حرکت روسیه و الجزایر به سوی اوپک گازی

ایده ایجاد سازمانی شبیه به اوپک که تولیدکنندگان گاز طبیعی در جهان را به دور خود جمع کند، در تاریخ ۲۹ ژانویه سال ۲۰۰۷ از سوی «آیت الله خامنه ای» رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران طی دیداری با «ایگور ایوانف» دبیر شورای امنیت روسیه در تهران مطرح شد. پس از آن اصطلاح «اوپک گازی» با انتشار مقاله ای در مجله معتبر «فاینشنال تایمز» در ۱۳ نوامبر ،۲۰۰۶ وارد واژگان سیاسی جهان شد.
در این مقاله با ارجاع به گزارشی که توسط کارشناسان ناتو گردآوری شده بود، ادعا شده است که ایران، روسیه، لیبی، قطر، الجزایر و کشورهای آسیای میانه در صدد ایجاد یک کارتل قیمت گذاری گاز با هدف افزایش عواید از طریق متحد ساختن تأمین کنندگان گاز طبیعی برای اتحادیه اروپا و گاز طبیعی مایع برای بازار جهانی هستند. مسائل فوق در حالی مطرح شد که پیشنهاد ایران از سوی روسیه و سایر تولید کنندگان گاز طبیعی نیز مورد استقبال قرار گرفت و بحث تشکیل اوپک گازی، مخالفان و موافقان تشکیل چنین سازمانی را به ارائه نظریات مختلف وا داشت. به نحوی که قرار شد بحث تشکیل اوپک گازی در اجلاس شورای کشورهای تولید کننده گاز در دوحه قطر مطرح شود. با این حال طرح فوق که در دستور کار رسمی این اجلاس قرار نداشت، تا حد زیادی در حاشیه ماند و به اجلاس مسکو در ماه ژوئن ،۲۰۰۸ موکول شد. در این بین سفر رئیس جمهور الجزایر به روسیه در روزهای پایانی بهمن و اوایل اسفند ،۱۳۸۶ یک بار دیگر زمزمه های تشکیل «اوپک گازی» را شدت بخشید. این مسأله هنگامی قوت یافت که «عبدالعزیز بوتفلیقه» رئیس جمهور الجزایر در دیدار با «ولادیمیر پوتین» همتای روسی خود بر تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده گاز (اوپک گازی) تأکید کرد و اذعان داشت که «کشورهای بزرگ صادر کننده گاز باید سیاست های کلی و اصولی خود را با یکدیگر هماهنگ کنند.»
از سوی دیگر پوتین نیز به نوبه خود در این دیدار تأکید کرد که «این مسأله بسیار مهم است که در زمان ریاست الجزایر بر اوپک، همکاری های انرژی دو کشور بیش از پیش گسترش یابد.» همکاری الجزایر و روسیه از آن جهت اهمیت دارد که بازار انرژی اروپا در دست این دو کشور قرار دارد. به نحوی که روسیه به عنوان بزرگترین تأمین کننده گاز اروپا، گاز خود را به کشورهای شرق، مرکز و شمال این قاره صادر می کند. روسیه که در آغاز موفقیت چندانی با طرح تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده نفت نداشت، پس از اعلام سیاست های انرژی اتحادیه اروپا که طی آن تلاش ها برای تشکیل اتحادیه ای از کشورهای مصرف کننده با هدف ایجاد اختلاف بین تولیدکنندگان گاز آغاز شد، به صف موافقان طرح اوپک گازی پیوست. از سوی دیگر الجزایر نیز با تأمین ۱۰ درصد گاز وارداتی اتحادیه اروپا، کشورهای جنوب و جنوب غرب اروپا را به گاز خود وابسته ساخته است. الجزایر که از حدود ۵/۱۶ تریلیون متر مکعب ذخایر تثبیت شده گاز برخوردار است و از این نظر در رتبه هشتم جهان قرار دارد، حدود ۹۵ درصد از گاز خود را به اروپا صادر می کند و به عنوان مهم ترین تأمین کننده گاز جنوب اروپا مطرح است.از این رو هر گونه نزدیکی و معامله روسیه و الجزایر در خصوص گاز می تواند برای آینده تأمین انرژی اتحادیه اروپا، تهدیدی بالقوه تلقی گردد. زیرا در چنین حالتی علاوه بر آنکه دو صادرکننده به طور مستقیم با یکدیگر به رقابت نخواهند پرداخت، بلکه در مورد قیمت نهایی گاز صادراتی به اروپا نیز می توانند به توافقات مهمی دست یابند. به همین سبب نزدیکی مواضع روسیه و الجزایر از یک سو برای این دو کشور سودمند خواهد بود و از سوی دیگر برای اتحادیه اروپا به مثابه یک تهدید تلقی خواهد شد.در واقع روسیه که از طریق شرکت «گازپروم»، حدود یک چهارم بازار گاز اروپا را در اختیار دارد، با تشکیل اوپک گازی می تواند سلطه خود در زمینه انرژی را بر سراسر اروپا بگستراند. اوپک گازی می تواند این امکان را به مسکو بدهد که هر شرطی را در امر صدور و قیمت گذاری گاز صادراتی به اروپایی ها دیکته کند.
چنین اتفاقی، وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا به اراده سیاسی مسکو را تا حد زیادی افزایش خواهد داد. ضمن آنکه می تواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را از ۲۹۰ دلار به ازای هزار متر مکعب به ۴۰۰ و یا حتی ۵۰۰ دلار برساند. این موضوع کمپانی روسی «گازپروم» را آشکارا در موقعیت بهتری نسبت به کمپانی های بزرگ اروپایی که تنها توزیع کننده و فروشنده گاز هستند، قرار می دهد. بدین ترتیب اتحادیه اروپا از ابزارها و پتانسیل لازم برای اعمال فشار به روسیه بی بهره می ماند و بازار گاز اروپا تحت سیطره کامل مسکو در خواهد آمد. همچنین ایجاد کارتل گازی علاوه بر آنکه برای «گازپروم» سودآور خواهد بود و تسلط روسیه بر انرژی اروپا را افزایش می دهد، الجزایر را نیز به اتحاد با مسکو و احتمالا عدم حضور در حوزه های فروش گاز روسیه ترغیب خواهد نمود.از این رو پیش از این نیز سفیر روسیه در الجزایر پیشنهاد کرده بود که سازمان کشورهای صادرکنندگان گاز طبیعی به منظور حفظ منافع کشورهای تولیدکننده گاز با محوریت الجزایر و روسیه تشکیل شود. در واقع بر اساس این منافع مشترک بود که لغو قرارداد گازی میان شرکت «گازپروم» روسیه و شرکت دولتی «سوناتراک» الجزایر بدون سر و صدا انجام شد و طرفین از ارائه هر گونه دلیلی در این باره خودداری کردند. در این چارچوب روسیه و الجزایر از هر رفتاری که بر خلاف منافع دیگری باشد، پرهیز نمودند تا به همکاری های بزرگ تر خود در زمینه انرژی، خدشه ای وارد نسازند.به هر روی روسیه به عنوان دارنده بزرگ ترین ذخایر گازی جهان از وزنه و جایگاه استراتژیک بالایی برای اقدام نسبت به تشکیل چنین سازمانی برخوردار است و با توجه به این نکته که بخش عمده واردات گاز اتحادیه اروپا از روسیه تأمین می شود، نگرانی های زیادی از سوی این کشورها و حتی آژانس بین المللی انرژی که نمایندگی مصرف کنندگان را دارد، درخصوص تلاش روسیه برای ایجاد یک کارتل گازی ابراز شده است. از سوی دیگر الجزایر نیز اعلام کرده است که به سوی تلاش های مشترک در زمینه اکتشاف، تولید و بازاریابی گاز در حرکت است و رئیس جمهور این کشور از ایده ایجاد اوپک گازی استقبال کرده است. بر این اساس وزیر نفت الجزایر نیز مهمترین موضوع اجلاس مسکو را بحث و تبادل نظر در خصوص تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده گاز موسوم به اوپک گازی تلقی کرده و اذعان داشته است که در نشست مسکو در خصوص کلیه جزئیات بحث و مذاکره خواهد شد. بنابراین روندهای جهانی در خصوص افزایش تقاضا برای مصرف انرژی به همراه پایین بودن قیمت های گاز طبیعی در بازار که به واسطه زیان های ناشی از ناهماهنگی و عدم تعامل بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز دنیا ناشی می شود، احتمال شکل گیری اوپک گازی را تقویت می کنند. بر این اساس کشورهای تولیدکننده و صادرکننده گاز با حضور در یک تشکل، بهتر می توانند از منافع خود در بازار دفاع کنند. در نتیجه می توان سفر رئیس جمهور الجزایر به روسیه را نیز گامی مهم در راستای تشکیل اوپک گازی محسوب نمود که نتایج و پیامدهای آن به احتمال زیاد در نشست مسکو در ماه ژوئن ۲۰۰۸ (خرداد ـ تیر۸۷) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی