یائسگی و حول و حوش آن

● یائسگی چیست؟
بسیاری از زنان در لحظه ای از زندگیشان که دچار قطع قاعدگی می شوند به فکردوره یائسگی
می افتند. اما یائسگی به طور وسیعی شامل تغییرات هورمونی و فیزیکی که در طی ۳ تا ۵ سال در سنین میانسالی پیش از آنکه آخرین قاعدگی اتفاق بیفتد، رخ می دهد. به این دلیل گاهی به یائسگی تغییر زندگی هم گفته می شود.
متوسط سن یائسگی ۵۱ سالگی است اما از ۴۰ تا ۶۰ سالگی در زنان مختلف می تواند متفاوت باشد. یائسگی زیر ۴۰ سال غیر طبیعی محسوب می شود.
با کاهش تعداد فولیکولهای تخمدانی که از خود تخمک آزاد می کنند، سطح هورمونهای زنانه استروژن و پروژسترون شروع به کاهش می کند. علائم یائسگی عمدتاً ناشی از کاهش استروژن هستند.
با کاهش هورمونها، قاعدگی نامنظم می شود. از چند ماه تا یکسال قبل از یائسگی بسیاری زنان قاعدگی های جا افتاده، کم یا تأخیری را تجربه می کنند. در بعضی زنان خونریزی ممکن است بیش از حد معمول باشد.
مهم است بدانیم تا زمانی که یائسگی کامل نشده است، احتمال حاملگی حتی با قاعدگی های کم و نامنظم وجود دارد.
به زمان پیش از یائسگی وقتی که تغییرات هورمونی و زیستی شروع می شوند و علائم فیزیکی آغاز می شوند دوره پیش یائسگی گفته می شود.
● نشانه ها
بعضی زنان یا نشانه ای در یائسگی ندارند یا نشانه های آنها بسیار اندک است. بعضی دیگر نشانه های شدید و ناراحت کننده ای از خود بروز می دهند. مطالعات بر روی زنان در نقاط مختلف دنیا نشان می دهد که تغییرات رژیم غذایی، شیوه زندگی و فعالیت، در شدت علائم تجربه شده توسط زن نقش دارد. نشانه ها ممکن است از چند ماه تا یکسال قبل از آخرین مورد قاعدگی رخ دهند.
●● نشانه های یائسگی یا پیش یائسگی شامل موارد زیر هستند:
● گر گرفتگی
گر گرفتگی احساسی است که به صورت گرم شدن، ناراحتی و گلگون شدن ناگهانی توصیف می شود. گرگفتگی به طور انفجاری بروز می کند که به تدریج طی چند ثانیه تا چند دقیقه فروکش می کند. این حالت در نتیجه تغییر در روش انقباض و انبساط رگها حاصل می شود.
● خشکی مهبل
ترشح از مهبل با کاهش سطح استروژن کاهش می یابد. مخاط مهبل به تدریج نازکتر می شود و خاصیت ارتجاعی آن از بین می رود. این تغییرات می تواند باعث شود روابط جنسی ناراحت کننده یا دردناک باشد. این تغییرات موجب التهابی در مهبل به نام التهاب مهبل تحلیل رفته و یا عفونتهای مهبل با مخمرها و افزایش رشد باکتریها نیز می شوند.
● اختلالات خواب
خواب غالباً با گرگرفتگی های شبانه بر هم می خورد. کمبود خواب طولانی مدت می تواند منجر به تغییر خلق و عواطف شود.
● افسردگی
به نظر نمی رسد تغییرات فیزیکی یائسگی خطر افسردگی را افزایش دهند. به هر حال تغییرات بزرگی زندگی مانند یائسگی بر خلق و عواطف تأثیر می کند و خطر ایجاد افسردگی را افزایش می دهد.
● تحریک پذیری
بعضی زنان تحریک پذیری یا سایر تغییرات عاطفی را گزارش می کنند. تحریک پذیری بطور شایع به وسیله خواب ناکافی ناشی از گر گرفتگی های شبانه ناشی می شود. به هر حال برخی زنان تحریک پذیر نمی شوند.
● پوکی استخوان
این وضعیت تحلیل رفتن استخوانها و افزایش خطر شکستگی آنها بخصوص در لگن و ستون مهره ها می باشد. سطح استروژن در دوره یائسگی پایین افتاده و پایین می ماند بنابراین خطر پوکی استخوان افزایش می یابد.
این خطر برای زنان لاغر اندام، سفید پوستان یا روشن پوستان بیشتر است. اقداماتی برای پیشگیری از پوکی استخوان شامل غذای پر کلسیم و ورزش منظم باید پیش از شروع یائسگی آغاز شوند. علت این امر این است که زنان شروع به از دست دادن توده استخوانی پس از سن ۳۰ سالگی می کنند، اما شکستگی های ناشی از پوکی استخوان تا ۱۰ تا ۱۵ سال پس از یائسگی بروز نمی کند. هیچ وقت برای شروع عادات سلامتی دیر نیست اما زود شروع کردن تفاوت بسیار زیادی در سنین پیری برای شما دارد. پوکی استخوان یک علت عمده ناتوانی در زنان مسن است. یک پنجم زنانی که دچار شکستگی های ناشی از پوکی استخوان می شوند به دلیل عوارض ناشی از این شکستگی ها از بین می روند. عوارش شکستگی های بزرگ ماننده لخته خون در رگهای بزرگ، سکته مغزی و عفونتهای خطر ناک است. بر خی زنان به دلیل شکستگی های ستون مهره ها یا لگن از کار افتاده می شوند و بقیه زندگی خود را در رختخواب می گذرانند.
● بیماریهای قلبی عروقی
پیش از یائسگی زنان خطر کمتری نسبت به مردان برای ابتلا به حمله قلبی یا مغزی دارند. پس از یائسگی این خطر در زنان افزایش می یابد و پس از ۶۵ سالگی با مردان برابر می شود.
● تشخیص
پزشک زمانی که قاعدگی های شما نامنظم و کم می شود، ابتدا تعیین می کند که آیا شما باردار هستید. اگر چنین نباشد یک آزمایش خون برای تعیین سطح FSH که به طور طبیعی در زمان یائسگی بالا می رود انجام می شود. سایر آزمایشات مانند تعیین سطح فشار خون، کلسترول و تیروئید، ماموگرافی و تست پاپ نیز انجام می شود.
در زمان یائسگی بعضی پزشکان درخواست آزمایش سنجش تراکم استخوانی می نمایند و زنانی را که در خطر پوکی استخوان هستند یا به آن مبتلایند را درمان می کنند. اما منتقدین عقیده دارند که این نتایج ممکن است، غیر دقیق باشد و همیشه پیشبینی صحیحی از بروز شکستگی نمی دهند. به دلیل این اختلاف نظر، پیشنهاد می شود که تمام زنانی که در خطر پوکی استخوان هستند، بدون توجه به نتایج سنجش تراکم استخوانی درمان شوند.آزمایش دیگری که درخواست می شود، آزمایش نمونه برداری از رحم است.
● زمان مورد انتظار
تغییراتی که طی یائسگی بروز می کند تا پایان عمر دوام می آورد. یک زن یکسال تمام پس از بروز آخرین قاعدگی اش یائسه تلقی می شود.
● پیشگیری
یائسگی یک رخداد طبیعی است و قابل پیشگیری نیست. داروها، رژیم غذایی و ورزش می تواند بعضی علائم یائسگی را کم یا حذف کنند و کیفیت زندگی شما را همچنان که مسن تر می شوید افزایش دهند.
● درمان
▪ تغییر در شیوه زندگی
رژیم غذایی، ورزش و شیوه زندگی می تواند، نشانه ها و عوارض یائسگی را کم کند. شما می توانید:
● از سیگار کشیدن خودداری کنید
سیگار کشیدن با خطر افزایش خطر پوکی استخوان و شکستگی لگن همراه است. سیگار کشیدن خطر حمله قلبی و مغزی را افزایش می دهد.
● کافئین را محدود کنید
دریافت زیاد کافئین، بیش از سه فنجان در روز، می تواند گر گرفتگی ها را افزایش داده و به پوکی استخوان کمک کند.
● یک لایه نازک لباس بپوشید
از آنجا که گر گرفتگی در هرزمانی ممکن است رخ دهد، پوشیدن لباس نازک می تواند به خنک شدن سریعتر در هنگام گر گرفتگی کمک کند. از پتوی سبک استفاده کنید و به دلیل مشابه شبها از لباس نازک استفاده کنید.
● ورزش
ورزش می تواند فواید مختلفی داشته باشد شامل:
▪ کاهش فشار خون و خطر حمله قلبی و مغزی
▪ برطرف نمودن گرگرفتگی در برخی زنان
▪ کاهش پوکی استخوان و شکستگی ها
برای پیشگیری از تحلیل رفتن استخوانها باید ورزشهایی تحمل کننده وزن مانند پیاده روی، ورزشهای ائروبیک کم فشار، پایکوبی، برداشتن وزنه و ورزشهای راکتی مانند تنیس یا بدمینتون انجام دهید. نیازی نیست حتماً ورزش شدید باشد تا کمک کننده باشد. چند کیلومتر پیاده روی در روز به باقی ماندن توده استخوانی کمک می کند.
● آفتاب بگیرید و ویتامین د مصرف کنید
ویتامین د می تواند به بدن کمک کند که کلسیم کافی از غذا دریافت نماید. می توانید ویتامین د کافی تنها با چند دقیقه در روز قرار گرفتن در معرض آفتاب دریافت کنید.
● کلسیم مصرف کنید
زنان باید روزانه بین ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم دریافت نمایند. منابع خوب کلسیم موارد زیر هستند:
▪ سبزیهای برگ سبز (به جز اسفناج که حاوی ترکیبات دیگری است که می تواند میزان کلسیم قابل جذب از غذا را کاهش دهد) یک فنجان شلغم سبز ۱۹۷ میلی گرم کلسیم و کلم بروکلی ۹۴ میلی گرم کلسیم را تأمین می نماید.
▪ لبنیات- یک فنجان شیر حدود ۳۰۰ میلی گرم کلسیم و یک فنجان ماست ۳۷۲ میلی گرم کلسیم تآمین می نماید پنیر منبع دیگری است. ۳۰ گرم پنیر سویسی ۲۷۲ میلی گرم کلسیم تأمین می کند.
▪ ساردین و سالمون – ۱۲۰ گرم ساردین ۴۲۹ میلی گرم کلسیم و ۱۲۰ میلی گرم سالمون ۲۳۹ میلی گرم کلسیم تأمین می نماید.
▪ نشن- یک فنجان لوبیا ۱۲۷ میلی گرم کلسیم تأمین می نماید.
● درمان طبی
تعدادی از داروها برای در مان علائم یائسگی استفاده می شوند. شایعترین درمان، درمان جایگزین هورمونی است. به آن درمان جایگزینی استروژن هم گفته می شود. این درمان شامل دریافت استروژن با یا بدون پروژسترون است برای جایگزینی فقدان طبیعی هورمونها بعد از یائسگی می باشد.
در این درمان هر روزه ترکیبی از استروژن و پروژسترون به طور منظم استفاده میشود تا مشکلات مربوط به یائسگی کنترل شود یا تسکین یابد. زمانی که زن دیگر رحم ندارد استروژن می تواند به تنهایی تجویز شود. زمانی که رحم هنوز وجود دارد ترکیب استروژن و پروژسترون تجویز می شود. پروژسترون برای تعدیل اثرات استرژن بر روی رحم و کاهش خطر سرطان رحم مفید است.
●● دلایل استفاده از استروژن شامل موارد زیر است:
● گر گرفتگی، تحریک پذیری و اختلالات خواب
درمان استروژن گر گرفتگی ها را برطرف نموده و اختلالات خواب ناشی از گر گرفتگی ها را کاهش
می دهد. بهبود خواب و گر گرفتگی ها منجر به بهبود خلق و کاهش تحریک پذیری می شود.
● خشکی مهبل، تحریک و التهاب مهبل
درمان با استروژن به سرعت ترشحات واژن را بهبودی می دهد و تحریک و التهاب را کاهش می دهد.
● پوکی استخوان
به مرور زمان که تخمدانها تولید استروژن را متوقف می کنند، استخوانها شروع به تحلیل رفتن و ضعیف شدن می کنند. استروژن می تواند طی یائسگی مکمل رژیم غذایی و ورزش در کمک به استخوانها برای قوی ماندن و کاهش خطر شکستگی باشد. تا زمانی که زن استروژن دریافت می نماید، خطر شکستگی پایین می ماند. به هر حال با قطع استروژن و به مرور زمان استخوانها شروع به تحلیل رفتن می کنند.
تا همین اواخر تصور می شد که استروژن خطر حمله قلبی و مغزی را در زنان پس از دوره یائسگی کم می کند اما مطالعات اخیر این فرضیه را مورد سوال قرار داده اند. این مطالعه نشان می دهد که زنان می توانند در زمانی که ترکیب استروژن و پروژسترون را استفاده می کنند، در خطر بیشتری برای حمله قلبی و مغزی باشند. بر اساس این مطالعه، استفاده ترکیبی از استروژن و پروژسترون برای پیشگیری از بیماری قلبی دیگر توصیه نمی شود. مطالعات بر روی اثر استروژن تنها در حال انجام است.
زنانی که هنوز رحم دارند و از استروژن استفاده می کنند، باید آگاه باشند که امکان دارد خونریزی را تجربه کنند که می تواند مشابه خونریزی قاعدگی باشد. باید در باره هر خونریزی که تجربه می کنید با پزشک مشورت کنید.
‌● زنانی که مشکل زیر را دارند، نباید استروژن دریافت نمایند:
▪ خونریزی مهبلی غیر قابل انتظار
▪ بیماری مزمن یا فعال کبدی
▪ سرطان پستان
▪ سرطان مخاط رحم
▪ ابتلا اخیربه لخته خونی یا سابقه آن
بعلاوه زنانی که سردردهای میگرنی، بیماری کیسه صفرا، فشار خون بالا یا اندومتریوز دارند، کاندیداهای خوبی برای درمان با استروژن نیستند. اگر این مشکلات را دارید، باید موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید.
داروهای دیگری که برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان وابسته به یائسگی تجویز می شوند، شامل موارد زیر هستند:
● کلسی تونین (کالسیمار و دیگر داروها)-
هورمونی است که توسط غده تیروئید ساخته و از کلسیم نگهداری می کند. یک شکل اسپری بینی از این دارو برای پیشگیری از از دست رفتن استخوانها در زنان در خطر استفاده می شود. این دارو گرگرفتگی و خشکی مهبل را کم نمی کند.
● اتیدرونات و آلندرونات-
این ترکیبات صناعی برای پیشگیری از ازدست رفتن استخوان زمانی که ویتامین « د » و کلسیم مفید واقع نشده اند استفاده می شود. این ترکیبات فقط بر تراکم استخوانی و نه بر سایر علائم یائسگی اثر می کنند.
● کلسی تریول-
این مکمل غذایی یک فرم فعال ویتامین « د» است که توانایی بدن برای جذب کلسیم را افزایش می دهد. می تواند به نگهداری تراکم استخوانی کمک کند، اما بر سایر علائم یائسگی بی اثر است.
بعضی درمانهای جایگزین برای درمان نشانه های یائسگی پیشنهاد شده اند. مطالعات علمی از استفاده از ویتامین «ای» یا « روغن پامچال» نتیجه مؤثری نشان نداده است. مدرکی برای تأیید طب سوزنی گیاه درمانی یا هامیوپاتی وجود ندارد، اما چند مطالعه بر روی این درمانها انجام شده است.
یکی از درمانهای جایگزینی که ثابت شده اثرات محتملی دارد، استفاده از ترکیبات سویا است. سویا میزان کمی فتواستروژن دارد که می تواند به جلوگیری از گر گرفتگی کمک کند. مطالعات نشان داده است که رژیم غذایی پر سویای زنان ژاپنی در پیشگیری از گر گرفتگی کمک می کند. به هر حال مشخص نیست که زنان ژاپنی گر گرفتگی کمتری دارند یا این مشکل را کمتر گزارش کرده اند.
●● چه وقت به یک کارشناس باید مراجعه کرد؟
● اگر هر یک از موارد زیر را دارید با پزشک خود مشورت کنید:
▪ قاعدگی هایی که کوتاه می شوند تا کمتر از ۲۱ روز
▪ قاعدگی هایی که بیش از ۷ روز طول می کشد.
▪ قاعدگی های سنگین
▪ خونریزی بین قاعدگی ها
گر چه یائسگی می تواند علائم ناراحت کننده ای ایجاد نماید، استفاده از داروها و شیوه زندگی به همراه یکدیگر می توانند علائم و شکایات را تسکین دهند.

ترجمه و تلخیص: دکتر رها پازکی – شهریور ۸۴

منبع : دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر