من پزشکم تو پزشک

یك بار در سال برای چكاپ سالانه، و شاید سالی یك یا دو بار، برای سرماخوردگی ممكن است به پزشك مراجعه كنید، اما در روزهای دیگر سال چه؟ راه‌های زیر كمك می‌كند كه خیلی ساده، بدون صرف هیچ هزینه و حتی وقتی، در منزل خودتان، خیالتان از بابت بعضی بیماری‌ها راحت شود:
● به ناخن‌ها نگاهی بیندازید
توجه به ناخن فقط در زیبایی خلاصه نمی‌شود، نشانه‌هایی از بیماری‌ داخلی، روی همین سطوح كوچك خارجی دیده می‌شوند. دنبال چه چیزهایی باشیم؟
▪ خطوط افقی در ناخن: می‌تواند نشانه‌ای از عفونت‌ شدید (مثلا آنفلوآنزا) یا استرس شدید، یا ترومای جدی به بدن باشد.
▪ دانه‌های قرمز: ممكن است به‌دلیل، عفونت‌های كبدی - انواع هپاتیت‌ها- به‌وجود آمده باشد.
▪ ناخن‌ زرد: استفاده طولانی‌مدت از لاك ناخن ممكن است باعث زرد و بد رنگ شدن ناخن‌ها شود ولی ممكن است علت‌‌های جدی‌تری مثل مشكلات تنفسی - برونشیت- داشته باشد.
▪ ناخن‌های سیاه: تحت فشار قرار گرفتن ناخن‌ها و جمع شدن خون‌مردگی زیر آن باعث می‌شود، سیاه به‌نظر آید. البته كمبود ویتامین B۱۲ هم می‌تواند عامل آن باشد.
▪ ناخن‌های مقعر یا قاشقی: علامتی است از كم‌خونی.
▪ لكه‌های سفید: كمبود آهن.
▪ چه موقع به پزشك مراجعه كنیم؟
اگر متوجه تغییری در ناخن‌هایتان شدید، اول فكر كنید كه آیا ضربه‌ای به ناخنتان وارد شده یا نه. اگر نه، و اگر، به‌طور كلی احساس ناراحتی می‌كنید، از پزشكتان وقت بگیرید.
● گردن‌تان را چك كنید
انجمن متخصصان غدد آمریكا برنامه تشویق مردم را به معاینه گردن از لحاظ تیروئید، از سال ۹۹ شروع كرده است. ندول‌های تیروئید و سرطان تیروئید می‌تواند در هر سنی، با یا بدون سابقه فامیلی بیماری ایجاد شود.
یكی از اعضاء مهم‌ همین انجمن در این‌باره می‌گوید: به همین جهت، هر چه سریع‌تر متوجه وجود اختلال تیروئید شویم بسیار مهم است. برای <گردن‌ دیدن> ، آینه‌ای را جلوی خودتان بگذارید و جرعه‌ای آب را آهسته قورت فرمایید(!) هر ۶ ماه همین تست ساده را انجام دهید، یا حداقل یك‌بار در سال.
● دنبال چه چیزهایی باشیم ؟
ببینید آیا هنگام بلع متوجه یك برآمدگی یا حجیم شدن می‌شوید؟ البته اول مطمئن شوید كه غده تیروئید محترم را با غضروف كنار آن- كه قدری سخت‌تر است- اشتباه نگرفته‌اید.
▪ چه موقع به پزشك مراجعه كنیم؟
دیدن یك تورم یا برآمدگی یا توده در هنگام بلع در این محل، حتما یك نشانه غیرطبیعی است، مثل تیروئید بزرگ شده یا ندول (گره) تیروئید. اگر شكی كرده‌اید كه نكند چنین نشانه‌هایی در گردن شما هست، می‌توانید از پزشك خود در این‌باره سوال كنید.
● ادرار خود را بررسی كنید
البته چندان خوشایند نیست، ولی، چه كنیم،‌كاملا ضروری و مهم است! روزانه، یا هر بار یادتان بود و توانستید، ادرار خود را در یك لیوان یك‌بار مصرف شفاف بریزید و آن را خوب نگاه كنید.
دنبال چه چیزهایی باشیم؟ مهم‌ترین چیزی كه برای تماشا(!) وجود دارد، وجود <خون> در ادرار است.
اگر خون داخل ادرار از یك حدی بیشتر باشد، می‌توان با چشم غیرمسلح هم آن را دید و می‌تواند نشانه یك مسئله جدی باشد؛ چیزهایی مثل سنگ دستگاه ادراری، یا حتی گاهی وجود سرطان در مثانه یا كلیه. (البته شاید هم مقدار خون ادرار شما به این حد نرسد و شاید هم قرمزی رنگ ادرار به دلیل وجود خون نباشد. مصرف برخی داروها و مواد غذایی رنگی می‌تواند باعث قرمز شدن رنگ ادرار شود. ولی شما هر تغییر رنگی را جدی بگیرید تا علت آن را پیدا كنید.)
ادرار زرد تیره یا مایل به قهوه‌ای (در مثل می‌گویند رنگ چای)! می‌تواند پیامی مثل كم شدن آب بدن یا وجود مشكلی در كبد- مثل هپاتیت- برای شما داشته باشد.
▪ چه موقع به پزشك مراجعه كنیم؟
هر چه سریع‌تر، بهتر! وجود خون در ادرار، یا احساس فوریت برای ادرار كه به همراه سوزش و درد هنگام ادرار باشد، نشانه‌های مهمی هستند. سوزش و درد هنگام ادرار ممكن است نشانه عفونت در مجرای ادراری یا مسائل دیگر با اهمیت باشد.
● دهانتان را ببندید چند نفس عمیق بكشید!
درست است كه قسمتی از تنفس هر فرد سالمی از راه دهان اتفاق می‌افتد، ولی اگر كسی نتواند برای چند دقیقه با دهان بسته فقط از راه بینی نفس بكشد، ممكن است مشكلی داشته باشد. مثل آلرژی‌های تشخیص داده نشده‌،‌ یا التهاب در بینی به هر دلیل دیگری. ممكن است مشكل <ساختمانی> مثل انحراف تیغه بینی هم در كار باشد.
دنبال چه چیزهایی باشیم؟ دقت كنید كه آیا در نفس كشیدن دچار مشكل می‌شوید یا اینكه بریده‌بریده نفس می‌كشید.
▪ چه موقع به پزشك مراجعه كنیم؟
گاهی اوقات، به‌خصوص وقتی سرما خورده‌ایم، ممكن است نتوانیم فقط از راه بینی نفس بكشیم. اما اگر این حالت بیشتر از یكی دو هفته طول بكشد، بد نیست ملاقاتی با پزشكتان داشته باشید. متخصصان گوش و حلق و بینی ادعا می‌كنند اكثر عللی كه باعث انسداد بینی می‌شوند، یا به طریقه دارویی و یا از راه جراحی‌های ساده، قابل اصلاح هستند.
● پوست‌تان را به دقت نگاه كنید
اگر در سنین نوجوانی یا ابتدای جوانی هستید و به‌خصوص اگر به‌قصد برنزه شدن ساعت‌ها زیر آفتاب مانده‌اید، برای شما كنترل مرتب پوست و ردیابی هر نوع خال جدید یا علامت‌های دیگر، بسیار اهمیت دارد. یك كارشناس غربالگری سرطان در انجمن سرطان آمریكا در این‌باره می‌گوید: <البته افراد با پوست روشن در معرض خطر بیشتری برای ملانوم یا همان سرطان پوست هستند، اما كسی نیست كه در معرض این خطر نباشد.> پوست‌تان را از فرق‌سر تا نوك انگشتان پا، جلوی یك آینه قدی و در نور كافی بررسی كنید. مسلما قسمت پشت بدنتان را نخواهید توانست ببینید. برای حل این مشكل كافی است از یك ‌آینه دستی كمك بگیرید.
به خال‌های جدید توجه كنید و آنها را به دقت بررسی كنید. از حال خال‌های قدیمی هم غافل نمانید و تغییرات زیر را در آنها جستجو كنید: برای اینكه یادتان بماند چه چیزهایی را باید چك كنید، كلمه <منار> را به خاطر بسپارید:
▪ م) مرز: به مرز و حاشیه خال با پوست اطراف، دقت كنید. آیا لبه خال حالت نامنظم یا كنگره مانند دارد؟
▪‌‌ ن) نامتقارن بودن: آیا خال حالت غیر‌قرینه و نامتقارن دارد؟ یعنی اگر خطی آن را از وسط به دو قسمت تقسیم كند، این دو قسمت شبیه هم نیستند؟
▪ الف) اندازه: آیا اندازه خال از ۶ میلی‌متر بزرگ‌تر است؟
▪‌‌ ر) رنگ: آیا رنگ آن یكنواخت است؟ یا بعضی جاها پررنگ‌تر و بعضی‌ جاهای آن كم‌رنگ‌تر است؟
غیر از خال‌ها، به ضایعات دیگر پوستی هم توجه كنید. زخم‌هایی كه كاملا خوب نمی‌شوند یا آنها كه هنوز ملتهب و قرمزند و یا ظاهر ناجور و خشنی دارند.
▪ چه موقع به پزشك مراجعه كنیم؟
اگر در هر یك از موارد بالا نكته غیرطبیعی یافتید، سریعا به پزشك مراجعه كنید. اگر ضایعه مربوط به ملانوم (یا خال سرطانی) را پیدا كرده باشید، باید بدانید كه تشخیص زود هنگام این خال‌ها به درمان آن كمك زیادی می‌كند. (این را همان آقای كارشناس سرطان هم می‌گوید)!
● پستان‌هایتان را معاینه كنید
با اینكه اخیرا اختلاف نظرهایی درباره فواید، مضرات و كارآیی معاینه پستان توسط خود شخص مطرح شده، اما هنوز فواید آن به مضرات احتمالی می‌چربد. (مهم‌ترین ضرر آن حساس شدن وسواس گونه به وضعیت پستان‌ها ) انجمن‌های معتبر غربالگری سرطان نه آن را رد و نه توصیه‌اش می‌كنند. تصمیم‌گیری درباره اینكه آیا آن را انجام بدهید منظم یا گاه‌به‌گاه و یا اصلا انجام ندهید، به عهده خودتان( !البته در هر حال تصمیم‌گیری با خودتان است) اگر انجام دادن این معاینه برای شما چندان خوشایند نیست، می‌توانید از پزشكتان بخواهید طریقه صحیح این كار را برای شما نشان دهد.
اگر باز هم نخواستید این كار را بكنید، می‌توانید علائم هشدار دهنده سرطان پستان را بیاموزید تا بهتر بتوانید مراقب سلامت‌تان باشید. اما اگر تصمیم به معاینه پستان‌هایتان گرفتید، یادتان باشد كه مناسب‌ترین زمان برای انجام آن، چند روز بعد از اتمام دوره قاعدگی است، زمانی كه پستان‌ها كمترین تورم و همین‌طور حساسیت را دارند.
دنبال چه چیزهایی باشیم؟ توده‌های سفت یا نرم،‌‌نقاط یا ضخیم‌ شدگی‌های حساس به لمس، مثلا نواری كه شبیه حالت یك نوار فیبروزه و سفت شده دارد.
▪ چه موقع به پزشك مراجعه كنیم؟
برجستگی‌ها چندان اهمیت ندارند، اما هر نوع تغییری در پستان‌ها باید بررسی شود. همچنین توجه داشته باشید كه سرطان پستان می‌تواند با علائم دیگری غیر از برجستگی یا لمس توده همراه باشد. علائمی مثل التهاب و قرمزی پستان‌ها و همچنین ترشح خودبه‌خودی از نوك‌ پستان‌ها كه همگی اهمیت دارند و باید نشانه خطر تلقی شوند. می‌توانید سایر نشانه‌های خطر و مسائلی را كه باید و می‌توانید خودتان در بدنتان كنترل كنید، از پزشك خود سوال كنید.‌(این را هم همان‌ كارشناس سرطان گفته است)!
● نكته های آخر
هر زن سالم، بدون هیچ عامل خطر و بیماری زمینه‌ای، باید برای بررسی موارد زیر سالانه به پزشك مراجعه كند:
▪ كنترل فشارخون: بعد از ۲۱ سالگی،‌ هر دو سال یك‌بار
▪ پاپ‌ اسمیر: حداقل ۳ سال بعد از ازدواج ولی نباید از ۲۱ سالگی دیرتر شود.
▪ ماموگرافی (نوعی عكس از پستان‌ها) از ۴۰ سالگی، هر ساله
▪ كنترل انواع چربی‌های خون: از ۴۰ سالگی،‌هر ۵ سال یك‌بار
▪ كولونوسكوپی (بررسی روده بزرگ با وسیله‌ای شبیه آندوسكوپ از ۵۰ سالگی، هر ۱۰ سال یك‌‌بار.‌

دكتر فرنوش صفوی فر

منبع : روزنامه سلامت