نبرد محمدرسول الله (ص) منطقه عملیات

با آغاز عملیات عظیم طریق القدس در جبهه ی جنوب، آنان ]فرماندهان غرب کشور[درصدد برآمدند تا نقشی مؤثر در تثبیت این پیروزی شکوهمند ایفا کنند. شمقارن همین ایام بود که عملیات مطلع الفجر در جبهه ی سرپل ذهاب - گیلان غرب به وقوع پیوست و محمود شهبازی برای فرماندهی رزم آوران اعزامی سپاه استان همدان مستقر در محور قراویز، رهسپار جبهه ی سرپل ذهاب شد. همزمان با نبرد سنگین در جبهه ی مطلع الفجر، متوسّلیان و همّت نیز به سرعت دست به کار زمینه چینی برای گشودن جبهه ای دیگر در منطقه ی عمومی مریوان - پاوه با هدف وارد آوردن ضرباتی کاری تر به دشمن متجاوز شدند.
عملیات محمّد رسول الله(ص) براساس «طرح عملیاتی کربلا-۱۰» در منطقه ی عمومی مریوان - پاوه به مرحله ی اجرا درآمد. این منطقه ی گسترده که جنوب غربی استان کردستان و شمال غربی استان کرمانشاهان را در برمی گیرد، از شمال به «دشت شیلر» واقع در شمال شرقی ارتفاعات قوچ سلطان، از شرق به جبهه مریوان و حد فاصل ارتفاعات «دالانی» و «کمانجیر» تا «پنج قلّه» و از جنوب به منطقه مرزی «نوسود» و حد فاصل پنج قله تا جنوب ارتفاعات مرزی «شمشی» محدود می شود. مهم ترین مناطق و ارتفاعات موجود در این منطقه ی گسترده عبارتند از:
۱) دشت شیلر
این دشت با فرورفتگی خاص آن در خاک ایران که در نقشه ها به خوبی قابل مشاهده است، در مرز مشترک دو کشور ایران و عراق، حد فاصل دو شهر بانه - در شمال - و مریوان - در جنوب - قرار دارد. این منطقه، از جمله نقاطی است که طی انعقاد قرارداد مرزی ۱۹۷۵ الجزایر میان ایران و عراق، به دلیل وجود ارتفاعات جانبی آن، به شکل مزبور (یعنی فرورفتگی در داخل خاک ایران) تعیین شد. از جمله مهم ترین ارتفاعات این منطقه می توان از «سورن»، «سورکوه» و «کانی مانگا» نام برد که مجموعاً دهانه ی ورودی دشت شیلر را تشکیل می دهند. همچنین در این دشت، شهر «پنجوین» عراق قرار دارد که ارتفاعات مشرف بر آن، پنجوین یا «زله» نامیده می شود.
۲) ارتفاعات قوچ سلطان
این بلندی های استراتژیک، در شمال غربی شهرستان مریوان، مشرف بر خاک عراق و در جنوب شهر پنجوین واقع شده است. مرتفع ترین قله ی آن، موسوم به کلّه قندی «دو لبه ی توتمان» بر کل نوار مرزی مریوان - پنجوین اشراف دارد. به دلیل قرار گرفتن ارتفاعات قوچ سلطان بر روی نقطه ی الحاق خاک عراق به ایران، در آغاز تجاوز ارتش عراق به خاک ایران اسلامی، این ارتفاعات از حیث اشراف دید و تسلط کامل بر کل منطقه، برای هر دو طرف جنگ اهمیت فوق العاده ای داشت. ارتفاعات مزبور در اوان جنگ به تصرّف دشمن درآمد؛ لیکن سرانجام در تیر ۱۳۶۰، طی نبردی برق آسا به فرماندهی احمد متوسّلیان - فرمانده سپاه مریوان - و سرگرد رسول عبادت - فرمانده گردان ۱۱۲ از تیپ ۳ لشکر ۲۸ سنندج ارتش - آزاد شد.
۳) ارتفاعات سوق الجیشی شنام
این بلندی ها، بر نوار مرزی ایران و عراق، در امتداد غرب «راه خون»، از پایین قلّه ی «تت ه» تا جنوب غربی ارتفاع «هانی گرمله» واقع شده است. نقطه ی تلاقی آن در جنوب، به واسطه اتصال با ارتفاعات «شینگادور»، بر روی نقشه یک فلش مرزی را تشکیل می دهد. ارتفاعات شنام، بر جنوب شرقی دشت «خرمال» عراق اشراف دارد.
۴) ارتفاعات شینگادور
این ارتفاعات در غربی ترین نقطه ی مرزی جنوب مریوان واقع شده است و از شمال به ارتفاع هانی گرمله، از شرق به پنج قله و از غرب و جنوب به خاک استان سلیمانیه ی عراق - شهرهای «بیاره» و «ان ب» - اشراف دارد. ارتفاعات شینگادور، به جهت تلاقی آن در شمال غربی با ارتفاعات شنام، به منزله لبه زیرین یک فلش فرضی در مرز محسوب می شود.
۵) منطقه اورامانات
منطقه ای است کوهستانی و صعب العبور، واقع در حد فاصل جنوب غربی مریوان تا شمال پاوه. در آن ایّام، در این منطقه، پنج روستا قرار داشت و تمامی سکنه آنها کرد زبان و عمدتاً زارع و دامدار بودند. طی سال های ۶۰ - ۵۹، حدود هزار نفر از ضد انقلابیون مسلّح - بیشتر وابسته به گروهک رزگاری - در این روستاها مستقر شده بودند و نقش عناصر پیشمرگ سپاه یکم ارتش عراق را ایفا می کردند.
۶) قله دالانی و منطقه ی مرزی ملخورد
این منطقه ی کوهستانی و مرتفع، در امتداد غربی جاده مریوان - نوسود و در جنوب کوه «سورن» و شرق منطقه ی «هنی قل» قرار دارد. در اوان جنگ، قلّه مرتفع آن موسوم به «دالانی» به اشغال دشمن درآمد؛ لیکن سرانجام طی نبردی سهمگین در ششم خرداد ۱۳۶۰ توسط رزم آوران سپاه مریوان به فرماندهی احمد متوسّلیان، از تصرف دشمن آزاد شد. قله ی دالانی بر شهرهای عراقی «خرمال»، «بیاره»، «طویله»، «سیّدصادق» و «شانه دری» اشراف دارد.
۷) محور پنج قلّه
این محور کوهستانی، در حد فاصل جنوب غربی ارتفاعات مرزی «کمانجیر» و شرق ارتفاعات مرزی شینگادور واقع شده است. به علت وضعیت جغرافیایی خاص نوار مرزی و فرورفتگی هلالی شکل منطقه ی الحاق خاک عراق به ایران، پنج قلّه اشراف خوبی بر روی شهرهای «طویل» - در جنوب شرقی - و «بیار» - در جنوب غربی منطقه ی عمومی شرق استان سلیمانیه ی عراق - دارد. دیگر اینکه ارتفاعات سوق الجیشی «توانیر» در خاک عراق، مهم ترین عارضه طبیعی منطقه، در مقابل پنج قلّه واقع شده است.
۸) شهر مرزی طویله
طویله، نزدیکترین شهر مرزی استان سلیمانیه ی عراق به خاک ایران، در منطقه شمال غربی نوسود و جنوب شرقی ارتفاعات پنج قله قرار دارد. شهر طویله در اوایل جنگ توسط سپاه یکم ارتش عراق از سکنه ی بومی تخلیه شد و دشمن از آن به عنوان مقر برخی واحدهای توپخانه تابع سپاه یکم خود استفاده می کرد.
۹) شهر مرزی بیاره
این شهر کوچک کردنشین عراقی، در امتداد نوار مرزی عراق با ایران، بر سر جاده ی مواصلاتی «خرمال - طویله» قرار دارد. از داخل خاک ایران، ارتفاعات پنج قله - از سمت شمال شرقی - بر این شهر اشراف دارد. در آن ایام، بخشی از واحدهای توپخانه کوهستانی دشمن نیز در شهر بیاره مستقر بود؛ ضمن آنکه مقر تاکتیکی تیپ ۱۱۶ عراق نیز در این شهر قرار داشت.
۱۰) راه خون
این گذرگاه کوهستانی صعب العبور مرزی، در حد فاصل قلّه ی تته در غرب د زلی تا جنوب شرقی ارتفاعات شنام واقع شده است. در آن ایام، «راه خون» در حکم یگانه راه مواصلاتی میان قلّه ی استراتژیک تته تا منطقه ی سوق الجیشی «عمّار» در شمال ارتفاع «هانی گرمله» به شمار می آمد. به علت مجاورت این گذرگاه با ارتفاعات مرزی و تردّد عناصر مسلح ضدانقلاب، هرگونه عبور و مرور قوای خودی در این معبر کوهستانی، در حکم دست زدن به امری بسیار خطرناک تلقی می شد.
۱۱) نوسود
یک شهر مرزی ایرانی است که در شمال غربی شهرستان پاوه قرار دارد. منطقه ی نوسود، به دلیل موقعیت ویژه ی خود، از اوائل غائله تجزیه طلبی در مناطق کردنشین غرب کشور، به اشغال گروهک های مسلّح غیرقانونی تحت الحمایه ی رژیم عراق درآمد؛ اشغالی که قریب به دو سال و نیم به طول انجامید. سرانجام در یازدهم تیرماه سال ۱۳۶۰، رزمندگان سپاه پاوه به فرماندهی ناصر کاظمی - فرمانده وقت سپاه پاوه - و محمّدابراهیم همّت - مسؤول وقت واحد عملیات سپاه پاوه - توانستند در جریان عملیات «روح الله»، منطقه ی نوسود را از اشغال قوای مشترک ارتش عراق و ضدانقلابیون آزاد کنند و به نقطه ی صفر مرزی برسند. در این نبرد، علاوه بر شهر نوسود، شهرک «نودشه» نیز آزاد شد. مهم ترین ارتفاع مرزی این منطقه،«کاوه زهرا» - یا مطابق گویش کردی، «کاواژار» - نامیده می شود. دیگر اینکه درست در منتهی الیه غربی منطقه نوسود - در داخل خاک عراق - شهرک کردنشین «حلبچه» واقع شده است.
۱۲) ارتفاعات شمشی(معروف به شمشیر)
بلندترین عارضه ی طبیعی (به ارتفاع ۲۲۰۰ متر) در غرب منطقه مرزی نوسود است که از نوار مرزی و ارتفاعات سوق الجیشی «کل هرات»، «سونی هرات»، «شوشمی بالا و پایین» و درّه «تاور»در خاک عراق تشکیل یافته است.
۱۳) درّه تاور (معروف به درّه ی تاریک)
گذرگاه مرزی و تنگه ای کوهستانی در داخل خاک عراق است و در حدّ فاصل غرب منطقه ی نوسود تا شرق شهر عراقی حلبچه قرار دارد. این گذرگاه طبیعی، از سمت غرب به ارتفاع «شوشمی بالا» و از شرق به ارتفاع «شوشمی پایین» محدود می شود.
۱۴) استعداد و گسترش نیروهای دشمن
در پاییز و زمستان سال ۱۳۶۰، سپاه یکم نیروی زمینی ارتش عراق، مسؤولیت پوشش دادن به محور شمال مریوان تا غرب نوسود را به دو لشکر پیاده ی ۷ و ۱۱ خود محول کرده بود. محدوده ی گسترش لشکرهای ۷ و ۱۱ دشمن حدفاصل مناطق «باویسی» تا «باشماق» را در برمی گرفت. ضمن این که شماری از یگان های مستقل عراقی نیز، این دو لشکر را تقویت می کردند. در منطقه ی عملیاتی مریوان - پاوه، عناصری از تیپ های ۲۹، ۲۷، ۱۰۳ و ۹۶ پیاده؛ تیپ های ۹۰ و ۹۸ احتیاط، تیپ ۱۱۶ پیاده کوهستان و عناصری از لشکرهای ۴، ۸ و ۹ سپاه یکم نیز حضور داشته اند.
تیپ ۱۱۶ به طور کامل در خط مقدّم گسترش داشت و از دیگر یگان ها، استعدادی بین گروهان یا آتشبار تا رده گردان در خط مقدّم، یا رده های ۲ و ۳ خط دفاعی ارتش عراق گسترش داشتند. این یگان ها، به وسیله ی احتیاط های متحرکی که در منطقه حلبچه و دیگر بخش های استان سلیمانیه کشور عراق مستقر بودند و امکان حضور در نقطه درگیری تنها به فاصله ی چند ساعت را داشته اند، تقویت می شدند. به علت کوهستانی بودن منطقه، یگان های عراقی به صورت جزء و پایگاهی استقرار داشتند. حتی توپخانه ها و یگان های زرهی و دسته های خمپاره انداز نیز، به صورت تعدادی قبضه سلاح اجتماعی یا چند دستگاه ادوات زرهی، در عرض و عمق جبهه مزبور آرایش گرفته بودند. یگان های توپخانه دوربرد و یگان های احتیاط عراقی، هر دو جبهه ی مریوان و نوسود را تا حدود زیادی پوشش می دادند.

منبع : روزنامه کیهان