یک چهارم گاز جهان در خلیج فارس است

● صنعت گاز در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تقریباً یک چهارم ذخایر اثبات شده گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارند. قطر در این بین یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان گاز در دنیاست. این کشور مقام سوم را در میان کشورهای دارنده گاز دارا ست و ۱۴‎/۹ درصد گاز دنیا در این کشور کوچک است. عربستان سعودی نیز پس از قطر بزرگ ترین تولید کنند گاز در شورای همکاری خلیج فارس است و با داشتن ۳‎/۹ درصد ذخایر گاز دنیا، مقام چهارم را از لحاظ بزرگی ذخایر داراست. کویت هم که رتبه بیستم را در میان کشورهای دارنده گاز دارا ست حدود ۰‎/۹ درصد این ذخایر را در قلمرو خود جای داده است. همچنین امارات با رتبه پنجم، ۳‎/۵ درصد ذخایر گاز دنیا را دارد. در این نوشته وضع صنعت گاز و آخرین طرح های گازی ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس را به آگاهی خوانندگان می رسانیم.
▪ قطر
قطر با ذخایری بالغ بر ۹۱۱ هزار میلیارد فوت مکعب بعد از روسیه و ایران سومین کشور دارنده ذخایر گاز طبیعی دنیا است. بیشترین منابع گاز قطر در میدان شمالی این کشور در فلات قاره واقع شده است که بزرگ ترین میدان گازی دنیاست. علاوه به این حجم ذخیره میدان گازی دخان که در خشکی واقع شده ۵ هزار میلیارد متر مکعب بر آورد می شود. ذخایر گاز کوچک تری هم در میادین نفتی قطر واقع در فلات قاره وجود دارند.
دولت قطر معتقد است آینده اقتصادی این کشور بسته به گسترش پتانسیل های موجود در صنعت گاز این کشور است. در حال حاضر قطر ۲ شرکت ویژه برای صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) دارد: شرکت نفت مایع طبیعی قطر (قطر گاز) و شرکت گاز طبیعی مایع رأس لفان (رأس گاز). ترکیب شرکای شرکت قطرگاز بدین صورت است: ۶۵ درصد شرکت نفت قطر، ۱۰ درصد شرکت اکسون موبیل از آمریکا، ۷‎/۵ درصد شرکت میتسویی از ژاپن و ۷‎/۵ درصد شرکت ماروبنی از اسپانیا. در دسامبر ،۱۹۹۶ قطرگاز نخستین محموله LNG خود به ژاپن را صادر کرد. تأسیسات LNG قطر از سه بخش مایع سازی گاز تشکیل شده که در کل دارای ظرفیت ۴۴۶ میلیارد فوت مکعب است. در سال ۲۰۰۴ قطرگاز قرار دادی با شرکت گاز طبیعی اسپانیا منعقد کرد که در آن برای دوره ای ۲۰ ساله حجمی روبه افزایش از گاز به این کشور اروپایی صادر شود.
رأس گاز دومین شرکت قطری فعال در زمینه LNG است. دو سهامدار عمده این شرکت، شرکت نفت قطر و اکسون موبیل هستند. رأس گاز متشکل از ۴ بخش مایع سازی گاز با ظرفیت تولیدی ۱۶۳ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی است. نخستین بخش مذکور در ۱۹۹۹ تکمیل شده و نخستین محموله خود را در همین سال به کره جنوبی فرستاد. بخش دوم در سال ۲۰۰۰ تشکیل شد و ساخت سومین بخش هم با همکاری شرکت های خارجی به پایان رسید. ساخت چهارمین بخش در سال ۲۰۰۵ به پایان رسید و قرار است پنجمین آن در سال ۲۰۰۷ به بهره برداری برسد. لازم به ذکر است گاز طبیعی برای سهولت نقل و انتقال از کشور به کشور دیگر و کاهش هزینه های مربوطه باید در تأسیسات مایع سازی گاز طبیعی به حالت انجماد در آید تا از شکل گاز به شکل مایع تبدیل شود.
شرکت قطر گاز و اکسون موبیل در سال ۲۰۰۳ قراردادی را برای ساخت بزرگ ترین تأسیسات مایع سازی گاز طبیعی دنیا با ظرفیت ۷۵۶ میلیارد فوت مکعب به امضا رساندند. بازارهای اصلی گاز قطر، ژاپن و کره جنوبی هستند. این ۲ کشور بزرگ ترین وارد کنندگان گاز دنیا هستند ولی اخیراً هند نیز به عنوان بازاری بزرگ برای گاز قطر به این ۲ کشور پیوسته است.
شرکت آمریکایی اکسون موبیل هم توافقنامه ای مقدماتی در سال ۱۹۹۹ برای تأمین گاز از میدان شمالی گاز قطر امضا کرده است. ارزش طرح شرکت مذکور ۱۰ میلیارد دلار است. این طرح که شامل گسترش بیشتر شبکه توزیع گاز در عمان و امارات می شود برای کار برد بیشتر گاز طبیعی در صنایع و تولید برق این ۲ کشور هم مفید است. ولی باید دانست احتمال مشارکت پاکستان در این طرح بسیار کم است. دلیل این امر اوضاع اقتصادی این کشور و نیز واردات گاز از ایران است. همچنین قطر مذاکراتی را برای صدور گاز به کشورهای بحرین و کویت انجام داده است.
▪ عربستان سعودی
ذخایر اثبات شده گازطبیعی عربستان ۲۴۱ هزار میلیارد فوت مکعب پیش بینی می شود که به این ترتیب عربستان چهارهمین کشور دارای منابع گاز دنیا محسوب می شود. تنها از سال ۲۰۰۲ تاکنون با کشف میادین جدید، ۵ هزار میلیارد فوت مکعب به ذخایر گاز عربستان اضافه شده است.
حدود ۶۰ درصد ذخایر گاز عربستان در میدان نفتی القوار واقع در خشکی و ۲ میدان در فلات قاره این کشور در خلیج فارس وجود دارد.
نکته ای که پتانسیل عظیم عربستان برای توسعه صنعت گاز را نشان می دهد این است که طبق اعلام آرامکو تنها ۱۵درصد مساحت کشور مذکور برای یافتن گاز به درستی مورداکتشاف قرار گرفته است.
بیشتر ذخایر کشف شده گاز عربستان در دهه ۹۰ در میادینی هستند که حاوی نفت سبک می باشند. این پدیده بویژه در منطقه نجد واقع در جنوب ریاض قابل مشاهده است. همچنین با توجه به شواهد و قرائن موجود در این کشور انتظار بالایی درمورد وجود ذخایر عظیم گاز وجوددارد، به گونه ای که تنها در صحرای ربع الخالی انتظار وجود ۳۰۰هزار میلیارد فوت مکعب گاز می رود.
دیگر میدان بزرگ گازی عربستان دورا نام دارد که در فلات قاره منطقه جدا شده میان عربستان و کویت قرار دارد و احتمال دارد توسط شرکتی ژاپنی توسعه یابد.
در ژوئن سال ،۲۰۰۳ وزیر نفت عربستان اعلام کرد: مذاکرات با شرکت های نفتی خارجی بر سر طرح ابتکار گازی سعودی به ارزش ۲۰-۱۵ میلیارددلار به جایی نرسیده است. قرار بود این طرح نخستین گام برای بازگشایی بخش بالادستی هیدروکربن عربستان روی سرمایه های خارجی از زمان ملی کردن این بخش دردهه ۷۰ باشد.
هدف طرح ابتکار گازی عربستان افزایش سرمایه گذاری خارجی و توسعه بخش گاز بود و قرار بود با این کار بخش بالادستی صنعت گاز با بخش های پائین دستی پتروشیمی، تولید برق و شیرین سازی آب ارتباط نزدیکی پیداکند.
این طرح استراتژی کلی سرمایه گذاری خارجی در عربستان بود و دلایل شکست این طرح عبارت بود از:
ـ اول: منابع گازی که قرار بود توسعه یابند باید جزو ذخایر متعلق به شرکت آرامکو می بودند.
ـ دوم: نرخ بازگشت سود به شرکت های دخیل در طرح مذکور بسیارکم تر از حدی بود که این شرکت ها خواستار آن بودند.
به دنبال لغو شدن طرح ابتکار گازی سعودی، عربستان این طرح را در قالب یک سری از قراردادهای کوچک تر و متمرکزتر با نرخ های سود بیشتر ارائه کرد. در همین حین سعودی ها برنامه خود برای انسجام بخش های گاز، آب، تولید برق و پتروشیمی را رها کردند و هر بخش از طرح فراگیر قبلی را به صورت جداگانه ارائه کردند.
امروزه صنعت گاز عربستان صحنه رفت و آمد شرکت های بزرگ خارجی و قراردادهای کلان برای توسعه میادین گازی و صنایع مربوط به آن است، همچنین هر از چند گاهی شاهد کشف ذخایر عظیم گاز در نقاط مختلف این کشور و بویژه مناطق نفت خیز عربستان هستیم.
▪ امارات متحده عربی
امارات متحده عربی جایگاه پنجم را در میان کشورهای دارنده ذخایر گاز دنیا دارد و میزان ذخایر آن ۲۱۴‎/۴ هزار میلیارد فوت مکعب برآورد می شود.
بزرگترین این ذخایر با ۱۹۸ هزار میلیارد فوت مکعب گاز در ابوظبی واقع شده است.
البته شارجه، دوبی و رأس الخیمه نیز دارای ذخایر کمتری از گاز هستند و به ترتیب ۱۰‎/۷ ، ۴ و ۱‎/۲ هزار میلیارد فوت مکعب گاز دارند.
در ابوظبی میادین گازی خوف که در زیر میادین نفتی ام شیف و ابوبحوش واقع شده اند جزو بزرگ ترین ذخایر گاز جهان هستند.
افزایش مصرف داخلی برق و رشد تقاضای صنعت پتروشیمی موجب ترغیب این کشور به استفاده از ذخایر گاز خود برای مصرف داخلی شده است.
در طول دهه گذشته مصرف گازطبیعی در ابوظبی دوبرابر شده و به ۴ میلیارد فوت مکعب رسیده است.
گسترش میادین گاز همچنین موجب افزایش تولید و صادرات میعانات مختلف گازی می شود که جزو تولیدات اوپک محسوب نمی شوند.
در سال های اخیر شاهد ورود امارات به عرصه سرمایه گذاری چند میلیارددلاری در بخش گاز بوده ایم. این امر همراه با تغییر سوخت نیروگاه های برق از فرآورده های نفتی به گاز و تبدیل منطقه تجاری طویه به منطقه صنعتی گاز بوده است. طرح بلندپروازانه دلفین که منابع گاز قطر، امارات و شمال را به هم از طریق خطوط لوله می پیوندد نیز درراه است. بیشتر احتیاجات امارات به گازطبیعی در دهه آینده قرار است از طریق واردات از قطر برآورده شود. اکثر طرح های گازی در خود امارات نیز شامل استخراج میعانات گازی و تزریق گاز به میادین نفتی برای حفظ تداوم تولید این میادین می شود.
▪ کویت
۵۶ هزار میلیارد فوت مکعب ذخایر گاز کویت این کشور را در جایگاه بیستم کشورهای دارنده گاز قرار می دهد. این میزان از ذخایر ۹ درصد کل گاز دنیا را تشکیل می دهد. تولید گاز این کشور ۳۹۶ میلیارد فوت مکعب است که عمده آن از ذخایر آمیخته با نفت به دست می آید. کویت امیدوار است بتواند استفاده از گاز را به طور قابل ملاحظه برای مصرف داخلی و همچنین صادرات افزایش دهد. استفاده داخلی از گاز برای تولید برق، شیرین کردن آب و صنعت پتروشیمی است. افزایش مصرف گاز به معنای افزایش آزادسازی مقدار نفتی است که در صنایع مذکور قبلاً به جای گاز مورد استفاده قرار می گرفته، این امر افزایش صادرات نفت و در پی آن افزایش درآمد نفتی را به دنبال دارد. در کویت این میزان نفت آزادشده روزانه ۱۰۰ هزار بشکه است. بنابراین کویت ضمن جست وجو برای اکتشاف ذخایر جدید گاز، سعی می کند سوزاندن گاز موجود در چاه های نفت را به حداقل برساند.
در تابستان سال ۲۰۰۰ کویت و قطر یادداشت تفاهمی را به منظور واردات گاز قطر به کویت از میدان گازی شمال این کشور که بزرگ ترین منبع گاز دنیا ست به امضا رسانیدند.
در فوریه ۲۰۰۳ نیز تفاهمنامه ای مشابه برای ساخت خط لوله ای به منظور انتقال گاز از قطر به کویت به ارزش ۲ میلیارد دلار امضا شد. علاوه بر قطر، کویت درصدد واردات گاز ایران نیز است، این واردات به احتمال زیاد از میدان عظیم گازی پارس جنوبی و توسط خط لوله انجام خواهد گرفت. به این منظور ۲ کشور یادداشت تفاهم اولیه ای به امضا رسانیده اند. گاز وارداتی از ایران قرار است برای تولید برق و شیرین سازی آب مورد استفاده قرار گیرد.
البته معلوم نیست که کویت چگونه می خواهد به طور همزمان طرح های واردات گاز خود از ایران، قطر و عراق را اجرا کند. ولی به هر صورت هرگونه واردات گاز از ایران مستلزم حل اختلاف های مرزی میان ۲ کشور بویژه در منطقه مرزی دورا است که در فلات قاره ذخایر عظیمی از گاز دارد.
▪ عمان
اگرچه نفت مهم ترین منبع درآمد عمان بوده و خواهد بود، ولی این کشور صادرات گاز طبیعی را مهم ترین وسیله متنوع سازی درآمد و رشد اقتصادی خود از طریق صادرات گاز مایع و اجرای چند طرح صنعتی و زیربنایی وابسته به گاز می داند. اکتشاف گسترده گاز منجر به افزایش ذخایر این کشور از ۱۲‎/۳ هزار میلیارد فوت مکعب در سال ۱۹۹۲ به ۲۹ هزار میلیارد فوت مکعب در حال حاضر شده است. با این حال دولت عمان بشدت سرگرم جست وجو برای گاز بیشتر است.
اکثر ذخایر گاز این کشور در مناطق تحت تملک شرکت توسعه نفت عمان (PDO) قرار دارد. این شرکت بزرگ ترین تولیدکننده گاز عمان است. گاز عمان در اکثر مواقع با نفت همراه است و ذخایر خالص گاز این کشور هم در نزدیکی میادین نفتی قرار دارند. ولی بیش از ۱۰ هزار میلیارد فوت مکعب از ذخایر گازی عمان در اعماق زیاد زمین هستند که بسیاری از این ذخایر در زیر لایه های نفتی این کشور می باشند. در سال ۲۰۰۵ کل تولید گاز عمان به ۹۱۷‎/۷ میلیارد فوت مکعب رسید. این رقم ۷‎/۶ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۰۴ را نشان می دهد. در حال حاضر گاز به طور گسترده برای تزریق به میادین نفت و همچنین تولید گاز مایع (LNG) مورد استفاده قرار می گیرد. گاز همچنین برای تولید برق، شیرین سازی آب دریا، تولید سیمان، منسوجات و دیگر طرح های صنعتی درعمان به کار می رود. با پیشرفت تولید گاز استفاده از این ماده در صنایع مبتنی بر آن مانند سیمان سازی، تولید آلومینیوم و پتروشیمی نیز افزایش می یابد.
LNG بخش بزرگی از طرح های توسعه بخش گاز عمان را تشکیل می دهد و این کشور بشدت سرگرم سرمایه گذاری در آن است. مقصد اصلی LNG صادراتی عمان، کره جنوبی، آمریکا، ژاپن، اسپانیا و فرانسه است. در نتیجه صادرات گسترده LNG عمان درآمد این کشور از صادرات گاز در سال ۲۰۰۵ ۸‎/۶، درصد افزایش داشته است.
همچنین دولت عمان قصد دارد صنایع مبتنی بر استفاده از گاز متنوعی را در ساحل شمالی خود ایجاد کند تا بدین وسیله قدمی عمده در راه متنوع سازی درآمدهای خود بردارد و برای این منظور صنایع پتروشیمی را در اولویت قرار داده است.
▪ بحرین
بحرین نیاز زیادی به گاز دارد. کل ذخایر این کشور حدود ۳‎/۲۵ هزار میلیارد فوت مکعب است و تولید گاز آن با آهنگ رشدی ۱۰ درصدی در سال ۲۰۰۵ به ۴۷۰ میلیارد و ۴۱۳ میلیون فوت مکعب رسید. در سال ۲۰۰۳ بحرین همه ۳۴۱ میلیارد فوت مکعب گاز تولیدی خود را مصرف کرد. بزرگ ترین مصرف کننده گاز در بحرین صنعت تولید آلومینیوم این کشور است. افزایش تقاضای گاز بحرین برای تولید برق رفته رفته موجب می شود این کشور در سال های آینده به واردکننده صرف گاز تبدیل شود. در سال ۲۰۰۳ این کشور با قطر یادداشت تفاهمی را به منظور نشان دادن تمایل خود برای خرید گاز از قطر به امضا رسانید. در سال جاری بحرین تصمیم گرفته در حرکتی جدید برای افزایش ذخایر گاز خود دست به فعالیت های مجدد در میادین بازسازی شده خود در فلات قاره بزند. تا پایان سال ،۲۰۰۸ شرکت نفت و گاز بحرین قرار است نقشه جدید مناطق فلات قاره خود را برای افزایش شانس اکتشاف گاز تهیه کند.
تلاش های بحرین برای اکتشاف ذخایر جدید نفت به خاطر جبران کاهش تولید این کشور در حالی صورت می گیرد که تأمین گاز موردنیاز این کشور در اولویت اهداف دولت بحرین قرار گرفته. شرکت نفت و گاز بحرین هم اکنون سرگرم تدوین یک استراتژی است که احتمال تأخیر در تأمین گاز از سوی قطر را بویژه برای تولید برق و شیرین سازی آب مدنظر قرار می دهد. این شرکت همچنین تقاضای گاز این کشور را در طول ۱۵-۱۰ سال آتی مورد مطالعه قرار داده است.

مترجم: خزائی
منبع: Global Investment House

منبع : روزنامه ایران