واشنگتن - آنکارا دو هم پیمان قدیمی

روابط ترکیه و امریکا طی هفته های اخیر دچار آسیب های جدی شده است. صبر ترکیه در مورد فعالیت های تروریستی حزب کارگران کردستان عراق (PKK) لبریز شده است و در این شرایط ترکیه از دوست و متحد قدیمی و قدرتمند خود، یعنی امریکا، انتظار کمک دارد. اما امریکا برخلاف انتظار ترکیه به ایجاد درگیری در منطقه شمال عراق که یکی از معدود مناطق آرام این کشور به شمار می رود، علاقه یی ندارد. امریکا طی هفته های اخیر تلاش کرده است ترکیه را متقاعد کند که علیه جنگجویان پ ک ک دست به عملیات مرزی نزند. این شورشیان که اخیراً خاک ترکیه را هدف یک رشته حملات مرگبار قرار داده اند، خطر ایجاد بی ثباتی در مناطق کردنشین ترکیه را به وجود آورده اند. این در حالی است که حزب عدالت و توسعه در چند سال اخیر تلاش زیادی برای بهبود وضعیت زندگی اقلیت ۲۰ تا ۳۰ درصدی کردهای ترکیه از خود نشان داده است و حاضر نیست شاهد این باشد که جنگجویان پ ک ک با عملیات خونین خود بار دیگر شعله جنگ و نفرت میان ترک ها و کردها را روشن کنند.
با فاصله گرفتن واشنگتن از آنکارا، ترکیه تلاش کرد با فعال سازی روابط خود با کشورهایی چون ایران و سوریه، هم از امریکا انتقام بگیرد و هم به اجماعی منطقه یی بر سر چگونگی برخورد با کردها دست پیدا کند. با این حال با توجه به حضور نظامی سنگین امریکا در عراق هرگونه حمله ارتش ترکیه علیه مواضع پ ک ک در شمال عراق نیاز به چراغ سبز امریکا دارد. شاید به همین خاطر هم هست که به رغم صف آرایی سنگین ارتش ترکیه در مرز عراق، ژنرال های ترک چشم انتظار دیدار هفته آینده اردوغان و جرج بوش هستند تا شاید بتوانند با موافقت امریکا، یک بار برای همیشه مشکل خود با کردها جدایی طلب را حل کنند. سخنرانی نیکلاس برنز، معاون سیاسی وزارت امور خارجه امریکا، در شورای آتلانتیک ایالات متحده امریکا که به روابط میان امریکا و ترکیه می پردازد و مدتی قبل از تنش های اخیر در روابط بین دو کشور ایراد شده است، می تواند نشانگر انتظارات متقابل واشنگتن و آنکارا از یکدیگر باشد که به رغم تنش های کنونی، متحدانی نزدیک باقی خواهد ماند.
امریکا درصدد است روابط حساس خود با ترکیه را قوت بخشد و در کنار توسعه روابط بین دولت ها، روابط بخش خصوصی و مردمی دو کشور نیز شکوفا شود. امریکا درصدد است در چند ماه آینده این اهداف را به طور جدی دنبال کند و اکنون زمان بازسازی و نوسازی روابط امریکا با ترکیه است. مردم ترکیه به تازگی در یک انتخابات مهم و حتی تاریخی شرکت کردند. این انتخابات سلامت دموکراسی در ترکیه را اثبات کرد. نتایج انتخابات بسیار قاطع است و ترکیه می تواند یک دوره رشد و شکوفایی را در داخل کشور و دوره یی پر از چالش و مسوولیت را در سیاست خارجی خود نظاره گر باشد. دولت امریکا چشم انتظار یک روابط نزدیک با عبدالله گل رئیس جمهور و رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه است. جرج بوش رئیس جمهور و کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه امریکا برای هر دو این افراد ارزش بالایی قائل هستند. ما در سال های گذشته همکاری های دوجانبه بسیار مثبتی را با این افراد داشته ایم و می دانیم که این روابط در سال های آینده نیز ادامه خواهد داشت.
در ماه های آینده برای روبه رویی با چالش ها و ثبات و صلح منطقه خاورمیانه با دولت تازه انتخاب شده ترکیه دیدار خواهیم کرد و در خصوص این مسائل با یکدیگر بحث و گفت وگو خواهیم داشت. در کنار تمامی این مسائل ترکیه بیش از ۵۰ سال است که یکی از نزدیک ترین دوستان ایالات متحده است. در این ۵۰ سال ترکیه همیشه به عنوان یکی از هم پیمانان مهم و قابل اعتماد امریکا در منطقه یی پرآشوب بوده است. ترکیه وارث ۱۶۰ سال حرکت به سوی مدرنیزه است و می توان از آن به عنوان یکی از موفق ترین کشورهای دموکرات در دنیای اسلام و منطقه خاورمیانه نام برد. اهمیت ترکیه برای ایالات متحده امریکا از زمانی که خاورمیانه در قرن ۲۱ جایگزین اروپای قرن بیستم به عنوان منطقه یی بحرانی برای امریکا شد، بیشتر شده است. ترکیه تنها کشوری است که می تواند به طور موثر با دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه همکاری کند. تاثیر ترکیه بسیار خاص و قابل توجه است و با این مفهوم اساسی، ترکیه یکی از هم پیمانان گریزناپذیر امریکا در خاورمیانه به شمار می رود.
قدمت روابط ما با ترکیه، تمایلات مشترک و ارزش های مشترک باعث شده است ترکیه به یکی از مهم ترین هم پیمانان ایالات متحده امریکا در هر نقطه یی از جهان تبدیل شود. این بدان معنا نیست که روابط ما با ترکیه یک روابط کاملاً بدون نقص است. ما در این روابط مشکلات، سوءتفاهم ها و اشتباهات زیادی را در سال های اخیر تجربه کرده ایم. از منظر ما سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ سال های دشواری در روابط بین دو کشور بوده است. اما ما بر این باوریم که با کمک دولتمردان ترکیه توانستیم از این مرحله سخت عبور کنیم.
امروز ما این فرصت را به دست آورده ایم تا در تمام جنبه ها روابط محکم تری با ترکیه برقرار کنیم. در دو سال اخیر دولتمردان ما با تمام قدرت خود کوشیده اند این روابط را تازه کنند.
با نگاهی گذرا به نقشه جهان متوجه می شویم که چرا این دو کشور باید روابط خود را با یکدیگر محکم تر کنند. ترکیه در منطقه بالکان، دریای سیاه، قفقاز و خاورمیانه دارای نفوذ است. اینها مناطقی هستند که بخش عظیمی از سیاست خارجی ما روی آن متمرکز شده است و در این میان ترکیه از لحاظ اقتصادی، سیاسی و امنیتی همانند پلی مابین این مناطق حساس جهان با امریکا و هم پیمانان اروپایی ما عمل می کند.
و بدون شک یکی از پویا ترین مسائل بین المللی امروز مساله انرژی است که ما دارای مشترکات فراوانی با ترک ها در این زمینه هستیم. ترکیه دروازه بان صادرات نفت و گاز طبیعی از منطقه خزر و عراق به اروپا است و همکاری های ما از سال های ۱۹۹۰ با گسترش خط لوله باکو- جیحان و خط لوله گاز جنوب قفقاز باعث شده است ما امروز بتوانیم این زیربنای حساس انرژی را برای کمک به هم پیمانان اروپایی خود از جمله یونان، ایتالیا و اروپای غربی تا منطقه جنوبی ادامه دهیم. این تلاش ها همچنین می تواند به آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان برای استقلالشان در دسترسی به بازارهای انرژی اروپا کمک کند.
ما امیدواریم ترکیه بتواند هر چه سریع تر با آذربایجان در مورد مسائل عبوری به تفاهم برسد. ترکیه همچنین باید تلاش کند در آینده برای صادرات گاز طبیعی بخش شاه دنیز دریای خزر فرمولی منطقی پیدا کند و این می تواند به عنوان یک قدم مهم برای کامل کردن تفاهم نامه بین دولتی برای ترکیه، یونان و ایتالیا خواهد بود.
در یک برنامه بلندمدت، ترکیه باید همکاری های خود با ایالات متحده و دوستان ما در عراق، ترکمنستان و قزاقستان را گسترش دهد تا بتواند صادرات گاز طبیعی را به ترکیه و از آنجا به اروپا افزایش دهد. در آسیای جنوبی ترکیه برای تقویت امنیت در افغانستان با پیمان ناتو همکاری می کند. همچنین نقش میانجی را بین پاکستان و افغانستان دارد و فضای مناسبی را برای حضور حامد کرزی رئیس جمهور افغانستان و همتای پاکستانی اش پرویز مشرف به وجود آورد تا این دو بتوانند بر سر مسائل دوجانبه با یکدیگر گفت وگو کنند.
تمام اینها مسائلی است که باعث می شود ما بتوانیم از ترکیه به عنوان یکی از بهترین هم پیمانان خود نام ببریم. ترکیه می تواند کمک های شایانی را در زمینه بازگشت آوارگان افغانی از پاکستان به کشورشان ارائه دهد و به هر دو طرف کمک کند تا مدیریت مرزهای خود را گسترش دهند.
ترکیه همچنین نقش کلیدی را در کوزوو ایفا می کند و ۶۶۰ پرسنل ترک در میان نیروهای حامی صلح کوزوو حضور دارند. دولت ترکیه همچنین نقشی کلیدی در منطقه بزرگ دریای سیاه دارد. همکاری ها در جهت برقراری توازن نیروی دریایی ترکیه با ناتو در دریای مدیترانه برای مقابله با تروریسم در مناطق جنوبی و شرقی در حفظ امنیت به ناتو کمک می کند.
و مهم تر از همه اینکه ترکیه نقش رهبری منطقه خاورمیانه را نیز بر عهده دارد. وجود مرزهای مشترک بین ایران، عراق و سوریه این فرصت را به ترکیه می دهد تا در پیشبرد صلح و ثبات، مبارزه با تکثیر سلاح های هسته یی و غلبه بر تروریسم در منطقه یی که مرکز تمرکز سیاست خارجی امریکا است نقش سازنده یی را ایفا کند. ترکیه می تواند به ما کمک کند تا تمایلات استراتژیک منطقه خاورمیانه را در حالی که برای برقراری آزادی های سیاسی و اقتصادی و مبارزه علیه تروریسم تلاش می کنیم، بشناسیم.
اما تنها موقعیت جغرافیایی و خواست های مشترک ما با ترکیه نیست که این کشور را به یکی از کلیدی ترین هم پیمانان امریکا تبدیل کرده است بلکه ارزش های مشترکی که برای دموکراسی قائل هستیم، تفاوت ها و عقاید آزادانه هر دو ما است که ترکیه را به دوست و هم پیمان ما تبدیل کرده است. ترکیه و امریکا جدایی زندگی اجتماعی از دین را به شدت تحسین می کنند. یکی از مهم ترین این اقدامات که در دوره حکومت عثمانی ها در قرن ۱۹ در ترکیه آغاز شده است تنظیمات نام دارد که طی آن تمام شهروندانی که زیر پرچم امپراتوری عثمانی زندگی می کردند بدون توجه به دین شان دارای حقوق مساوی بودند.
مصطفی کمال آتاتورک این اصلاحات را با دادن حقوق سیاسی به زنان، به وجود آوردن ساختارهای صنعتی برای ترکیه و بنیانگذاری جمهوری ترکیه به عنوان یک نظام سکولار و دموکرات ادامه داد. پایبندی ترکیه به تعهدات نظام سکولار دموکرات به طور ذاتی این کشور را در میان کشورهای هم پیمان امریکا قرار می دهد.
امروز ترکیه با در دست داشتن فرصتی برای اصلاحات سیاسی و اقتصادی که این کشور را به اتحادیه اروپا متصل می کند و این توانایی را به این کشور می دهد تا اصلاحات را در منطقه بزرگ خاورمیانه گسترش دهد، در نقطه یی تاریخی قرار دارد.
انتخابات پارلمانی ۲۲ جولای و انتخاب عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور در تاریخ ۲۸ آگوست بار دیگر نشان داد ترکیه در مسیر دموکراسی در حرکت است. ما نیز از انتخاب عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور این کشور استقبال می کنیم. جرج بوش و کاندولیزا رایس روابط بسیار خوبی با عبدالله گل و طیب اردوغان دارند و چشم انتظار گسترش این روابط هستند.
دولت، نهاد ریاست جمهوری و پارلمان ترکیه امروز در دستان حزب عدالت و توسعه است. و این در حالی است که مردم ترکیه در انتخابات اخیر این کشور نشان دادند که خواستار ادامه روند اصلاحات در این کشور هستند.
در حالی که در انتخابات اخیر، حزب عدالت و توسعه پیروز میدان انتخابات بود، احزاب مخالف بیش از ۵۰ درصد آرا را از آن خود کرده بودند و حضور این احزاب در پارلمان ترکیه سبب شده است پارلمان امروز ترکیه نماینده گروه های مختلف ترک باشد. در این انتخابات مردم ترکیه خواسته های خود را برای ادامه روند اصلاحات سیاسی و اقتصادی در متن جامعه اسلامی به گوش رجب طیب اردوغان نخست وزیر و عبدالله گل رئیس جمهور رساندند. رشد ترکیه به عنوان یکی از هم پیمانان ایالات متحده برای ما از اهمیت ویژه یی برخوردار است. زمانی که ما متوجه پتانسیل موجود در روابط بین دو کشور می شویم چالش هایی که هر دو کشور با آن روبه رو هستند نیز از نظرها به دور نمی ماند.
در منطقه خاورمیانه، ترکیه می تواند نقش رهبر منطقه یی را بازی کند و به امریکا کمک کند تا به برخی از اهداف مهم و اصلی سیاست خارجی خود دست یابد. اما چنین حرکتی نیازمند یک هماهنگی بسیار دقیق است تا مانع از عملکرد های مغایر شود.
در بالای لیست کشور عراق واقع شده است. تصمیم ما برای آزادی عراق از دست صدام حسین موجب ایجاد یک موج ضدامریکایی در ترکیه شده است. اما روابط رسمی دو کشور از زمانی که پارلمان ترکیه در اول مارس سال ۲۰۰۳ با گذر نظامیان امریکایی از ترکیه به عراق مخالفت کرد بهبود یافته است. از آن زمان آنکارا به عنوان یکی از قوی ترین حامیان ما برای برقراری ثبات در عراق بوده و از ما خواسته است از اهداف مان در عراق بخصوص موضوع مبارزه با تروریسم عقب نشینی نکنیم. ترکیه در میان همسایگان عراق پشتیبان خوبی برای تلاش های دیپلماتیک ما در این کشور بوده است. ایالات متحده از تمایل ترکیه برای برگزاری دور بعدی نشست وزرای کشورهای همسایه عراق در ماه اکتبر استقبال کرده و این درحالی است که کاندولیزا رایس اعلام کرده است که در این نشست که در شهر استانبول برگزار خواهد شد شرکت خواهد کرد.
ترکیه به عنوان کشوری که در اروپا و خاورمیانه واقع شده است، کشوری خاص است و ما در روابط خود با این کشور از ائتلاف موسسات اروپایی با ترکیه حمایت می کنیم. ما به شدت از تمایل ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا حمایت می کنیم. همچنین به رهبران کشورهای اروپایی اعلام کرده ایم که بدون شک ترکیه در آینده حرفی برای گفتن در اتحادیه اروپا خواهد داشت. من اطمینان دارم که هم ترکیه و هم کشورهای اروپایی از عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا سود خواهند برد.
ما امیدواریم در آینده ترکیه یی را که توسط یک دموکراسی نیرومند تر اداره می شود در جامعه جهانی ببینیم که بتواند به عنوان هم پیمانی قدرتمند تر برای ایالات متحده در اروپا باشد. چشم انداز عضویت دائم ترکیه در اتحادیه اروپا هدفی درست برای ترکیه و آینده اتحادیه اروپا است.
علاوه بر این، عضویت ترکیه یی که اصلاحات را در دستور کاری خود قرار داده است در اتحادیه اروپا این پیغام را به دیگر مسلمانان اروپایی می رساند که اسلام و دموکراسی با یکدیگر تناقض ندارند و عضویت در این اتحادیه به دین و مسلمان بودن ارتباطی ندارد. آنهایی که با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا مخالفند باید به این نکته توجه داشته باشند که ترکیه یی که وارد اروپا خواهد شد کشوری است که با پشت سر گذاشتن سال ها اصلاحات بر قله های دموکراسی استوار شده است.
برای رسیدن به این هدف متعالی ترکیه باید ماده ۳۰۱ قانون حقوق جزا را که آزادی بیان را محدود می کند و موجب ایجاد پرونده های قانونی عجیب و غریب برای شهروندان و چهره های جهانی از جمله اورهان پاموک برنده جایزه نوبل ادبیات می شود، مورد تجدیدنظر قرار دهد. ما همچنین امیدواریم که ترکیه با اجازه دادن به بازگشایی مدرسه مسیحی (Ecumenical Patriarch) در شهر استانبول که از زمان تعطیلی آن دهه ها می گذرد مشکل خود را با اتحادیه اروپا حل کند.
ما همچنین برای تقویت ناتو با ترکیه همکاری خواهیم کرد. ترکیه از سال ۱۹۵۲ به عنوان یکی از هم پیمانان اصلی ما در ناتو به شمار می رود و در دوره جنگ سرد به عنوان سدی در برابر توسعه های شوروی سابق بود. امروز ترکیه به عنوان یکی از اعضای کلیدی ناتو در افغانستان و کوزوو عمل می کند.
و سرانجام امریکا و ترکیه در مورد مساله ارامنه با چالش هایی جدی روبه رو هستند. هر ساله در تاریخ ۲۴ آوریل، جرج بوش با اشاره به قتل عام بیش از ۵/۱ میلیون نفر از ارامنه توسط نیروهای ارتش عثمانی در پایان جنگ جهانی اول این واقعه را بسیار تاسف بار می خواند. اما مساله این است که امریکا خود این مساله را محکوم نمی کند بلکه سوال اصلی این است که امروز با وجود یک درد و گذشته مشترک چگونه می توان بین این دو گروه آشتی و صلح برقرار کرد؟ ما معتقدیم که ترکیه می تواند با مصالحه و گفت وگو این مساله را حل کند بنابراین به پارلمان این کشور توصیه می کنیم که چنین پیشنهادی را رد نکند.
ما به شدت به ترکیه توصیه می کنیم تا تمام تلاش خود را برای عادی سازی روابط به کار گیرد و مرزهای خود با ارمنستان را مجدداً باز کند. این اقدامات صلح، موفقیت و همکاری را به منطقه قفقاز بازمی گرداند. اکنون با پیروزی حزب عدالت و توسعه زمان آن رسیده است که آنکارا با شهامت کامل درهای خود را به سوی ارمنستان باز کند و امیدواریم که ارمنستان نیز به این حسن نیت ترکیه با متانت پاسخ دهد.
در پایان ایالات متحده و ترکیه بیش از نیم قرن است که دارای روابطی دوستانه همراه با موفقیت و کامیابی هستند. ما دوره چهار ساله سختی را پشت سر گذاشته ایم. اما اکنون در مرحله یی قرار داریم که برای تازه کردن و بازسازی روابط خود با ترکیه نباید فرصت ها را از دست بدهیم.
من به زودی به آنکارا سفر خواهم کرد تا این پیغام را به شخصه به دولت جدید ترکیه تسلیم کنم. ایالات متحده امریکا مصمم است از این فرصت به دست آمده برای قوت بخشیدن و تازه کردن روابط استراتژیک خود با ترکیه استفاده کند و ما چشم انتظار همکاری با رهبران ترکی هستیم که دیدگاه های مشترکی با ما دارند تا بتوانیم روابطی بسیار قوی در قرن ۲۱ با ترکیه داشته باشیم.۱

پی نوشت؛
۱- دیپلماسی ایرانی

منبع : روزنامه اعتماد