جان فورد وسترن ساز کارگردان اسطوره ای تاریخ سینما

«جان فورد» یکی از اسطوره های تاریخ سینما و از بزرگترین کارگردانان مطرح آمریکا بود که به خاطر ساختن فیلم های وسترن از شهرتی جهانی برخوردار است.
«وسترن» به عنوان یکی از مهمترین و شاید سینمایی ترین ژانر، همواره جایگاه تثبیت شده ای داشته است. حتی در دورانی که از افول سینمای وسترن سخن گفته می شد، کماکان کلا سیک های این نوع ارج و قرب خود را در میان مخاطبان حفظ کرده بودند; وسترنی که گرچه ریشه هایی در تاریخ داشت اما الزاما روایت تاریخ آمریکا و نشات گرفته از واقعیت زندگی کابوی ها نبود یا دست کم اگر هم بود با نوعی ناتورالیسم طرف نبودیم. وسترن با تمام قراردادها و الگوی کهنش مدیون «جان فورد» بوده و هست.
«جان فورد» یکی از کارگردانان صاحب نام و اسطوره تاریخ سینماست. او به ساختن فیلم های وسترن علا قه ای خاص داشت و کارنامه هنری اش نشان می دهد که او بسیار بیش از یک وسترن ساز معمولی بوده است، فیلم سازی که جایگاهی خاص را در تاریخ سینما به خود اختصاص داده و از معدود کارگردانانی است که همزمان با سینما متولد شده است.
«جان فورد» با نام اصلی «شان آلویسیوس افینی» در اول فوریه سال ۱۸۹۴ در ایالت ماین آمریکا به دنیا آمد. او سیزدهمین فرزند یک خانواده ایرلندی مهاجر بود. پدرش «جان آگوستین فینی» و مادرش «باربارا کوران» هر دو در ایرلند متولد شده و سپس به ایالت متحده مهاجرت کرده بودند. آنها در سال ۱۸۷۵ با هم ازدواج کردند و سه سال بعد به تابعیت کشور آمریکا درآمدند.
جان درسش را تا دیپلم در دبیرستان پورتلند گذراند که بعدها تالا ر مرکزی همین دبیرستان بخاطر بزرگداشت او به تالا ر «جان فورد» تغییر نام یافت.
او کار خود را از سینمای صامت آغاز کرد. او در سال ۱۹۱۴ در سن بیست سالگی به دنبال برادر بزرگترش به کالیفرنیا (هالیوود) رفت.
اولین تجربه بازیگری فورد در سینما، حضورش در فیلم «تولد یک ملت» به کارگردانی «دیوید گریفیث» در سال ۱۹۱۵ بود. جان در این فیلم به صورت افتخاری در نقش یک عضو کوکلوس کلا ن که در یک صحنه بسیار کوتاه گوشه کلا ه خود را برای بهتر دیدن کنار می زند، بازی کرد.
فورد از سال ۱۹۱۷ تا سال ۱۹۲۱ با نام «جک فورد» به استخدام یونیورسال درآمد تا فیلم های کم هزینه وسترن و درام های حادثه ای بسازد. اولین فیلم فورد در مقام کارگردانی، وسترنی به نام «گردباد» بود که در سال ۱۹۱۷ ساخت و خود در آن نقش اصلی را ایفا می کرد. فورد در این مدت بیست و پنج فیلم با بازی ستاره قدیمی سینمای صامت، «هری کری» ساخت.
فورد در ژوئیه سال ۱۹۲۰ با «ماری مک براید اسمیت» ازدواج کرد و صاحب دو فرزند گردید. او در زندگی شخصی اش هم موفق بود به طوری که هرگز از همسرش جدا نشد.
در سال ۱۹۲۲ به کمپانی «فاکس» پیوست و در آنجا با ساخت فیلم «اسب آهنین» به عنوان کارگردانی صاحب سبک معرفی شد. به دنبال شکست وسترن بعدی اش، «سه مرد شرور» در سال ۱۹۲۶ سیزده سال این ژانر را کنار گذاشت.
با ورود صدا به سینما، فورد نیز به ساخت فیلم های ناطق روی آورد. مهم ترین فیلمی که فورد در آغاز دوره ناطق ساخت «مردان بی زن» نام داشت. فورد برای این فیلم از یک زیردریایی استفاده کرد و علاوه بر نوآوری های دیگر، دوربینش را در یک محفظه شیشه ای به زیر آب برد تا از آنجا مستقیما فیلم برداری کند.
فورد در اویل دهه ۱۹۳۰ چندین فیلم کمدی و حادثه ای ساخت که از آن جمله می توان به فیلم های «آرو اسمیت» در سال ۱۹۳۱، «پست هوایی» در سال ۱۹۳۲ و «محافظ گمشده» در سال ۱۹۳۴ اشاره کرد.
فورد هنگامی از جانب منتقدان مورد تحسین قرار گرفت و به عنوان یکی از چهره های شاخص سینما شناخته شد که فیلم «خبرچین» را در سال ۱۹۳۵ ساخت. این فیلم اقتباسی از یک رمان بود که فورد آن را با هزینه ای کم و در مدت زمانی کوتاه ساخت. این فیلم در آن سال افتخارات بسیاری به دست آورد. از جمله این که جایزه هیئت منتقدان نیویورک را به عنوان بهترین فیلم سال، اسکار بهترین کارگردانی، اسکار بهترین بازیگر مرد، اسکار بهترین فیلمنامه و اسکار بهترین موسیقی فیلم را به دست آورد.
پس از موفقیت «خبرچین»، فورد به فیلم هایی روی آورد که محتوای اجتماعی و تاریخی بیشتری داشته باشند، فیلم هایی مانند «زندانی جزیره شارک»، فیلم «مری اسکاتلند» و فیلمی اقتباسی به نام «خیش و ستارگان» در سال ۱۹۳۶.
نامعمول ترین و در عین حال پرفروش ترین فیلم فورد در این دوره فیلم «گردباد» بود که در سال ۱۹۳۷ ساخته شد. این فیلم برنده جایزه اسکار برای ضبط صدا شد.
در ۱۹۳۹ جان فورد دو فیلم از بهترین آثار خود را عرضه کرد: «دلیجان» و «آقای لینکلن جوان». جان فورد با دلیجان بعد از سیزده سال دوباره به سینمای وسترن بازگشت و با این فیلم به نوعی این ژانر را احیا کرد و بر سر زبان ها افتاد. این فیلم مورد توجه مردم و منتقدان قرار گرفت و جوایزی از انجمن منتقدان فیلم نیویورک و اسکار دریافت کرد.
در دهه ۱۹۴۰ فورد فیلم «خوشه های خشم» را با اقتباس از رمان مشهور «جان اشتین بک» ساخت. «خوشه های خشم» که شاید مهم ترین فیلم هالیوود درباره رکود اقتصادی آمریکا باشد. این فیلم جایزه اسکار بهترین کارگردانی و بهترین بازیگری را نصیب خود کرد.
آخرین فیلمی که فورد پیش از جنگ جهانی دوم و پیوستنش به نیروی دریایی آمریکا ساخت «چه سرسبز بود دره من» نام داشت که با وجود رقیبان قدرتمند پنج جایزه اسکار را ربود. جان فورد در جریان جنگ به نیروی دریایی پیوست و برای دفتر خدمات استراتژیک (OSS)، در سال ۱۹۴۲ فیلمی مستند به نام «نبرد میدوی» را ساخت. این فیلم در طول نبرد واقعی ساخته شد که فیلمبرداری آن به عهده خود فورد بود. این فیلم اسکار بهترین مستند را نصیب فورد کرد.
جان پس از موفقیت این فیلم در OSS به ریاست بخش فیلمبرداری رسید. در این سمت، ساخت فیلم هایی جانبدارانه و تبلیغی از جنگ آمریکا را تحت نظارت داشت و خود نیز یک سری فیلم های کوتاه مستند ساخت. فورد در این دوره شخصا فیلم مستند «هفتم دسامبر» را با فیلمبرداری «گرگ تولند» ساخت و برنده جایزه اسکار شد.
نخستین فیلمی که فورد پس از جنگ ساخت، «آنها بی ارزش بودند» نام داشت.
پس از این فیلم، فورد یکی از شخصی ترین فیلم هایش را با نام «کلمانتین عزیزم» ساخت. این فیلم وسترنی حماسی و از نظر بصری جز» شاعرانه ترین آثار فورد است، اما این فیلم چندان مورد استقبال قرار نگرفت.
فورد در سال ۱۹۴۶، با همکاری «مریان.اس.کوپر» کمپانی «ارگوسی پیکچرز کرپوریشن» را تاسیس کرد. نخستین فیلم این کمپانی اقتباسی از رمان «قدرت و افتخار» نوشته «گراهام گرین» بود که به نام «فراری» پخش شد. این فیلم نیز مورد استقبال قرار نگرفت. فورد برای جبران این خسارت دست به ساخت سه وسترن درخشان و اسطوره ای زد. این سه فیلم عبارتند از: «دختری با روبان زرد» در سال ۱۹۴۹، «ریوگرانده» و «کاروان سالار» در سال ۱۹۵۰.این سه گانه به همراه دو فیلم دیگر کمپانی ارگوسی یعنی «مرد آرام» در سال ۱۹۵۲ و «خورشید به روشنی می درخشد» در سال ۱۹۵۳، امروزه از بهترین دستاوردهای فورد ارزیابی می شوند.
در آثار جان فورد، بیننده با تدوینی هنرمندانه مواجه است. «مرد آرام» در کنار بهره گیری از این ویژگی، به لحاظ زبان سینمایی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.
یکی از شیوه های بیانی مورد استفاده جان فورد در آثارش طبیعت است که در فیلم های وسترن او به وفور دیده می شود.
جان فورد در سال ۱۹۵۲ اسکار بهترین فیلمبرداری و کارگردانی را به خاطر این فیلم به دست آورد و در پنج بخش دیگر نامزد دریافت جایزده اسکار شد.
فورد مهم ترین فیلم زندگی اش را که بسیاری آن را شاهکار فورد می دانند در سال ۱۹۵۶ ساخت که «جویندگان» نام داشت.
در دهه شصت کم کم پیری به سراغ فورد آمد و او قادر نبود با سرعت زیاد کار فیلم سازی در هالیوود به خوبی کنار بیاید. با این حال فورد در دهه شصت سه وسترن نسبتا خوب و مهم ساخت: «دو سوار» در سال ۱۹۶۱، «مردی که به لیبرتی والانس شلیک کرد» در سال ۱۹۶۲ و «پاییز قبیله شاین» در سال ۱۹۶۴.
فورد در ۳۱ آگوست سال ۱۹۷۳ درگذشت. با آنکه فورد، گاه نژادپرست و گاه احساساتی همواره محافظه کار بود، با این حال او یکی از کارگردان های بزرگ آمریکایی است. او توانست خود را به خوبی با سیستم استودیویی تطبیق دهد ولی با این حال هرگز از ساختن فیلم هایی با تکنیک های برتر و ارائه دیدگاه های شخصی اش کوتاهی نکرد، چنانچه بسیاری او را از بهترین فیلم سازان دوره کلاسیک می دانند و او کسی است که بر بسیاری از فیلم سازان مطرح هم عصر و پس از خود تاثیر گذاشته است، فیلم سازان بزرگی چون: «ارسن ولز»، «فرانک کاپرا»، «هاوارد هاکز»، «آکیرا کوروساوا»، «اینگمار برگمن»، «پیتر ویر» و ... .

نویسنده : فاطمه شیوری

منبع : روزنامه مردم سالاری