اقتصاد اورانیوم در ایران و جهان

اورانیوم یکی از مهمترین و شاید عجیب ترین عنصر طبیعی دنیا است که از لحاظ استراتژیک و اقتصادی در دنیای امروزی نقش مهمی را بازی می کند. از این عنصر به عنوان مواد اولیه جهت تهیه سوخت هسته ای برای تمام رآکتورهای اتمی دنیا استفاده می شود. با توجه به در حال کاربودن فراتر از ۴۲۰ رآکتور اتمی دنیا و همچنین رآکتورهای اتمی مورد استفاده در کشتی ها و زیردریایی ها می توان به مقدار مصرف این عنصر ویژه پی برد.
در دنیای امروز تجارت اورانیوم و فرآورده های آن بسیار سودآور است و شرکت های مختلف چندملیتی در این زمینه فعالیت می کنند. کشورهایی در دنیا وجود دارند که فقط دارای معادن اورانیوم هستند ولی از نظر صنعتی هیچ کاری روی آن انجام نمی دهند و فقط فروشنده خام این فرآورده ها به شرکت ها و کشورهای دیگر هستند مانند نامیبیا و یکسری از کشورهای آفریقایی. تعدادی هم دارای معادن اورانیوم بوده و در حال توسعه و بالا بردن تکنولوژی خود جهت استفاده از این سنگ معدن به عنوان سوخت در نیروگاه های اتمی هستند.
به عنوان مثال می توان به کشورهای ایران، برزیل، پاکستان و... اشاره داشت. اورانیوم در سال ۱۷۸۹ توسط شیمیدان آلمانی به نام مارتین کلاپورت از نوعی اورانیت کشف شد. وجه تسمیه این فلز به کشف سیاره اورانوس بازمی گردد که هشت سال قبل از آن ستاره شناسان آن را کشف کرده بودند. این فلز به رنگ سفید نقره ای است و کمی نرم تر از استیل بوده و تقریباً قابل انعطاف است. اورانیوم یکی از اصلی ترین منابع گرمایشی در مرکز زمین است و بیش از ۴۰ سال است که بشر برای تولید انرژی از آن استفاده می کند. کانادا را باید بزرگترین تولیدکننده اورانیوم در جهان دانست. در واقع حدود یک چهارم تولید جهانی اورانیوم مربوط به کانادا است. پس از کانادا، استرالیا در رتبه دوم قرار دارد. طبق آمار سال ،۲۰۰۶ کانادا بزرگترین تولیدکننده اورانیوم بود که سهم آن از کل تولید جهانی به ۲۵ درصد و پس از آن به ترتیب استرالیا با ۱۹ درصد و قزاقستان با ۱۳ درصد قرار دارند. البته تولید اورانیوم سال ۲۰۰۶ نسبت به سال ۲۰۰۵ با ۵ درصد کاهش همراه بوده است. بعد از این سه کشور، بیشترین میزان تولید در سال ۲۰۰۶ به ترتیب مربوط به نامیبیا، ازبکستان، آمریکا، اوکراین، چین، آفریقای جنوبی، جمهوری چک، برزیل، رومانی، آلمان، پاکستان و فرانسه است.
اما در زمینه استحصال اورانیوم از معادن در سال ،۲۰۰۶ حدود ۴۳ درصد به صورت زیرزمینی، ۲۶ درصد به صورت روباز یا استخراج از سطح معدن، ۲۲ درصد به روش (ISL) یا تصفیه در معدن و ۹ درصد به صورت محصولات جانبی صورت گرفت. در سال ،۲۰۰۶ تنها ۷ شرکت در حدود ۷۷ درصد از اورانیوم جهان را تولید کردند.
شرکت کامکو (cameco) بزرگترین تولیدکننده اورانیوم در سال ۲۰۰۶ جهان بود. کامکو یک شرکت چندملیتی است و عمده سهام داران آن کانادایی و آمریکایی هستند. سهام این شرکت در بازارهای جهانی سهام نظیر بورس سهام نیویورک هم مورد معامله و داد و ستد قرار می گیرد. تولیدات این شرکت فقط به اروپا و آمریکا فروخته می شود.
این شرکت در سال ،۲۰۰۶ حدود ۸ هزار و ۳۸ تن اورانیوم تولید کرده است که معادل ۲۰ درصد تولید جهانی اورانیوم در این سال بود. بعد از آن شرکت کازاتم پرم (Kazatom Prom) با ۱۲ درصد تولید جهانی اورانیوم قرار دارد. این شرکت همان شرکت ملی اتمی قزاقستان است . پس از اکتشاف معدن این شرکت در دهه ۱۹۵۰ برای نخستین بار استخراج از این معدن در سال ۱۹۶۰ آغاز شد. شرکت های بعدی Rio Tinto با ۱۲ درصد، Areva با ۱۱ درصد، TVEL با ۹ درصد، BHP Billton با ۷ درصد و Navoi با ۶ درصد قرار دارند.
بزرگترین معدنی که در سال ،۲۰۰۶ مورد استخراج قرار گرفت، معدن MC Arthur River شرکت کامکو به شیوه زیرزمینی و با تولید ۷ هزار و ۲۰۰ تن مورد استفاده قرار گرفت و حدود ۱۸‎/۲ درصد را شامل می شد. البته جدیداً اعلام شده است که در یاکوتیا روسیه یکی از عظیم ترین معادن اورانیوم جهان مورد بهره برداری قرار می گیرد.
شرکت کانادایی کوگما و شرکت استرالیایی ERA از بزرگترین تولیدکنندگان اورانیوم جهان هستند. شرکت ERA محصولات خود را به مراکز هسته ای آسیا، اروپا و آمریکای شمالی می فروشند.
شرکت استرالیایی WMC پنجمین تولیدکننده بزرگ اورانیوم جهان است. نام کامل آن عبارتست از Western Mining Coporation که بزرگترین شرکت معدنی و طلای استرالیا به شمار می رود. ششمین تولیدکننده اورانیوم در جهان شرکت Rossing است. روسینگ همان شرکتی است که ۱۵ درصد سهامش مربوط به ایران است. معدن مهم این شرکت در نامیبیا قرار دارد که استحصال از آن از سال ۱۹۷۶ آغاز شده است. ۷‎/۷ درصد تولید اورانیوم جهان مربوط به این شرکت است. شرکت بعدی (Priargunsky) است که بزرگترین تولیدکننده اورانیوم در روسیه به حساب می آید.
هشتمین شرکت دنیا، Navoi نام دارد که یک شرکت ازبکستانی است. این شرکت در قراردادی با آمریکا به ارزش یک میلیارد دلار در صدد به روزآوری تجهیزات استخراج معادن طلا و اورانیوم است.
باید گفته شود که از ده معدن بزرگ جهان سه معدن در کانادا، سه معدن در استرالیا، دو معدن در نیجر، یک معدن در نامیبیا و یک معدن هم در آفریقای جنوبی قرار دارد. در ایران هم فعالیت هایی در زمینه معادن اورانیوم انجام می شود. به هر حال پس از تأسیس نیروگاه های اتمی یکی از پتانسیل های بالقوه جهت تولید سوخت هسته ای معادن اورانیوم است که باید روی محصولات آنها جهت تبدیل به سوخت هسته ای کار شود. طبق آمار اعلام شده میزان ذخایر اورانیوم ایران در معادن بندرعباس، یزد و اردبیل بیش از ۳۶ هزار تن است. البته به جرأت می توان گفت در صورت جست وجو جهت کشف معادن اورانیوم ایران هنوز دارای معادن بالقوه اورانیوم است که در صورت کشف آنها و ارزیابی اقتصادی آنها می توان اورانیوم از آنها استخراج کرد. اگر معادن اورانیوم ایران در حد ظرفیت اسمی آنها فعال شوند یک منبع اقتصادی خوب در منطقه خاورمیانه بوده به طوری که می توان برای متخصصان بسیاری در زمینه های مختلف فنی ایجاد کار کرد.
با توجه به افزایش تأسیس نیروگاه های اتمی، روز به روز درخواست برای سنگ معدن اورانیوم افزایش خواهد یافت و اکنون بهترین زمان است که با یک برنامه ریزی میان مدت جهت کشف معادن اورانیوم در ایران و بالفعل کردن آنها جهت استخراج و کانه آرایی به اهداف بلندمدت و اقتصادی در آینده ای نه چندان دور نزدیک شویم. ذخایر معادن کشف شده در ایران به اندازه ای است که تا سال های آینده، ایران نگرانی از تأمین ماده معدنی اورانیوم برای تهیه سوخت نخواهد داشت.

رامتین راوندی

منبع : روزنامه ایران