فقرزدایی در سیره عملی

ائمه دین (ع ) هم شارحان قوانین و تعالیم جامع و ناظر بر همه شئون حیات و زندگی مادی و معنوی مردم بودند و هم عاملان به همه احکام و ضوابط و ارزش های گوناگون اسلامی در همه صحنه ها و عرصه های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی .
تحقق وظیفه اول امامان (ع ) به صورت مواریث گرانبهایی از اندیشه های ژرف و تابناک و رهنمودهای رهایی بخش در قالب روایات و سخنان در همه موضوعات برای جوامع باقی مانده است و ظهور و بروز وظیفه دوم آن مطهران ارمغان و پشتوانه ای است عملی برای جوامع و سرزمین های اسلامی در همه اعصار از جمله عصر و زمان ما.
این دو وظیفه و مسئولیت « علمی » و « عملی » در تمام موضوعات و قوانین و تعالیم همه سونگر اسلامی تجلی دارد و هرگز محدود به موضوع و قانونی خاص از این دین مبین و زندگی ساز نمی شود. یعنی تبیین علمی و سیره عملی ائمه اطهار(ع ) درباره تعالیم و قوانین اسلام در همه موضوعات اعتقادی عبادی اخلاقی تربیتی فرهنگی اجتماعی اقتصادی سیاسی حکومتی نظامی و حقوقی سریان دارد و به همین دلیل و از همین طریق آنچه امروز به صورت جامعیت اسلام در نظام سیاسی این دین مطرح است و بر ضرورت تحقق آن در سطح وسیع و به طور کامل تاکید می شود زیرساخت و خط مشی اصلی حکومت اسلامی در همه اعصار و زمان ها را تشکیل می دهد.
در میان موضوعات مزبور « اقتصاد » را بر می گزینیم و یکی از مسائل مهم و مطرح در آن یعنی « فقرزدایی » را به تامل کوتاه می گذاریم .
ائمه دین (ع ) هم در اندیشه و علم و فکر و هم در عمل و سلوک و رفتار اصل فقرزدایی در جامعه اسلامی را مورد توجه و نظر قرار می دادند و آنچه در نظام اقتصادی اسلام به صورت منظم و مدون طبقه بندی شده است بخش مهم آن را همین دیدگاه های نظری و فکری و سیره و روش های عینی و عملی امامان (ع ) تشکیل می دهد.
حضرت امام سجاد(ع ) که همچون سایر امامان (ع ) در مسئولیت بزرگ و الهی « امامت و ولایت و رهبری » قرار داشت در کنار اندیشه ها و رهنمودهای نظری و فکری درباره فقر و محرومیت و ضرورت توجه به اقشار ضعیف و درمانده در عمل به اصل فقرزدایی نیز بسیار دقیق و مراقب بود.
از میان رفتار و سیره عملی این پیشوای معصوم (ع ) در تلاش و فعالیت به منظور فقرزدایی از جامعه دو نمونه ذیل را از میان نقل های تاریخی انتخاب می کنیم و از آن پیام گیری می نمائیم .
۱) امام سجاد(ع ) در تاریکی شب از خانه بیرون می رفت و انبانی بر دوش خود حمل می کرد که در آن کیسه های درهم و دینار بود و بسیار می شد که بر پشت خود خوراک یا هیزم حمل می کرد و به در یکایک خانه های مورد نظر می رفت و آن را می کوبید تا کسی بیرون آید و آنچه را که سهم او بود بگیرد.
امام (ع ) صورت خود را در هنگام بخشیدن چیزی به فقیر می پوشاند تا او را نشناسد. هنگامی که از دنیا رفت و بینوایان از آنچه می گرفتند محروم ماندند دانستند که او امام سجاد(ع ) بوده است . و چون او را پس از مرگ بر محل غسل دادن نهادند بر پشت ایشان لکه هایی همچون لکه های زانوی شتر بود که اثر حمل بار به خانه های فقیران و نیازمندان را نشان می داد.
۲) امام سجاد(ع ) صدخانه از خانه های فقیران مدینه را معاش می داد و دلشاد می گشت که یتیمان و بیماران و زمین گیران و مسکینان که هیچ راهی برای به دست آوردن طعام نداشتند ـ بر سر سفره او بنشینند و از طعام او بخورند و او خود خوراک را به دست خود به ایشان می داد و هرکس که عیالی داشت سهم آنان را نیز به او می داد تا برای عیال خود ببرد.
با تفکر در این دو نقل تاریخی درباره سیره عملی فقرزدایی حضرت امام سجاد(ع ) به نتایج ذیل نائل می آئیم :
▪ اگرچه سیره و روش حضرت امام سجاد(ع ) الگویی عملی برای همه کسانی است که می توانند به یاری محرومان بشتابند و در مسیر فقرزدایی از جامعه اسلامی حرکت و فعالیت نمایند لکن پیش از همه و بیش از همه این وظیفه و مسئولیت متوجه دولتمردان و کارگزاران حکومتی می باشد و هم آنان هستند که به دلیل تجمع امکانات اقتصادی در تشکیلات دولت و تصدی بیت المال مسلمین و اختیارات مبتنی بر طرح و برنامه ریزی و تخصیص بودجه قدرت و توان گسترده برای مبارزه با محرومیت و فقرزدایی در جامعه دارند.
▪ سیره عملی امام سجاد(ع ) به مسئولان و کارگزاران می آموزد که در نظام حکومتی اسلام گستردن سفره های رنگین و اشرافی و دعوت و پذیرایی از کسانی که از توانگران و ثروتمندان جامعه و بی نیاز از ضیافت و تناول خوراک های الوان می باشند هیچ جایگاه و اعتباری ندارد و باید از این دعوت ها اجتناب گردد و این سفره ها و هزینه های تحمیل شده آن بر بیت المال برچیده شود.
▪ این محرومان و اقشار ضعیف از کارگر و کشاورز و کارمند و نیز از مساکین و درماندگان و از کار افتادگان جامعه هستند که باید توسط دولتمردان و کارگزاران حکومت دعوت گردند و با شیوه های بسیار متواضعانه و منطبق با مشی و روش حضرت امام سجاد(ع ) در مواجهه با نیازمندان پذیرایی شوند. آیا در میان مسئولان و دولتمردان از این دعوت ها و محروم نوازی ها و با مسکینان و درماندگان حشر و نشر و مراوده و رفاقت داشتن اثر و نمونه و مصداقی می توان یافت !
▪ رسیدگی به محرومان و تلاش برای تحقق اصل فقرزدایی در جامعه با « حرف » و « شعار » و « سخنرانی » بدون اثر و فاقد ثمر می باشد و تا در عمل و کنش نیاید قابل اعتماد نخواهد بود. به دیگر سخن نباید فقرزدایی فقط به صورت یک فکر و اندیشه پی در پی مطرح و تبلیغ گردد که باید در سیره و روش درآید و مردم محروم و گرفتار در مشکلات طاقت فرسای اقتصادی با دیدگان خود و به طور مشهود و ملموس دولتمردان و مسئولان را بنگرند که به رفع حاجات و نیازمندی های آنان اهتمام ورزیده اند و تا غبار فقر را از سیمای فقیران در غربت نشسته نزدایند و از فشارهای کمرشکن اقتصادی و معیشتی آنها نکاهند و در کانون خانواده های تهی دست آرامش و نشاط به ارمغان نیاورند آرام و قرار نمی یابند.
▪ آثار به جای مانده بر پشت حضرت امام سجاد(ع ) از بارکشی ارزاق و نیازمندی های مردم محروم که به صورت لکه ها و پینه ها پس از شهادت آن پیشوای معصوم مشاهده گردید نشان از طولانی و متداوم بودن یاری رسانی به فقیران و تهی دستان جامعه داشت و در واقع حکایتی از صرف لحظات عمر پربرکت حضرت را در این مسیر پاک و الهی در اوراق تاریخ ثبت کرد و در مقابل دیدگان فکر و عقل تمام حاکمان و دولتمردان اسلامی در همه اعصار و زمان ها قرار داد. بنابر این مباد که مسئولان و کارگزاران حکومتی ما حرکت و تلاش های خود را در یاری رسانی به توده های مردم و فقرزدایی از جامعه اسلامی مقطعی و فصلی و موقت و ناپایدار قرار دهند و همانند برخی از عناصر سیاسی راه یافته به مراکز قدرت و ریاست عمل نمایند که در « انتخابات » آب و نان و آذوقه ای به اقشار محروم رساندند تا رای های آنان را جذب کنند و پس از دست یابی به هدف نه نامی از فقیران دردمند بردند و نه اقدام و تلاشی کردند و همه شعارها و فریادهای مبتنی بر فقرزدایی از جامعه را به زیر پا نهادند و بر نفاق سیاسی خود مهر تایید کوبیدند!
اگرچه سیره و روش حضرت امام سجاد(ع ) الگویی عملی برای همه کسانی است که می توانند به یاری محرومان بشتابند و در مسیر فقرزدایی از جامعه اسلامی حرکت و فعالیت نمایند لکن پیش از همه و بیش از همه این وظیفه و مسئولیت متوجه دولتمردان و کارگزاران حکومتی می باشد و هم آنان هستند که به دلیل تجمع امکانات اقتصادی در تشکیلات دولت و تصدی بیت المال مسلمین و اختیارات مبتنی بر طرح و برنامه ریزی و تخصیص بودجه قدرت و توان گسترده ای برای مبارزه با فقر و محرومیت در جامعه دارند
سیره عملی امام سجاد(ع ) به مسئولان و کارگزاران می آموزد که در نظام حکومتی اسلام گستردن سفره های رنگین و اشرافی و دعوت و پذیرایی از کسانی که از توانگران و ثروتمندان جامعه و بی نیاز از ضیافت و تناول خوراک های الوان می باشند هیچ جایگاه و اعتباری ندارد و باید از این دعوت ها اجتناب گردد و این سفره ها و هزینه های تحمیل شده آن بر بیت المال برچیده شود
چنین مباد که مسئولان و کارگزاران حکومتی ما حرکت و تلاش های خود را در یاری رسانی به توده های مردم و فقرزدایی از جامعه اسلامی مقطعی و فصلی و موقت و ناپایدار قرار دهند و همانند برخی از عناصر سیاسی راه یافته به مراکز قدرت و ریاست عمل نمایند که در « انتخابات » آب و نان و آذوقه ای به اقشار محروم رساندند تا رای های آنان را جذب کنند و پس از دست یابی به هدف نه نامی از فقیران دردمند بردند و نه اقدام و تلاشی کردند و همه شعارها و فریادهای مبتنی بر فقرزدایی از جامعه را به زیر پا نهادند و بر نفاق سیاسی خود مهر تایید زدند!

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی