تلاش خواهند کرد که این سرسختی بوش را در جاهای دیگری جبران کنند. مهم ترین این مناطق خاورمیانه است که روس ها از جهت داشتن شرکای قدرتمند خود را در تنگنا می بینند و ایران در این میان یک استثنا محسوب می شود که از نفوذ منطقه ای قابل توجه ای برخوردار است. ورود روسیه به حوزه خاورمیانه که به نظر می آید یکی از انگیزه های سفر اخیر پوتین است معادله بازی دو قدرت را پیچیده خواهد ساخت.
آمریکایی ها برای باز داشتن حرکت تلافی جویانه پوتین تلاش می کنند هم حمایت روسیه را در عدم همراهی با ایران کسب کنند و هم مواضع آنها را در برابر سپر موشکی در چک و لهستان نرم کنند که جمع این دو با هم غیر ممکن است. واشنگتن دریافته است که روس ها این بار با دست بسته وارد رقابت نشده اند و مشکلات غیر متعارفی مانند آنچه در دهه هشتاد داشتند و کشوری با یک اقتصاد بیمار به حساب می آمدند ندارند. آنها مدت ها زیر سایه آمریکا بودند ولی اکنون روسیه دیگر قدرت ضعیف دهه هشتاد و ورشکسته دهه نود نیست و می تواند مشی مستقلی از خود به نمایش بگذارد. میزان توانایی قدرت های بزرگ نسبت به دهه نود کاملاً متفاوت شده است. روس ها تلاش دارند که دیگر در جایی عقب نشینی نکنند و یا حداقل بتوانند آمریکایی ها را در جایی که مستقر شده اند نگهدارند لذا آمریکا برابر یک روسیه با اقتصاد بازسازی شده کار دشواری پیش رو دارد. روسیه ای که اکنون قیمت های بالای جهانی نفت، درآمد سالانه ای معادل ۲۰۰ میلیارد دلار را دراختیارش قرار می دهد. با کمی دقت می توان نشانه های ظهور یک جنگ سرد جدید را در آهنگ حرکت نوین مسکو و واشنگتن به وضوح دید. حتی اگر در شباهت ویژگی های تضاد روسیه و آمریکا با موج نخست جنگ سرد تردید وجود داشته باشد، در اصل تضاد شدید منافع دو طرف جای هیچ شبهه و تردیدی باقی نمی ماند.

عطا بهرامی

منبع : روزنامه ایران