گاز آسیای مرکزی و چالش های روسیه

مقاله پیش رو شکاف هایی را که بر سر در سلطه روسیه بر گاز آسیای مرکزی در حال ایجاد شدن است، بررسی می کند. این مطلب از هفته نامه "انرژی کامپاس" ترجمه شده است.
در این مقاله آمده است: روسیه در داخل و نیز اروپا با کاهش تقاضای گاز طبیعی رو به رو است و این وضعیت به طور فزاینده ای از میزان کنترل این کشور بر صدور گاز از آسیای مرکزی می کاهد. در شرایطی که جهان با بحران اقتصادی رو به رو است، تلاش جدی چین برای دستیابی به منابع جدید انرژی، به این نابسامانی ها دامن زده و سلطه ای را که به نظر می رسد روسیه بر منطقه دارد، با تردید رو به رو کرده است. همچنین این احتمال وجود دارد که اروپا نیز برای تامین منافعش در منطقه جای پایی بیابد.
به نظر می رسد روسیه که با بحران رو به روست، به لحاظ مالی قادر نیست کنترلی را که بر جریان ترانزیت گاز از کشورهای ترکمنستان، ازیکستان، و قزاقستان دارد، حفظ کند. شرکت گازپروم برای تامین تقاضای روبه رشد داخلی و حفظ بازار پرسود صدور گاز به کشورهای مصرف کننده اروپا، سالیان سال به واردات گاز از کشورهای آسیای مرکزی متکی بوده است، زیرا خرید گاز از تولید کنندگان آسیای مرکزی در مقایسه با توسعه میادین متعلق به شرکت گازپروم در مناطق دور دست روسیه، ارزان تر است.
گازپروم با این کشورها توافق هایی برای خرید گاز به قیمت ثابت امضا کرد و سپس از افزایش پیوسته قیمت های صدور گاز به کشورهای مصرف کننده اروپایی بهره برد. این اقدام به نوبه خود به حفظ نقش مسلط روسیه هم در بخش انرژی و هم صحنه سیاسی منطقه دریای خزر کمک کرد.
اما در سال گذشته که قیمت های جهانی انرژی به بالاترین میزان رسید، گازپروم مجبور شد قیمت های ثابتی را که بر اساس آن گاز کشورهای آسیای مرکزی را خریداری می کرد، افزایش دهد. این استراتژی اکنون نتیجه عکس داده است، زیرا قیمت های گاز در اروپا – که در ارتباط با بهای نفت و با یک تاخیر زمانی تعیین می شود - امسال سقوط کرد.
بهایی که گازپروم در حال حاضر برای گاز آسیای مرکزی می پردازد بسیار بیش از آن چیزی است که گاز خود را به اروپا می فروشد. این شرکت همچنین متعهد است در مقایسه با گازی که می تواند بفروشد، گاز بیشتری خریداری کند. مسکو در آغاز سال جاری اعلام کرد که برای خرید هر یک هزار متر مکعب گاز ۳۴۰ دلار به کشورهای آسیای مرکزی می پردازد، درحالی که متوسط دریافتی فروش درازمدت گاز این شرکت به اروپا در حال حاضر ۲۹۰ دلار است. یک مقام رسمی گازپروم این هفته اعتراف کرد که این شرکت در مذاکره با ترکمنستان برای کاهش قیمت های گاز و یا کاهش حجم گازی که از این کشور خریداری می کند، با گفت و گوهای دشواری رو به رو است. گازپروم ممکن است بخواهد همان قیمتی را برای گاز ترکمستان بپردازد که چین با پرداخت آن موافقت کرده و اعتقاد بر این است که این میزان ۱۹۵ دلار است.
پیش از این تنش هایی بین روسیه و ترکمنستان بر سر انفجار در خط لوله ای که در آوریل گذشته رخ داد، در گرفته است. این خط لوله گاز ترکمنستان را به روسیه انتقال می داد. عشق آباد این انفجار را به مسکو نسبت داد و گفت که این اقدام از آن رو صورت گرفته است تا صدور گاز ترکمنستان به روسیه، که هنوز از سرگرفته نشده است، به ناچار به حال تعلیق در آید.
کاهش شدید تقاضا هم در روسیه و هم اروپا موقعیت گازپروم را تحلیل برده است. گازپروم پیشاپیش بخشی از تولید خود را متوقف کرده و پیش بینی های خود را برای تقاضای گاز در سال جاری به شدت کاهش داده است. کل تولید روسیه طی ماه های ژانویه تا می با ۱۹ درصد کاهش به ۲۳۷ میلیارد متر مکعب رسید. در همین حال صادرات گاز این کشور با ۴۵ در صد کاهش به ۴۷ میلیارد متر مکعب رسید. در حالی که روسیه می گوید بدترین وضعیت اقتصادی در ماه مارس به پایان رسیده است، اما شاخص های جدید اقتصادی گویای آن است که اقتصاد کشور با از سرگیری رونق فاصله زیادی دارد.
شاید موضوع نگران کننده تر برای گازپروم وضعیت اقتصادی اوکراین است که از بحران اقتصادی بیشترین آسیب را دیده است. مقام های عالی رتبه روسیه این هفته با لحنی غیردوستانه هشدار دادند که اوکراین، بزرگ ترین مصرف کننده ۵۰ میلیارد متر مکعب گازی که گازپروم سالانه از ترکمنستان خریداری می کند، بدون کمک مالی قابل توجه از خارج نخواهد توانست صورت حساب ۶۵۰ میلیون دلاری گاز خود را برای ماه می بپردازد تا چه رسد به این که قادر باشد ۴ میلیارد دلار اضافی برای پرکردن دوباره تاسیسات ذخیره گاز این کشور، که اکنون خالی شده، پرداخت کند.
اگر شرکت "نفت و گاز" اوکراین نتواند صورت حساب خود را به موقع بپردازد، شرکت گازپروم برای تحویل گاز خواستار پیش پرداخت خواهد شد. ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه می گوید: اوکراین بدون ذخیره سازی گاز به آسانی دوام نخواهد آورد و مجبور خواهد بود از گازی که برای ترانزیت از این کشور می گذرد، برداشت کند. وی افزود که عرضه گاز ممکن است در اواخر ژوئن و یا اوایل جولای قطع شود. در صورت چنین اتفاقی، شرکت گازپروم بیش از آن چه نیاز دارد، گاز در اختیار خواهد داشت.
با وجود این وضعیت، چین برای دستیابی به موقعیت بهتر در منطقه خیز برداشته است. تازه ترین اقدام این کشور عبارت بود از اعطای ۱۰ میلیارد دلار وام به قزاقستان در ازای به دست آوردن نیمی از ۱۱۵ هزار بشکه نفتی که شرکت مانگیزتاموناگاز تولید می کند. شاید مهم تر از آن تلاش برای تحقق طرح های احداث خطوط لوله ای باشد که می تواند گاز غرب قزاقستان را به چین انتقال دهد. پکن امیدوار است از طریق خط لوله بینو – وزی – اخبولاک در قزاقستان سالانه حدود ۱۰میلیارد متر مکعب گاز دریافت دارد. این خط لوله عرضه اندک گاز قزاقستان به چین را افزایش خواهد داد. قزاقستان اگر چه تولید کننده عمده گاز نیست، اما می تواند به عنوان مسیر صدور گاز دیگر کشورهای منطقه، مورد استفاده قرار گیرد. انتظار می رود این خط لوله به خط لوله ترکمنستان – قزاقستان – چین که هم اکنون در حال ساخت است، متصل شود. این خط لوله با ظرفیت انتقال حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال، بزرگ ترین شکاف را در کنترل روسیه بر جریان گاز دریای خزر ایجاد خواهد کرد.
اروپا نیز مایل است با پیشبرد طرح هایی مانند خط لوله نابوکو، انحصار روسیه را بر گاز منطقه آسیای مرکزی بشکند. پیش بینی های کنونی در زمینه تولید گاز گویای آن است که پروژه نابوکو برای ماندگاری، در مراحل بعدی نیازمند دریافت گاز ترکمنستان یا ایران است. ترکمنستان علاقمندی خود را به عرضه گاز از طریق این خط لوله نشان داده است. اما مسکو اصرار دارد که خط لوله سراسری خزر - امکان پذیرترین مسیر عرضه گاز ترکمنستان به پروژه نابوکو - غیرقانونی است.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا