ایران و روسیه؛ غول های بزرگ بازار گاز

ایران فعالیت های دیپلماتیک خود را در سایر مسائل مهم بین المللی و با توجه به این موضوع که رو در رویی غرب با مسئله هسته ای حساسیت و شتاب خود را از دست داده و گزینه نظامی هم دیگر در دستور کار نیست، گسترش داده است. آمریکایی ها هم که در حال آماده شدن برای انتخابات ریاست جمهوری هستند بیشتر نگران عراق و همچنین بحران مسکن هستند تا برخورد نظامی با ایران.
اما هنگام تحلیل مسئله از دیدگاه روسیه، باید یاد آور شویم که ایران به اقدامات سیاسی- دیپلماتیک خود شدت و سرعت بیشتری بخشیده است.
پیشروی سریع ایران به سمت بازارهای جهانی گاز می تواند موازنات فعلی حاکم بر این بازار را برهم بزند.ایران چهارمین تولید کننده بزرگ گاز بعد از عربستان سعودی، عراق و کویت است و بعد از روسیه صاحب غنی ترین ذخایر گازی جهان است.
در سالهای اخیر مجموعه مسائلی نظیر تحریم های بین اللملی و مشکلات فنی و سیاسی داخلی، تولید گاز و پیشرفت بخش انرژی ایران را با مشکل مواجه کرده بود. اما بهای فزاینده گاز در بازارهای جهانی، توجه شرکت های بزرگ بین المللی را به ذخایر انرژی ایران جلب کرده است. تهران با اعلام آمادگی برای همکاری با اتحادیه اروپا، که ضمن تلاش برای تنوع بخشیدن به تأمین کنندگان گاز خود، به طور فزاینده خواهان تفکیک مسائل سیاسی از اقتصادی در روابط با ایران می باشد، سیاست های مربوط به بخش گاز را هر چه پویا تر تعقیب می کند.
پرتغال از سال ۲۰۰۶ تاکنون در حال مذاکره با ایران است و شرکت ایتالیایی ادیسون قصد صادرات گاز این کشور به ایتالیا را دارد.
در نیمه ماه مارس امسال، گروه برق سوئیس (EGL) قراردادی با شرکت ملی صادرات گاز ایران (NIGEC) در زمینه تأمین گاز به ارزش ۲۰ میلیارد دلار به امضاء رساند.به فاصله اندکی بعد از آن شرکت اکون گاز اتریش توافق نامه ای بر سر توزیع گاز ایران امضاء کرد.این قرارداد نیز از سال ۲۰۱۳ به اجرا در می آید.
پروژه خط لوله نابوکو که اروپا و آمریکا به آن به منزله شاخه اصلی عملیات تنوع بخشی منابع تأمین گاز اروپا می نگرند، در وهله اول برای انتقال منابع گازی ایران در دریای خزر به اروپا و از طریق روسیه طراحی شد.
شرکت OMV اتریش برنامه ریزی های خود را در زمینه گسترش بزرگترین میدان گازی جهان در پارس جنوبی انجام داده است. اما بعد از وخیم تر شدن روابط ایران و آمریکا، این شرکت سوی توجه خود را از ایران به سمت آذربایجان تغییر داد. هر چند آذربایجان گاز کافی برای پشتیبانی این خط لوله، که برای اقتصادی بودن احتیاج به ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال دارد،در اختیار ندارد.
به نظر می رسد موفقیت حمله دیپلماتیک روسیه به حوزه بالکان در اواخر فوریه سر انجام این پروژه را به کلی به دست فراموشی سپرده باشد.مقامات روسیه عهدنامه ای با کشورهای بلغارستان و صربستان برای احداث یک خط لوله رقابتی با نام ((جریان جنوب)) برای انتقال گاز آسیای مرکزی به اروپا به امضا رسانده اند.
تهران نیز بیکار ننشسته و با توجه به اهمیت فراوان طرح روسها و تاثیر آن بر روی پروژه ناباکو،فعالیت خود را در بازار گاز افزایش داده است.در همین راستا منوچهر متکی وزیر خارجه ایران در یکی از سفرهای خود که بلافاصله بعد از امضای قرارداد جریان جنوب بین روسیه و بلغارستان انجام شد،اظهار داشت:"پروژه نابوکو یکی از حوزه های موجود برای همکاری ما با اتحادیه اروپاست."
هرچند به نظر می رسد ایران تمایل ندارد روسیه این موضوع را به عنوان چالشی برای استراتژی گاز خود در جنوب اروپا در نظر بگیرد.
متکی در سخنان خود افزود: "گفته های من در مورد خطوط لوله ناباکو با سیاست های کشور ثالثی تعارض ندارد."
اما آیا چنین است؟ پیشروی ایران به سمت بازارهای گاز اروپا و برنامه هایش برای گسترش ذخایر گاز خود، به خوبی می تواند وضعیت ثابت موجود بین منافع کشور ها را، که به هر حال مصرف کنندگان اروپایی آن را زیر سوال میبرند، آشفته سازد.
در کنار برنامه های آمریکا برای گسترش ذخایر گازی عراق، گاز ایران میتواند منابع لازم برای تامین گاز پروژه ناباکو را فراهم آورد.این امر در نظر اول ممکن است فقط در حد تئوری باشد،اما تنها وجود منابع بالقوه گاز برای خط لوله نوباکو، می تواند روسیه را برای سرعت بخشیدن به پروژه جریان جنوب تشویق کند.
قرارداد انتقال گاز ایران به سوئیس به شرط عقد قرارداد ترنس-آدریاتیک(TAP)، پروژه مشترک EGL سوئیس و استات اویل هیدروی نروژ، خواهد بود. به عبارت دیگر گاز ایران می تواند بین دو خط لوله صادراتی نابوکو و TAP توزیع شود.این کار می تواند به عنوان رقابت بر سر بازار وسیع و به قول برخی بی کران اروپا تعبیر شود.تقاضای اروپا برای گاز روز به روز افزایش می یابداما کشورهای این اتحادیه در تلاشند تا با استفاده از فناوری های نوین و صرف هزینه های بالا، میزان مصرف سوخت های فسیلی را حداقل ثابت نگه دارند و امیدوارند ظرف ۱۰ تا۱۵ سال آینده این تلاش ها و هزینه ها به کاهش مصرف گاز بیانجامد.
بااین وجود به نظر می رسد رقابت در بازار گاز به زودی بر روی قیمت ها اثر بگذارد.این قبیل تهدیدات هنگامی که ترکمنستان، قزاقستان وازبکستان تصمیم خود را برای روی آوردن به قیمتهای اروپایی در قراردادهای خود با شرکت گاز پروم اعلام کردند،به مرز عملی شدن نزدیک شد
روسیه نیز در نهایت مجبور شد نرخ های آنان را بپذیرد.درحالی که با این عمل قدرت مانور روسیه در رقابت آتی بازار گاز کاهش می یابد.
در هر حال فعلاً ایران گاز کافی برای تهدید موقعیت گاز پروم در اروپا در اختیار ندارد. این شرکت روسی پاسخگوی ۳۰ درصد از تقاضای گاز اروپا(حدود۱۵۰-۱۶۰ میلیارد متر مکعب در سال) میباشد و با در نظر گرفتن مجموع توانایی نابوکو ( ۳۱میلیرد متر مکعب) و TAP(۲۰-۱۰ میلیارد متر مکعب) و مهلت تایین شده برای آنها تا سال ۲۰۱۳-۲۰۱۲ به نظر نمیرسد این دو پروژه بتوانند تغییری اساسی در وضعیت بازار گاز اروپا به وجود آورند.
از سوی دیگر نشانه های بهبود روابط آمریکا با ایران بدین معنی نیست که آمریکا هیچ اتهامی علیه ایران مطرح نمیکند، چون واشنگتن اصرار دارد که قرارداد گاز ایران-سوئیس باید به دقت مورد بررسی قرار بگیرد. ژنو و دیگر پایتخت های اروپایی هم به طور حتم از مفهوم این هشدارها آگاهند.
این وضعیت یک سناریوی محتمل دیگر پیش رو قرار میدهد که به نفع گاز پروم است. ایران ممکن است مسیر خط لوله خود را به سمت چین، هند و پاکستان تغییر دهد. اگر مشتری های بالقوه با میزان بالای تقاضا در شرق وجود دارند که تحت فشار واشنگتن تغییر عقیده نخواهند داد، چرا باید در انتظار تغییر رویه آمریکا باقی ماند؟
مورلی دئورا وزیر نفت هند اخیرا گفته به زودی با پاکستان بر سر مسائل خط لوله صلح به توافق می رسد و به این ترتیب می توان امیدوار بود این پروژه به روند طبیعی خود بازگردد.هر چند آمریکا بر طبق روال پیشین، مخالف این روند است. اما هند به این مخالفت ها توجهی نمی کند.
ایران و روسیه می توانند در عوض رقابت بر سر بازار گاز، با یکدیگر متحد شوند. رئیس جمهور ایران چندین بار پیشنهاد کرده که این دو کشور در سیاست های گازی هماهنگ عمل کنند.به علاوه در حالی که روسیه برای تامین گاز اروپا قرارداد می بندد، ایران گاز خود را به شرق صادر خواهد کرد.شواهد نیز نشان می دهند که در بین سران کشورهای بزرگ صادر کننده گاز، اعتقادی قوی برای تشکیل کارتلی بزرگ مانند اوپک وجود دارد.ایران حتی پیش نویسی برای ساختار اولیه این سازمان جدید پیشنهاد داده است.تایید این پیش نویس،به توافقات شبه نیمه رسمی که بنا به برخی اظهارات به امضارسیده بود، جنبه رسمی خواهد داد. موضوعی که می تواند با اتحاد کشورهای بزرگ تولید کننده گاز، بازار این سوخت مهم را در کنترل صادر کنندگان بزرگ قرار دهد.

سجاد ولدی

منبع : ایراس