حیوانات شهرنشین

همزمان باپیشرفت تمدن و توسعه شهرنشینی ، عرصه اشغال سرزمینهای بكر و طبیعی توسط ...
انسان بیشتر می شود .این زمینها كه به منظور استفاده از منابع كشاورزی ، صنعت و سكونت به استفاده انسان در می آیند ، در واقع زیستگاه بسیاری از جانوران و گیاهان می باشند . این جانوران و گیاهان پس از به اشغال در آمدن زیستگاهشان توسط آدمی دو راه برای ادامه بقایشان در پیش رو دارند :یكی ترك زیستگاه اصلی وپیدا كردن عرصه دیگری با شرایط مشابه آن .
و دیگری ماندن در آن و سازگاری با شرایط جدید بوجود آمده .
در این میان ، پس از گذشت قرنها از توسعه قلمرو انسانی ، تعدادی از حیوانات راه حل دوم را انتخاب كرده اند، به طوریكه تصور می شود حتی بدون وجود شهرها ادامه زندگی این قبیل حیوانات به خطر خواهد افتاد .
برای روشن شدن علت سازش پذیری برخی از حیوانات نسبت به برخی دیگر باید ابتدا به نیازهای یك جانور برای ادامه حیات و بقای نسل بپردازیم .
● نیازهای زیستگاهی:
هر جانور برای ادامه زندگی نیاز به سه ویژگی اساسی دارد كه سایر عوامل به این سه ویژگی بستگی دارد وهر یك از این ویژگی ها به تنهایی قادر نخواهند بود شرایط مساعدی رابه وجود آورند بلكه هر سه عامل همراه با یكدیگر باید وجود داشته باشند و فقدان یكی از آنها ، حیات را برای موجود از بین خواهد برد كه سه عامل عبارتند از:
۱- پناه
۲- آب و غذا
۳- جفت
● بررسی حیوانات شهرنشین از دیدگاه منافع و مضرات :
همانگونه كه اشاره شد ، حیوانات بنا به قدرت سازگاری خود ، در شهرها ساكن می شوند.در این میان تعدادی از آنها برای انسان منافعی دارند ، عده ایی تاثیری در زندگی روزمره انسان ندارند و بقیه مشكلات بهداشتی اجتماعی و گاهی صنعتی رابه دنبال دارند. لازم به ذكر است كه تراكم و تنوع گونه های جانوران در نقاط مختلف شهرهای بزرگ ، بویژه تهران، یكسان نیست و حتی تقسیم بندی فوق در این خصوص ممكن است برای هر یك ازگونه ها متفاوت باشد . از آنجا كه در هر كجای دنیا ، زیستگاهی متفاوت وجود دارد . لذا گونه های جانوری و در پی آن مشكلات آنها در نقاط دیگرمتفاوت است. برای طولانی نشدن این مبحث ، فقط به معرفی برخی گونه های جانوری موجود در تهران می پردازیم و تا آن جا كه ممكن است به نیازهای زیستگاهی ، رفتارشناسی و ارتباط آن با زندگی انسان اشاره خواهیم كرد در زیر شما را تیتر وار با این موجودات آشنا می كنیم.
● گونه های مهم جانوری شهر تهران:
▪ حشرات و بند پایان از جمله : سوسك خانگی(سوسك حمام) ، پشه ، مگس ، عنكبوت و …
▪ خزندگان از جمله : مارمولك
▪ پرندگان از جمله : كلاغ ، گنجشك
▪ پستانداران از جمله : سگ ، گربه ، موش
با ارائه این سلسه مطالب قصد داریم شما را با ویژگیهای این موجودات شهرنشین و راههای مبارزه با آنها آشنا نمائیم .
قرنهاست كه انسان با موشها یعنی پر تعدادترین پستانداران روی زمین در جنگ و گریز است . این نبرد با هجوم موشها به انبارهای مواد غذایی ،كشاورزی كارخانه ها و خانه های انسانها شروع شد و در هر زمان با پیروزی موشها همراه بوده ...
موشها توسط كالاها و بارهای تجاری در كشتیها یا مهاجرت از نقطه ای به نقطه دیگر انتقال یافتند و خود را با شرایط محیط سازگار كردند.در نبرد بین موش ها و آدمها اگر چه انسان با ترفند های گوناگون سعی در براندازی امپراطوری آنها داشته ولی با وجود تلفات زیاد موشها هنوز شكست نخورده اند و وجود میلیاردها موش در جهان این را ثابت می كند.
اززمانها پیش این جانور همواره باعث آزار جسمی و اقتصادی، ایجاد بیماری ، تخریب مواد غذایی و بسته بندی مواد مختلف بسیار خطرناك و یك دشمن استراتژیك محسوب می شوند.آنها علاوه بر مشكلات اقتصادی ، مخزن و عامل انتقال بسیاری از بیماریهای كشنده و درد آور چون طاعون هستندو همواره مورد تنفر انسان بوده اند.
عدم رعایت بهداشت در جوامع ، دلایل حضور موشها را در شهر توجیه می كند . موشها در تمام خشكیهای دنیا زندگی می كنند ، آنها می پرند ،می جهند، شنا می كنند ، زمین را حفر می كنند و با تمام شرایط آب و هوایی سازگار شده اند و این سازش شهری مهمترین رمز بقای آنها علی رغم حضور دشمنان فراوانش است.
در ایران بدلیل توسعه بی رویه شهرنشینی و بوجودآوردن فضای مناسب ، بنا سازیهای نادرست و غیر مهندسی و همچنین عدم رعایت بهداشت كامل محیط شرایط مناسب برای زندگی موشها در شهرهایی چون بندرعباس، تهران، شیرازو...فراهم شده است .
ما گه گاه موشها را در انبارخانه،جوی آب ، فاضلابها ،آشپزخانه ،كارخانه ها ، محلهای نگهداری مواد غذایی و مكانهای مرطوب و تاریك می بینیم یا علائم حضور آنها را مشاهده می كنیم . شناخت ویژگیهای رفتاری و زیستی این جانور برای مبارزه با این آفت، بسیار مورد توجه است .موشها در مكانهایی كه از نظر آب ، مواد غذایی و پناهگاه امن باشد ، زندگی می كنند البته لازم به ذكر است ، موش با اینكه هیچ منفعتی برای ما ندارد ولی از نظر پزشكی و ژنتیكی بسیار حائز اهمیت است و رهگشای بسیاری از مطالعات وتحقیقات درباره انسان می باشد.
● موش همسفره:
موشهایی كه در مجاورت خانه های ما و شهرها زندگی می كنند وبا انسان همسفره هستند و دراستفاده از موادغذایی با انسان رقابت دارندموشهای همسفره می باشند كه مهمترین آنهاموشهای قهوه ای-سیاه و خانگی هستند.
● موش خانگی:
انواع مختلفی از این موش در مناطقی چون ایران، ژاپن،هندوستان،تركیه ،شمال دریای خزر و تقریبادر تمام جهان در خانه و محل زندگی انسان حضور دارند.موشهای خانگی قابلیت فوق العاده ای برای تطابق با محیط های مختلف دارندو درطول سال در داخل ساختمانها زادو ولد می كند.اندازه آنها كوچك و وزنشان در حدود ۱۵ تا ۳۰ گرم می باشد. طول دم و بدن آنها مساوی ،گوشها نسبتابزرگ و چشمهای درشت و رنگ آنها خاكستری متمایل به قهوه ایی است.موش خانگی بر خلاف موشهای بزرگ كه نمی توانند بدون آب زنده بمانند با استفاده از سیستم تغلیظ ادرار در كلیه آب را ذخیره می كندو بیشتر آب را از طریق مواد غذایی آبدار تامین می كند .
میزان آب در كنترل جمعیت این موش بسیار موثر است و این موش حتی از شبنم صبگاهی نیز برای رفع تشنگی استفاده می كند،موشهای خانگی شب فعال هستند و شبها برای تغذیه از لانه خود خارج می شوند ،این موشها كمتر به ایجاد لانه علاقه دارندو بیشتر از شكاف دیوارها یا از بین درز آجر خانه ها برای زندگی ا ستفاده می كندو با وجود شرایط مساعد و امن بودن مكان ،درز یا شكاف را گسترش داده و آن را بزرگتر می كند،جالب است بدانید كه این موشها ۵ تا ۶ بار در سال آبستن شده و هر بار ۶ تا ۱۰ بچه می زایند.
● خسارت وارده توسط موش خانگی:
این موش خسارات عمده ایی را به عمده فروشیهای غلات .حبوبات، آجیل فروشیها،كارخانه های مواد غذایی،سیلوها، انبارهای خانه ،نانوایی ها و رستورانها وارد می كنددر ضمن این موش كارخانجات غیر مواد غذایی و آموزشگاهها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
این موش نقاطی كه از نظر وجود موادغذایی غنی است را برای زندگی ترجیح می دهد.میزان خوراك این موش كمابیش ۳تا۴ گرم غله بیش نیست ، ولی این موش باتغذیه نامنظم از آنچه كه می خورد صدمه می زند و در طول روز بیش از ۵۰ فضله را به غذایی كه از آن نغذیه می كند وارد می كند كه به این ترتیب از كیفیت آن نیز می كاهد.
در صورت مساعد بودن شرایط محیطی ،موشها طغیان می كنند و تعدادشان به حدی زیاد می شود كه خسارتی كه ایجاد می نمایند بسیار زیاد و گاهی جبران ناپذیر خواهد بود.
طبق محاسبات انجام شده با طغیان موشها در استرالیا در سال ۱۹۷۰ تقریبا ۲۰۰ هزار تن گندم ، چاودارو ذرت خسارت دیده است ،همچنین در ارزشیابی هایی كه انجام شد مشخص شده كه ۳۰ درصد ساختمانها ،آپارتمانها ، ۲/۱۷درصد خانه های مسكونی،۲/۱۵ درصد كارخانجات صنعتی،۳/۱۳ درصد كارخانجات مواد غذایی و ۱/۱۳درصد آموزشگاههای عمومی به موش آلوده بوده اند.● موش قهوه ایی:
موش قهوه ایی یا نروژی از آسیا به سایر نقاط جهان گسترش یافته است عده ایی معتقدند كه علاوه بر انتقال بوسیله كشتیها و كالاهای تجاری، زلزله یا سیلابها نیز باعث مهاجرت طولانی این موشها شده است .حدس زده می شود كه این موشها دارای یك زندگی ناشناخته در نواحی شمالی دریای خزر بوده اند كه پس از انتقال به اروپا ،آسیا، آمریكا و آفریقا خود را با همه شرایط آب و هوایی سازگار كرده اند.
این موشها نیز مانند سایر همنوعان خود ، شبها به فعالیت مخرب خود مشغول می شوند ولی در صورتی كه آلودگی زیاد باشد ،در هنگام روز نیز مشاهده می شوند.
این موشها در بخشهای سطحی و پایین ساختمانها فاضلابها انبارهای مواد غذایی و كالا و كارخانجات صنعتی و غیره زندگی می كنند و به زباله ها و زندگی در بین آنها بسیار علاقه مند هستند.اندازه این موش گاهی به نیم متر می رسد و با مهیا شدن شرایط مناسب از نظر غذا ،آب و پناهگاه تاریك در طول سال ۸تا۹بار آبستن شده و به طور متوسط ۷ بچه می زاید.
موش قهوه ایی لانه خود را در شكاف های جوی آب فاضلابها و درزها و خلل و فرج دیواردر بخشهای پایینی می سازد.موش قهوه ایی در فاضلابها كه بشتر از هر نقطه دیگری امكان زندگی فراهم است وجود دارد و لانه خود را در محل شاخه های فرعی فاضلاب كه خشك است بنا می كنداین موش علاقه مند به ساخت لانه است و مشاهده شده كه حفراتی را به عمق كمتر از ۱.۵ متر با چندین راه ورود و خروج ایجاد می كند كه بیشتر در حاشیه خاكی كانالهای عبور آب است.
جالب است بدانید كه این موش بسیار مهاجم ، گوشتخوارو شناگر قابلی است .
● خسارات موش قهوه ای :
هر موش قهوه ایی بزرگ روزانه ۳۰تا ۳۵گرم غذا می خورد و نیاز آنها نسبت به آب بسیار زیاد است . این موش به پسمانده هاوزباله ها علاقه زیادی نشان می دهد.
حضور این موش در فاضلابها و جویهای آب با وجود تخریب یا نقایص فنی در سیستمهای فاضلاب منازل راههای دستیابی آن را به منزل فراهم می كند و با وارد شدن از طریق كف یا پی خانه ایحاد مزاحمت می كند.
موش قهوه ای جانوری چالاك و فرزانه است ولی نسبت به موش سیاه یا موش خانگی تنبل تر است و می تو اند بخوبی از دیواره فاضلاب بالا برود و حتی تا طبقه پنجم یك ساختمان نیز بالا رفته و از راه توالت فرنگی وارد خانه شده است یك موش قهوه ایی جوان براحتی از سوراخی به قطر ۲.۵ سانتی متر عبور می كند قلمرواین موش از یك نر و چندین ماده تشكیل شده است كه همراه با نوزادان تشكیل لانه داده و ازحدود ۱۰تا ۳۰متر تجاوز نمی كند البته این قلمرو برای دستیابی به غذا حتی به یك كیلومتر و دورتر هم رسیده است شكل ظاهری این موش بصورتی است كه پوزه ایی كروی داشته و گوشهای آن كمی مو دار است ، گوشها كوچك دم فلس دار و بدون مو و بدن بزرگتر از دم است . موی بدن زبر و قهوه ایی و گاهی متمایل به سیاه است .
● موش سیاه:
این موش به موش سقف یا موش انباری نیز شهرت دارد . این موش تنها موشی بود كه از قرن هجدهم كمابیش در تمام نقاط دنیا مشاهده شده است تاریخ این موشها از زمان جنگهای صلیبی نامشخص است و حدس زده می شود كه محل اصلی زندگی آنها در مناطق استوایی یا نیمه استوایی باشد كه در جنوب شرقی آسیا قرار دارند .
این موش بسیار چالاك و تند و نیز است و براحتی از درخت بالا می رود . بنابركتب و تاریخ بدست آمده این موش اولین بار توسط كریستوف كلمب به آمریكا راه می یابد و از آنجا در پی حمل و نقل كشتی و مهاجرت با سایر وسایل به نقاط دیگر گسترش می یابد . این موش زندگی در بالای ساختمانها و سقفهای چوبی را ترجیح می دهد علاقه این موش به مواد غذایی گیاهی بیشتر از مواد حیوانی و گوشتی است ولی از مواد غذایی حیوانی هم تغذیه می كندطبق مطالعات انجام شده در ژاپن ، این موشها عادات غذایی خاصی را دنبال می كنند و در انبار مغازه های خشكبار خواربار سوپر ماركتها كه معمولا"غذا را در طبقات با لا قرار می دهند یافت می شوند این موش نیز به آب بسیار وابسته است بدلیل توانایی حركت بر روی سیمها كابلها طنابهای كشتی براحتی از نقطه ایی به نقطه دیگر حركت می كند و همچنین شناگر بسیار خوبی است.
موشهای سیاه یا موشهای سقف لانه های خود را در بخشهای بالای سقف یا درختان می سازند و در آنجا تولید مثل می كنند این موش نیز همچون موش قهوه ایی ۴۰تا ۳۰ گرم غذا در روز مصرف می كند ولی از نظر اندازه از موش قهوه ایی كوچكتر است .جالب است بدانید در مطالعات انجام شده این موش بر روی درختان كاج و سرو زندگی می كرده نحؤه استفاده از دانه كاج را به فرزندان خود آموزش می داده است در حالیكه موش قهوه ایی حتی قادر به باز كردن دانه كاج نبوده است .
● علایم موش جهت شناسایی:
موشها چون در شب فعال هستند كمتر دیده می شونداما علائمی چون فضله، ادرار، چربی ،بوی فرمونهاو آثار مواد جویده شده می تواند دلیلی بر حضور آنها در محیط باشد
۱- فضله موش:
وجود فضله های بزرگ و كوچك بیانگر نوع موش است فضله های موش خانگی بسیار كوچك است در حالیكه فضله های موشهای بزرگ (موش سیاه و موش قهوه ایی ) بزرگ و موزی شكل دوكی و كشیده هستند اگر فضله زیاد و تازه باشد نشانه حضور فعال موشهاست و اگر ترد و سفت باشد دلیل عدم حضور فعال آنهاست . همچنین از تعداد فضله ها می توان جمعیت موشها را حدس زد هر موش خانگی تقریبا در روز حدود ۵۰ فضله دفع می كند و آن را بر روی موادی كه از آنها تغذیه می كند می ریزد
۲- ادرار موش:
در صورتی كه تعداد موشها زیاد باشد بوی نامطبوعی از ادرار آنها استشمام می شود موشها به هنگام خسارت به مواد غذایی ادرار خود را روی مواد غذایی می ریزند موی موشها نیز درون مواد غذایی وجود دارد .
۳- لكه های چربی:
لكه های چربی حاصل از روغنهای مترشحه از بدن موش است كه در اثر عبور و مرور از نقاط مختلف بر روی بخشهای عمودی میله ها و دیواد می ماند . همچنین جای پا ها و اثرات دم نیز از جمله اثرات آنها است كه برروی مكانهای نرم و گرد و غبار باقی می ماند.
۴- از دیگر نشانه های وجود موشها در محل خساراتی است كه موش در اثر جویدن مواد غذایی و كیسه های بسته بندی و سیم تلفن و برق و لوله های گاز و آب بجا می گذارد . همچنن وجود غذا در مكانهای سر پوشیده و بدور از چشم نیز دلیلی بر وجود نوعی موش مثل موش قهوه ایی است .
۵- صدای جویدن و خرد كردن مواد مختلف چه غذایی و چه خوراكی در جایی كه تعداد موشها زیاد باشد شنیده می شود كه خود دلیلی بر حضور موشها است .

منبع: شهرام شرفی

منبع : مجله اینترنتی صبح بخیر ایران