مردم سالها صرفه‌جویی کرده‌اند مسئولان چطور؟

در آسـتـانه فصل زمستان، رئیس دولت و بعضی همکاران او سخنانی را آغاز کرده‌اند که نشان می‌دهد از توصیه‌های قبلی خود در مورد صرفه‌جویی، به نتایج مطلوب نرسیده‌اند. در میان این توصیه‌ها برخی اظهارنظرهای عجیب نیز به چشم می‌خورد. مثلاً چند روز پس از فرارسیدن ناگهانی سرما در بسیاری از شهرستانها، بعضی از مسئولان »دستگاه‌های تخصصی« در یک »مقایسه غیر‌تخصصی« تعجب خود را از افزایش غیرمتعارف مصرف گاز نسبت به هفته‌های گذشته - قبل از آغاز سرمای ناگهانی - اعلام کردند. در حالی که کم‌تخصص‌ترین افراد نیز می‌دانند هر نوع مقایسه، بایستی در شرایط مساوی صورت گیرد. البته مواردی از توصیه‌های موجه برای صرفه‌جویی نیز وجود داشته و دارد اما به نظر می‌رسد بسیاری از مسئولان در قانع کردن مردم برای اجرای صرفه‌جویی به موفقیت لازم دست نیافته‌اند.
بر همین اساس مدتی است که دولتمردان روشی جدید در پیش گرفته‌اند و مصرف برخی کالاها از جمله انواع سوخت و گونه‌های مختلف انرژی در ایران را با سایر کشورها مقایسه می‌کنند تا ثابت نمایند در ایران، »اسراف« جای »صرفه‌جویی« را گرفته است. از جمله اخیراً یک مقام عالی‌رتبه ایرانی میزان مصرف انرژی ۷۰ میلیون جمعیت ایران را با انرژی مصرف شده توسط یک میلیارد نفر مساوی دانسته است. این مقام دولتی مشخص نکرده است شرایط آب و هوایی کشورهایی که صرفه‌جویی آنها به رخ ایرانیان کشیده می‌شود - تابستان و زمستان - تا چه حد شبیه ایران است، اما بر فرض که شرایط مقایسه فراهم باشد بهتر است این سوال نیز مطرح گردد که در افزایش مصرف، مردم چقدر تقصیرکار هستند و دولتمردان چه سهمی دارند؟ مثلاً آیا در کشورهای اروپایی هم مردم مجبورند از خودروهایی استفاده کنند که مصرف سوخت آنها گاه تا چند برابر خودروهایی است که بازار شرق و غرب عالم را تسخیر کرده‌است؟ آیا در آن کشورها نیز ‌‌بعضی مدیران نورچشمی صنعت خودروسازی داخلـی، مـی‌تـوانـند مقامات تصمیم‌گیر را برای حمایت بی چون و چرا از تولید برخی خودروهای پرمصرف قانع کنند؟ آیا مدیران آن کشورها نیز به بهانه حمایت از تولید داخلی، تعرفه‌هایی در برابر واردات وضع می‌کنند که ارزان‌ترین خودرو وارداتی نتواند با خودروهای داخلی - که برخی از آنها نسبت به نمونه‌مشابه خارجی، بسیار پرمصرف هستند - رقابت نماید؟ البته جالب است که غیرت حمایت از صنایع داخلی ظاهراً تنها متوجه صنعت خودرو است که با وضع تعرفه‌های سنگین، رقابت خودروهای وارداتی کم مصرف را با بعضی خودرو‌نماهای داخلی، مشکل می‌سازد. اما در همین زمان، انواع محصولات صنعتی و کشاورزی، با تعرفه صفر یا نزدیک به صفر وارد کشور می‌شود و هیچ کس به فکر ورشکستگی و به خاک سیاه نشستن کشاورزان، کارخانجات تولید شکر، تولید کنندگان فولاد و ... نیست.
مسئولان ایرانی اخیراً بر حجم اظهار نگرانی‌های خود به خاطر عدم رعایت الگوی مصرف انرژی در ایران افزوده‌اند و اظـهـار تـأسـف مـی‌کـنند که »چرا ایرانیان چند برابر استانداردهای جهانی، انرژی مصرف می‌کنند؟« اما همین مسئولان در یکی از عرصه‌های مهم مصرف انرژی یعنی حمل و نقل، حاضر نیستند ایران را با کشورهای پیشرفته مقایسه کنند. هیچ یک از کسانی که به خاطر مصرف انرژی در ایران غصه‌دار هستند نمی‌گویند »در کدام یک از کشورهای پیشرفته، درگیری‌های مدیریت شهری با مدیریت سیاسی و کلان کشور، تعیین تکلیف سیستم‌های حمل و نقل شهری را ماهها و سالها به عقب می‌اندازد؟« آیا کسی تردید دارد که تأخیر در تخصیص اعتبارات مصوب مترو، راهی جز استفاده از وسایل نقلیه پرمصرف‌تر برای مردم باقی نمی‌گذارد؟ آیا همین مسئله به معنای مصرف اضافی انرژی نیست؟ آیا ضعف سیستم‌های دولتی در جایگزینی خودروهای فرسوده و تأخیرهای مکرر در عملی ساختن این ایده مطلوب، مفهومی جز مصرف چند برابری سوخت در ایران دارد؟ کسانی که مصرف غیراستاندارد انواع انرژی در ایران را همچون چـمـاقـی بر سر هموطنان خود می‌کوبند آیا در مورد سیستم‌های اداری کشورهای پیشرفته نیز مطالعه کرده‌اند؟ آیا در آن کشورها هم مردم برای یک کار کوچک اداری، ناچارند دهها بار از یک نقطه به نقطه دیگری در شهر تردد کنند یا از شهری به شهر دیگر بروند؟ آیا در محاسبه انرژی مصرفی ایرانیان، به این نکات بدیهی و آزار دهنده نیز توجه شده است؟ کسانی که نگران اتلاف منابع انرژی در ایران هستند و ولی نعمت های خود را به صرفه جویی دعوت می‌کنند آیا از اتلاف گرانبهاترین سرمایه همین مردم یعنی وقت آنها نگرانی ندارند؟ ‌‌آیا مسئولان عالی مقام نمی‌دانند‌که از آغاز سهمیه بندی بنزین هر روز میلیونها ساعت از وقت صاحبان کشور در صف های سوخت گیری- بنزین و گاز - تلف می شود؟
البته تردیدی وجود ندارد که صرفه جویی به معنای مصرف صحیح و خودداری از اسراف، هم یک توصیه دینی است و هم مبتنی بر تدبیر می باشد. اما برای نهادینه کردن فرهنگ صرفه جویی، بسیاری از مردم باید قانع شوند که »منفعت« در »صرفه‌جویی« است . این ضرورت از آنجا ناشی می‌شود که »منفعت جویی« از ویژگی های عمومی انسان ها است و آنها برای انجام یا عدم انجام هرکار، مجموعه منافع و خسارت ها - مادی و معنوی- را می‌سنجند و سپس تصمیم گیری می کنند. حتی برای تشریح برخی احکام در کتاب آسمانی ما نیز اشاره به نفع و زیان‌ها مورد توجه قرار می گیرد .*
‌اما متاسفانه به نظر می‌رسد مجموعه حاکمیت ایران هم در سالهای اخیر و هم در سالهای گذشته برای نهادینه کردن صرفه جویی، دو مشکل اساسی در برابر خود داشته است .
نخستین مشکل، سایه افکندن بحث های سیاسی بر این مسئله بوده است که ذکر سه نمونه می تواند به روشن تر شدن موضوع، کمک کند . نخستین نمونه، مرتبط با قیمت انواع سوخت خودرو می باشد. چند سال قبل، دولت خـاتـمی به دنبال تنظیم مصرف سوخت با استفاده از سیاستهای قیمتی بود. در آن زمان عده ای از اصولگرایان، پرچمداری مخالفت با این کار را بر عهده گرفتند و از اینکه دولت خاتمی بنزین۲۵ تومانی را به قیمت ۸۰ تومان به مردم می فروشد ابراز تاسف می کردند!با موضع گیری آن روز اصولگرایان، امروز سخن گفتن از قیمت تمام شده ۵۰۰ - ۴۰۰ تومانی برای بنزین و توصیه مردم به صرفه جویی در مصرف سوخت برای عدم تحمیل هزینه اضافی به دولت، کار ساده ای نیست .
نمونه دیگر، موضوع تغییر ساعت بود که به ادعای برخی اجزاء حاکمیت - در مجلس و قوه قضائیه - عدم تغییر ساعت ، موجب افزایش مصرف و تحمیل زیانی معادل حداقل سیصد میلیارد تومان در سال - به نرخ سه سال قبل - می‌شد. در همان زمان، بخش دیگری از حاکمیت به اعتراض‌های مجلس و قوه قضائیه، این گونه پاسخ می‌داد که < در برخی مسائل، نباید فقط به میزان مصرف و هزینه‌های مالی توجه شود!> اخیراً نیز در قضیه بنزین، از یک سو مسئولا‌ن دولتی از موفقیت خود در طرح سهمیه‌بندی و صـرفـه‌جـویـی چند میلیارد دلا‌ری سخن می‌گویند و از سوی دیگر نمایندگان مجلس مدعی هستند که دولت مرتکب تخلف شده و بنزین مازاد، وارد کرده است!
مشکل دیگر برخی اقدامات و اظهارات دولتمردان در دو سه سال اخیر است. این اقدامات و اظهارات بسیاری از مردم را دچار این توهم کرده است که همه توصیه‌ها به کاهش مصرف، با هدف ترویج فرهنگ صرفه جویی و ایجاد منافع بلند مدت برای نسل فعلی و نسل‌های آینده، صورت نمی‌گیرد بلکه مقصود از این توصیه‌ها، کاهش مصرف داخلی برای ایجاد بازارهای صادراتی است! در همین سال‌ها، مردم سخنان مختلفی از زبان برخی مسئولا‌ن فعلی و پیشین شنیده‌اند که خلا‌صه آن، ادعای ارزان فروشی های غیرمتعارف در بعضی قراردادهای صادراتی است. همین ابهام‌ها و شائبه‌ها، منفعت آمیز بودن صرفه جویی‌ها را برای بسیاری از مردم در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
به هرحال اگر مسئولا‌ن دولتی، واقعاً نگران مصرف غیراستاندارد انرژی در ایران هستند برای رفع این نگرانی، بایستی گام‌های بلندی در سیستم مدیریت خود بردارند. اگر این گام‌ها برداشته شود به طور طبیعی برخی مصارف که در بخش‌های ابتدایی این یادداشت به آنها اشاره شد، کاهش خواهد یافت.
از سوی دیگر، حتی اگر بخشی از مصرف مازاد انرژی در گذشته، ناشی از مصرف همراه با اسراف بعضی از هموطنان بود امروز وضعیت درآمدی اکثریت قابل توجهی از ایرانیان به گونه‌ای است که حتی اگر بخواهند، نمی‌توانند در مصرف انرژی دچار اسراف شوند.
اگـر هـم کـسـانـی در کـشـور هـسـتند که به خاطر برخورداری از درآمدهای غیبی یا ثروت ناشی از زحمت، می‌توانند انرژی گران را خریداری و مصرف کنند، قاعدتاً مسئولا‌ن دولتی نباید نگران باشند. زیرا قطعاً استحقاق و صلا‌حیت هموطنان ثروتمند خودمان برای مصرف انرژی- به قیمتی که به خارجی ها پیشنهاد می شود- بیش از کسانی است که قرار است از هند تا اروپای غربی و از ترکیه تا بحرین و کویت، از گونه‌های مختلف انرژی‌های تولیدی ایران بهره‌مند شوند.
در یک کلا‌م، مردم در گذشته به صورت داوطلبانه یا ناگزیر، گام های بسیاری در راه کاهش مصرف برداشته اند. اینک نوبت دولتمردان است که با قدری صرفه جویی در اظـهـارنـظـرهـای غیرضروری و درگیری‌های سیاسی- مدیریتی و نیز برداشتن گام های ضروری مدیریتی، امکان استاندارد شدن میزان مصرف را فراهم نمایند. آنها همچنین باید به مردم ثابت کنند که صرفه‌جویی به معنای <ریاضت> نیست بلکه اجرای یک توصیه دینی و عقلی در راستای <مصرف درست> است که البته همانطور که در ابتدای مقاله آمد اولا‌ً دولت باید بستر مصرف صحیح برای حذف مصارف غیرضروری را فراهم نماید ثانیاً مردم باید قانع شوند که تلا‌ش آنها برای کاهش مصرف، منافع دراز مدت برای نسل فعلی و نسل های آینده دارد.

*پی‌نویس:
سوره بقره آیه ۲۱۹ : درباره شراب و قمار از تو سوال می کنند. بگو< در آنها گناه و زیان بزرگی است و منافعی هم برای مردم دارد ولی گناه آنها از نفعشان بیشتر است.>

منبع : روزنامه آفتاب یزد