داروسازان و طب مکمل

● مقدمه
انواع و روش های مختلف طب مکمل (Complementary Medicine ) در کشورهای مختلف وجود دارد و توسط مردم ، کم و بیش استفاده می شود. استفاده از این روش ها در همه جای دنیا رو به افزایش است. در این مقاله ، به نکات اصلی و مهمی که داروسازان باید در مورد این روش ها بدانند ، اشاره می کنیم.
الف) طب گیاهی یا گیاه درمانی (Herbal Medicine)
طب گیاهی ، مصرف گیاهان و فرآورده های گیاهی در درمان و پیشگیری از بیماری ها می باشد.(۱).
نکات کلیدی
۱) داروساران باید بدانند گرایش و علاقه مردم به استفاده از فرآورده های گیاهی رو به افزایش است و عموم مردم از این فرآورده ها حتی به صورت شخصی و خود تجویزی ، به جای یا همراه با داروهای مرسوم در طب رایج استفاده می کنند.
۲) داروسازان باید در هنگام راهنمایی بیماران در مورد نحوة مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک ، از وی در مورد سابقة قبلی و مصرف فرآورده های گیاهی سؤال نمایند.
۳) تعدادی از فرآورده های گیاهی ، طی مطالعات تصادفی و تحت کنترل ،کارآیی خود را به طور مستند و مدلل اثبات کرده اند. به عنوان مثال عصاره های گیاه علف چای ( هوفاریقون ) برای افسردگی خفیف تا متوسط ، گیاه جینکگو برای “ ناکارآیی ذهنی ” (CEREBRAL INSUFFICIENCY ) و سیر برای کاهش غلظت های بالای کلسترول سرم ، موثر بوده اند.
۴) فرآورده های گیاهی ، علی رغم آنچه که رایج است و معمولا گفته می شود ، بی خطر نیستند و می توانند باعث عوارض جانبی شوند. البته تعدادی ازز فرآورده ها که به صورت بدون مجوز در بازارها یافت می شوند ، هم ایجاد عوارض کرده اند که به کیفیت پایین آنها مربوط می شود.
۵) برخی فرآورده های گیاهی ، دارای پتانسیل تداخل با داروهای رایج هستند. مواردی از این گونه تداخلات گزارش شده است و هنگام مصرف باید دقت کافی در این باره مبذول داشت.
۶) عوارض جانبی فرآورده های گیاهی بایا بدون مجوز توسط داروسازان قابل گزارش به واحد ADR مربوطه است.
۷) جهت اثبات کارآیی و بی خطری فرآورده های گیاهی آزمایش نشده ، به تحقیقات بیشتری نیاز است. در مورد اثر سینرژیسمی اجزای موجود در فرآورده های گیاهی ـ آن طور که ادعا می شود ـ هم ، باید بررسی لازم انجام گردد و این ادعا تأیید شود.
۸) بیمارانی که می خواهند به یک فرد “ درمانگر گیاهی ” ( تجویز کنندة داروهای گیاهی ) مراجعه کنند ، باید فردی را انتخاب کنند که دورة آموزشی لازم و مناسب را طی کرده باشد و عضو یک سازمان حرفه ای ـ تخصصی باشد (۱).
ب) اسانس درمانی ( آروماتراپی Aromatherapy ) .
درمان و تسکین بیماری ها یا علایم آن ، با استفاده از گیاهان معطر ، انواع اسانس ها و فرآورده های مشابه (۲).
نکات کلیدی
۱) استفاده از اسانس درمانی ـ حتی به صورت خود تجویزی ـ توسط عموم مردم روبه افزایش است.
۲) اسانس ها را نباید به طور خالص و ررقیق نشده روی پوست استفاده کرد { در ابتدا باید در روغن های گیاهی ( مانند روغن ذرت ، بادام ، کنجد و … ) ـ به عنوان روغن های حامل ـ رقیق شوند.} اسانس ها را نباید بدون تجویز پزشک ، به طور خوراکی مصرف کرد.
۳) مانند همه فرآورده هایی که در پزشکی و هو داروسازیی استفاده می شوند ، اسانس ها هم باید دور از دسترس اطفال نگهداری شوند.
۴) در مورد اسانس های مورد مصرف در آروماتراپی ، تحقیقات بالینی مستند و مدونی انجام نشده و این گونه تحقیقات مطمئن که کارآیی بالینی اسانس ها را اثبات می کند ، در دسترس نیست.
۵) داروسازان ، در هنگام راهنمایی بیماران در داروخانه در مورد نحوة مصرف داروهای نسخه شان ، باید از آنها در مورد سابقة قبلی مصرف فرآورده های اسانسی سوال نمایند.
۶) عوارض جانبی اسانس ها ، گرچه نادر ، ولی گزارش شده است و در این مورد باید دقت کافی مبذول داشت.
۷) نکتة ایمنی دیگر در مورد اسانس ها ، کیفیت و کارآیی تعدادی از اسانس های تجاری از منابع مختلف ، و نیز مصرفشان در گروه های خاصی از بیماران مانند زنان باردار و شیرده است.
۸) بیمارانی که می خواهند با یک فرد آروماتراپیست ملاقات کنند و بیماری خود را درمان نمایند ، باید دقت کنند که آن فرد ، آموزش های لازم را دیده باشد.(۳).
ج) سوزن درمانی ـ طب سوزنی (Acupuncture)
هنر درمان چین قدیم که در طی آن سوزن های تمیزی را روی نقاط مختلف بدن به کار می برند {کلا حدود ۲۰۰۰ نقطه ( یا acupoint) روی بدن شناسایی شده است } ، تا جریان سالم انرژی (qi) اعاده شود و به حال اول برگردد. هر نقطه شامل مداری است که با اندام و عضو خاصی مرتبط می باشد و هر نقطه که سوزن درمانی می شود ، دارای اثر درمانی خاصی می باشد(۲).
نکات کلیدی(۴)
۱) دو نوع اصلی و عمده از سوزن درمانی وجود دارد ، یکی نوع پزشکی ( مدیکال)(که معمولا توسط پزشکان انجام می شود) ، و دیگری نوع طب سوزنی چین.
۲) در مورد طب سوزنی چند مطالعه بالینی با کیفیت بالا وجود دارد. بر این اساس ، شواهد موجود پیشنهاد می کنند که طب سوزنی درمان موثری برای کمردرد و نیز برای تهوع یا استفراغ ( مربوط به دوران بارداری ، جراحی و شیمی درمانی سرطان ) است.
۳) عوارض جانبی خفیف به دنبال استعمال طب سوزنی عبارتند از : خونریزی ، سوزش و قرمزی پوست در محل سوزن زدن. مشکلات شدیدتر در این رابطه شامل عفونت های ویروسی و باکتریایی به دنبال مصرف سوزن های آلوده و غیراستریل ، مشکلات ناشی از سوزن زدن های طولانی و ناراحتی های ناشی از تکنیک های ناشیانه و ضعیف سوزن زدن.
۴) طب سوزنی در مورد افرادی که از داروهای ضد انعقادی استفاده می کنند ، ممنوع است. هم چنین طب سوزنی برقی ( الکتروآکوپانکچر ) ، در افرادی که از دستگاه ضربان ساز قلب (pacemaker) استفاده می کنند ، ممنوع می باشد.
د) هامیوپاتی
این یک روش درمانی است که در اوایل قرن نوزدهم توسط دکتر ساموئل هانمان ارایه شد و رشد کرد. از نظر بالینی ، این روش از قانون مشابهات استفاده می کند ( (Like cure ) و از موارد قوی و موثر طبی ، در دوزهای ضعیف یابی نهایت کوچک استفاده می نماید(۲).
نکات کلیدی (۵)
۱) این روش هم به طور فزاینده ای توسط عموم مردم به جای یا همراه با طب رایج استفاده می گردد.
۲) داروسازان ، باید در هنگام راهنمایی بیماران در مورد نحوة مصرف داروهای نسخه شده شان ، از آنها در مورد سابقة قبلی و مصرف فرآورده های هوموپاتی سؤال کنند.
۳) در مورد فرآورده های هوموپاتیک ، تحقیقات اخیر پیشنهاد می کنند که آنها ممکن است اثری بیشتر از دارونما داشته باشند. با یان حال ، برخی پیش بینی های احتیاطی ، از نتیجه گیری های واضح و مشخص جلوگیری می کند.
۴) مصرف کنندگان فرآورده های هوموپاتی نباید مصرف داروهای رایج را که استفاده می کرده اند ، بدون نظر پزشک ، قطع کنند.
۵) فرآورده های هوموپاتی کاملا بی خطر نیستند. واکنش های جانبی اگرچه نادر ، ولی رخ داده است.
۶) عوارض جانبی فرآورده های هوموپاتی توسط داروسازان قابل گزارش به واحد ADR مربوطه است.
۷) بیمارانی که می خواهند توسط یک فرد هوموپات درمان شوند ، باید فردی را انتخاب کنند که آموزش های لازم را دیده ، و عضو یک سازمان حرفه ای باشد.
ه) کایروپراکتیک و استئوپاتی
این سیستم درمانی بر اساس این نظریه کار می کند که یک بیماری به واسطة عملکرد غیر طبیعی بدن ایجاد می شود. این نوع درمان ساختمان های بدن ـ خصوصا روی ستون فقرات و کلا استخوان های بدن ـ سعی میکند عملکرد سیستم عصبی بدن را به حالت اول باز گرداند(۲) ( این روش مانند مشت و مال ، جا انداختن استخوان ها و مهره های پشت باشد ).
● نکات کلیدی(۶)
۱) تکنیک های یدی کایروپراکتیک و استئوپاتی از جملة عمومی ترین روش های طب مکمل در انگلستان هستند و هر دوی این ها به عنوان دستکاری ستون ننفقرات و استخوان های بدن ، در نظر گرفته می شوند.
۲) بررسی های کنترل شدة بالینی این دو روش که به طور اتفاقی صورت گرفته ، تا این تاریخ ، به میزان زیادی به تحقیق در مورد استفاده در کمردرد و گردن درد ، محدود شده است.
۳) مطالعات مروری سیستمک قبلی پیشنهاد می کند که دستکاری میتواند در تسکین سریع کمردرد حاد و ساده ( در قسمت پایین کمر ) ، مفید باشد . بنابراین ، توصیه شده که دستکاری ستون مهره ها ، ممکن است باعث تسکین علائم کمردرد ، در عرض ۶ هفته بعد از شروع آن گردد.
۴) با این حال ، مطالعات جدیدتر پیشنهاد می کند که نتایج قبلی ،ممکن است بیش از حد خوش بینانه باشد.
۵) عوارض و اتفاقات جانبی شدید ، مانند ضربه حادثه های ستون مهره ای ـ پایة مغزی و … رخ داده است. به نظر می رسد که این حوادث ، بیشتر در ارتباط با دستکاری قسمت مهره های گردن و در محل چرخش گردن باشد.
۶) این گونه درمان ها باید توسط افرادی صورت پذیرد که عضو یا تحت نظر یک سازمان حرفه ای ـ تخصصی باشند.

دکتر فراز محاب- دانشکده داروسازی ـ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
منابع
۱. Barnes J.Herbal Medicine. pharm.J . ۱۹۹۸ ; ۲۶۰: ۳۴۴ - ۳۴۸.
۲. Dermarderosian A.H. kratz A.M. Alternative medicdne in : The science and practice of pharmacy . ( Ed. A.R.Gennaro ). ۱۹ th Ed. ۱۹۹۵; pennsylvania : mack publishing company ; pp. ۸۲۹ – ۸۴۰.
۳. Barnes J.Aromatherapy. pharm.J.۱۹۹۸; ۲۶۰ : ۸۶۲ – ۸۶۷.
۴.Barnes J.White A.Acupuncture. pharm.J.۱۹۹۸; ۲۶۰ : ۶۶۴ – ۶۶۷.
۵.Barnes J.Homoepathy. pharm. J.۱۹۹۸ ; ۲۶۰ : ۴۹۲ – ۴۹۷.
۶.Barnes J. Ernst E.Chiropractic and osteopathy. Pharm.J. ۱۹۹۸; ۲۶۰ : ۲۰۱ – ۲۰۴.

منبع : انجمن درمانگران ایران