قیمت گذاری گاز

در آینده روند صعودی قیمت های گاز طبیعی با سرعت بیشتری ادامه خواهد داشت. روش های مختلفی بر پایه مسایل تئوریك و اصول تجارت برای قیمت گذاری گاز طبیعی در جهان تعریف شده است. البته تنها برخی از روش ها در حال حاضر كاربردی هستند، اما برخی دیگر در مرحله تئوریك باقی مانده اند. در ذیل مهم ترین روش های قیمت گذاری گاز در جهان به تفكیك قید شده است.
▪قیمت گذاری بر اساس هزینه: در این روش، قیمت گذاری بر اساس هزینه تمام شده گاز در سر چاه انجام می شود.
▪قیمت گذاری بر اساس ارزش: در این روش قیمت گاز در نقطه احتراق، در مقایسه با هزینه بهترین سوخت جایگزین (به طور معمول تولیدات حاصل از تقطیر نفت خام) تعیین می گردد.
▪قیمت گذاری بر اساس برابرسازی: در این دیدگاه ارزش حرارتی هر حامل انرژی (اعم از اینكه مربوط به فرآورده های نفتی، گاز طبیعی و یا هر منبع دیگر باشد)، یكسان هستند.
▪قیمت گذاری بر اساس معادل قیمت سر مرز: بر اساس این مفهوم، كلیه گاز وارداتی - صرف نظر از منبع عرضه كننده - در نقطه ای كه وارد شبكه خطوط لوله می شود، دارای قیمت یكسانی خواهد بود. این روش نخستین بار توسط مقامات فدرال آمریكا جهت احتراز از بررسی و ارزیابی پروژه های وارداتی گاز پیشنهاد گردید.
▪قیمت گذاری بر اساس هزینه جایگزینی: بر اساس این مفهوم، صادركنندگان آن دسته از حامل های انرژی را كه در طی دوره قرارداد گاز، در دسترس بوده و یا به عنوان سوخت جانشین برای گاز می توانند مطرح باشند، مدنظر قرار می دهند. گاز ناشی از زغال سنگ، برق حاصل از زغال سنگ، انرژی هسته ای و یا انرژی خورشیدی از این زمره می باشند.
بررسی روند قیمت گذاری گاز طبیعی نشان می دهد كه قیمت گاز طبیعی - به استثنای قیمت LNG صادراتی - در بسیاری موارد كمتر از قیمت سایر انرژی های جایگزین (نفت خام و فرآورده های نفتی) بوده است. تجارت گاز نسبت به تجارت نفت از دو ویژگی خاص شامل ۱) وابستگی شدید صادركنندگان و واردكنندگان به یكدیگر به دلیل نبود فرصت ذخیره سازی حداقل برای دوره قرارداد و ۲) ریسك بالای سرمایه گذاری، برخوردار است. با توجه به این دو ویژگی خاص، بایستی قیمت ها در قراردادها به گونه ای تنظیم شوند كه ضمن حفظ امنیت عرضه گاز، قیمت این فرآورده با تغییرات احتمالی در قیمت سایر سوخت ها به ویژه سوخت های رقیب، به گونه ای تغییر یابد كه منافع عرضه كنندگان حفظ گردد. غالب صادركنندگان گاز تمایل دارند كه قیمت گاز صادراتی آنها حداقل معادل ارزش بازاری نفت خام باشد، زیرا این امر مشوقی جهت گسترش طرح های توسعه ای گاز خواهد بود. به همین دلیل در كشورهای اروپایی، شاخص قیمت های LNG آسیا و اقیانوسیه بر اساس قیمت های نفت خام محاسبه می شود. این مسأله حتی برای ژاپن و اندونزی هم صادق است. اما این شرایط اكنون در حال تغییر است. شاخص قراردادهای منعقد شده میان انگلستان (به عنوان واردكننده) و هلند و نروژ (به عنوان تولیدكننده)، قیمت های بازار اسپات )Spot( انگلستان است. امروزه بازارهای اسپات بخش مهمی از تجارت بین المللی نفت خام و فرآورده های پتروشیمی را دربردارند. این بازارها با تغییر دادن روند تجارت، زمینه ای را فراهم می آورند كه هزینه فرصت دارایی های بلااستفاده، به خوبی مشاهده شود. به دلیل این كه این بازارها، قیمت های جاری را مشخصی می كنند، بنگاه ها و فعالان اقتصادی به راحتی تغییرات كوچك در ارزش دارایی های خود را مشاهده كرده و برای عرضه به این بازارها، تصمیم های لازم را می گیرند. خریداران نیز در این بازارها به راحتی قیمت پیشنهادی عرضه كننده را با قیمت بازار اسپات مقایسه می كنند. گفتنی است، در بازارهای اسپات، قراردادهای معین، نقدی ارزش گذاری می شوند.
●ساختار قیمت گذاری گاز در اروپا و ژاپن
در اروپا و ژاپن، رقابت به صورت گاز با گاز است و میان قیمت های گاز و قیمت های فرآورده های نفتی، حداقل در كوتاه مدت ارتباطی وجود ندارد و عرضه- تقاضای گاز تنها بر اساس قیمت گاز تعیین می شود. با وجود چنین حالتی، قیمت های نفت و گاز هنوز با هم ارتباط دارند. در این میان، امكان جانشینی نفت خام، قیمت سوخت های نفتی و امكانات فنی مصرف كننده ها برای تغییر دادن سوخت ها، در زمره عواملی هستند كه در بلندمدت بر قیمت گاز تأثیر می گذارند. در انگلستان نیز بازار گاز با قیمت گاز عمده فروشی قاره ای ارتباط دارد. البته در تعیین این قیمت، ارتباط قراردادها با نفت، تأثیرگذار است.
●ساختار قیمت گذاری در آمریكای شمالی
در سال های اخیر روند آزادسازی قوانین تجارت گاز در منطقه آمریكای شمالی به ویژه ایالات متحد آمریكا، به میزان قابل ملاحظه ای گسترش یافته است، به طوری كه این كشور اكنون با به كار بردن قوانین بازار آزاد و رقابت كامل، دارای یكی از كامل ترین سازوكارها برای قیمت گذاری گاز است. قیمت گذاری گاز در این بازار بر اساس قیمت برخی مراكز منسجم عرضه ) Hubs( انجام می شود. یكی از مشهورترین آنها Henry Hub در لوئیزینیای شمالی مستقر است. عوامل مؤثر بسیار زیادی بر قیمت گذاری گاز در Henry Hub تأثیر می گذارد و این امر تأثیر قابل ملاحظه ای بر قیمت عرضه گاز به مصرف كنندگان نهایی خواهد داشت. به گزارش واحد تحقیقات ماهنامه <اقتصاد ایران>، بازارهای آتی)Futures( به صورتی فزاینده در آمریكا - و به تدریج در جهان - نقش پررنگ تری در قیمت گذاری گاز ایفاء می كنند. هم اكنون قراردادهای آتی گاز )Natural Gas Futures( در بورس تجارت نیویورك )NYMEX( مورد معامله قرار می گیرند. بورس نفت لندن )IPE /ICE( نیز به معاملا ت آتی گاز مبادرت می ورزد.
●چشم انداز قیمت گاز طبیعی
در بلندمدت انتظار می رود تقاضای گاز طبیعی در قیاس با سایر منابع سوختی، افزایش چشمگیری داشته باشد. لذا پیش بینی می شود در آینده، روند صعودی قیمت های گاز طبیعی ادامه داشته باشد.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران