محاکمه جنایتکاران نازی

بیش از ۵۰ میلیون انسان، جان خود را در جنگ جهانی دوم از دست دادند. جنگی كه ویرانی های ناشی از آن، هنوز پس از شصت سال كاملاً محو و فراموش نشده است. وقتی در ماه مِه ۱۹۴۵ میلادی، شكست و تسلیم بلاشرط نازیها اعلام شد، كشور آلمان، به اشغال چهار كشور امریكا، انگلیس، فرانسه و اتحاد شوروی، درآمد. هیتلر به همراه معاونا نش هیملِر و گوبِلز وزیر تبلیغات و چند تن از نزدیكانش خودكشی كرد، اما دستیاران و دست نشاندگان درجه ی یك و دو او، خود را تنها مهره ی بی اختیار و اجرایی حكومت اعلام میداشتند و هرگونه اتهامی به خود را رد میكردند.
پیروزمندان بر نازیها، میبایست پاسخی سنجیده و موّجه به آن همه بیدادگری میدادند. آنها میبایست مسئولان اصلی كشتارها و جنایتهای جنگی را ولو نمونه وار، مییافتند و در برابر قانون و دادگاهی قانونی و انسانی، محاكمه میكردند. شورویها میگفتند باید صد تن از رهبران بنام نازیها را در یك دادگاه صحرایی محاكمه و اعدام كرد. امریكایی ها اما میخواستند رهبران سازمانهای وابسته به نازیسم مانند اِس اِس و اِس آ را محاكمه و محكوم كنند و سرانجام چرچیل بود كه میگفت: نباید به این هیولاها اجازه ی ارز اندام كردن در برابر عموم را داد بلكه باید ایشان را فی الفور در پیشگاه جهانیان به جوخه ی اعدام سپرد. بدین ترتیب، شش ماه از پیروزی بر نازیها نگذشته بود كه چهار كشور پیروزمند، بر سر تشكیل دادگاهی فراكشوری، در شهر نورنبرگ آلمان به توافق رسیدند.
این دادگاه نخست علیه ۲۴ تن از سران حكومت نازی ها، اعلام جرم كرد و از بیستم نوامبر ۱۹۴۵ رسماً به محاكمه ی متهمانی مشغول شد كه هركدام ارتش، تبلیغات و دولت نازیها را نمایندگی میكردند. روند محاكمات یازده ماه ادامه یافت. نورنبرگ همان شهری بود كه نازیها چند مجمع بزرگ حقوقی در آن تشكیل داده و قانونهای سركوبگر یهودی ستیزانه را در سال ۱۹۳۵ در آنجا تنظیم و امضا كرده بودند.
ادعانامه ی دادگاه نورنبرگ به چهار جرم اصلی اشاره داشت: توطئه علیه صلح و آشتی جهانی، طرح و اجرای یك جنگ تجاوزگرانه، زیر پا نهادن حقوق و قوانین جنگی تا حد جنایتكارانه و جنایت علیه انسان و انسانیت. رابرت جاكسون دادستان این دادگاه، در پاسخ به آلمانی هایی كه به كار محكمه ایراد میگرفتند و آن را دست نشانده ی پیروزمندان میخواندند گفت: شاكیان اصلی، در نورنبرگ ننشسته اند، شاكی اصلی این متهمان، تمدن و فرهنگ انسانی است. دادگاه نورنبرگ در پایان كار خود، دوازده نفر را به اعدام محكوم كرد. نُه نفر از متهمان به زندان افتادند و سه نفر آزاد شدند.
اهمیت دادگاه نورنبرگ جدا از موقعیت تاریخی آن، در نهادینه شدن حكمها و نمادین بودن خود آن مجمع بود. رابِرت جاكسون كه خود از قاضیان پایه یك و حقوقدانی در سطح بین المللی بود، پیش از تشكیل دادگاه، گفته و نوشته بود: یك محكمه تنها زمانی مشروع و موّجه است كه هیچ مّتهمی را پیش از اثبات جرم مقّصر و محكوم نشمارد. او میگفت تنها دادگاه ها نیستند كه بر قضیه ای حكم میدهند، قضایا نیز با گذشت زمان درباره ی قاضیان داوری میكنند. اشاره ی جاكسون به مجرمن و جانیان نازیسم بود. حتی آنها نیز باید در برابر دادگاهی انسانی و قانونی، قرار میگرفتند.
جاكسون همچنین در سخنرانی گشایش محكمه گفت: اگر اینان نخستین نمایندگان شكستخورده ی ملتی هستند كه در برابر دادگاهی قانونی قرار میگیرند، پس باید قانون به ایشان این موقعیت را بدهد كه از جان خود دفاع كنند. بدین ترتیب، دادگاه نورنبرگ در تاریخ، جایگاهی بیمانند یافته و پایگاه و مرجعی برای محكمه های جنگی و محاكمه ی جنایتكاران بین المللی گردیده است.
ناگفته نمیتوان گذشت كه دادگاه نورنبرگ با وجود تلاش خستگی ناپذیر ترتیب دهندگان آن، بی مشكل و مسئله نبود. اصل مسّلم حقوقی tu quoque یا ”هركسی حّتی تو” نیز در آن رعایت نشده بود: در حالی كه كشتار غیر نظامیان از سوی هردو رقیب جنگی، انجام شده و بیداد كرده بود، تنها نازیها بودند كه باید پاسخ این جرم را میدادند. افزون بر این، در همان زمانی كه یكی از دادستان ها، نازیها را به انتقال اجباری خلقها از سرزمینهای خود مّتهم میكرد، مّتفقین، آلمانیهای بوهِمیا و موراویا را از سرزمینهای خود اخراج و به آلمان اشغالی منتقل میكردند.
سرانجام باید گفت كه دادگاه نورنبرگ با محكوم كردن بخشی از رهبران نازیسم، اگر از سویی نازیسم زدایی را تقویت كرد، ولی از سوی دیگر مانع دستگیری هزاران هزار پیرو و فعال نازیسم در آلمان شد. بیشتر مردم با پایان آن محكمه، پرونده ی نازیسم را بسته می انگاشتند و از آن به بعد آلمان و آلمانی را بی آلایش میدانستند.
اما با همه ی اینها، دادگاه نورنبرگ نقطه عطفی در تاریخ و مرجعی مقایسه ای برای محاكمه ی جانیان جنگهای بعد شد. در سال ۱۹۹۳ كه دادگاه جنایتكاران جنگی لاهه برای محاكمه متهمان یوگوسلاوی تشكیل شد، مرجع مقایسات خود را دادگاه نورنبرگ قرار داد. دادستان دادگاه خانم هیلدِگارد اورتس رِتسلاو Uertz Retzlaff اقرار میكند كه در آغاز كار، دادگاه نورنبرگ را تنها به عنوان نمونه ای تاریخی و گذشته در نظر داشته، اما به مرور، به اهمیت آن در تنظیم ادعانامه و ترتیب محاكمه ی متهمان یوگوسلاوی، پی برده است.
پس از گذشت بیش از نیم قرن، باز باید به هر قیمت هم كه باشد، مّتهمان را تك تك و به خاطر جرایم حقوقی شان، محاكمه كرد. افزون بر این، هم اكنون نیز مسئولان جنایات جنگی، درست مثل زمان نازیها خود را بیگناه، قربانی رژیم و مهره ی بی اختیاری در سیستِم حكومتی ی محكوم میدانند. آیا میتوانید تصور كنید كه هرمان گورینگ مسئول كشتار میلیونها انسان در دادگاه نورنبرگ چه میگفت؟ او میگفت: نه جنگ را میخواستم و نه در درگیری آن دخالتی داشتم. من هرچه از دستم برمیآمد برای انجام مذاكرات و دوری از درگیری و جنگ انجام دادم».
به نظر خانم رِتسلاو، اگر تغییری در برآورد و بررسی حقوقی جنایات جنگی نسبت به زمان دادگاه نورنبرگ رخ داده باشد، توجه بیشتر به جنایاتی است كه در مورد زنان صورت میگیرد. زیرا زنان و كودكان همیشه قربانیان اصلی و بیدفاع جنگها هستند. برای نخستین بار در جنگ یوگوسلاوی، دادگاه لاهه، هشت تن از مجرمان جنگی از جمله رئیس پلیس شهر فوجا Fodja در بوسنی را به علت تجاوز به زنان بیدفاع، محاكمه و محكوم كرد.
خانم رِتسلاو اقرار میكند كه در آغاز كار، فكر میكرد كه وجود دادگاه هایی مانند دادگاه لاهه به خودی خود باعث ترس و احتیاط مجرمان جنگی شود. اما او در كوران كار دیده است كه چنین تاثیری در كوتاه مدت پنداری بیش نیست. با این حال، این حقوقدان پایه یك، مانند داوران دادگاه نورنبرگ، سخت امیدوار است كه وجود دادگاه های محاكمه ی مجرمان بین المللی جنگی، در درازمدت حالتی پیشگیرانه داشته باشد و عاملی امنیتی برای قربانیان جنگی به شمار رود. شصت سال پس از تشكیل دادگاه نورنبرگ بر پایه اصول تشكیل و اجرای آن، در سال جاری دادگاه بین المللی جزا در لاهه كار خود را آغاز كرده و در پی محاكمه ی مجرمان جنگی بر پایه های قانونی و انسانی است.

مرجع : دویچه وله

منبع : خبرگزاری آفتاب