آموزش عالی فرانسه در تکاپوی ثبات

گرایش نظام آموزشی فرانسه به ارزشهای آمریکایی از جمله سودسالاری، بهره وری با سرمایه محوری و رقابت مادی در مراکز آموزشی از مواردی است که ذهن دانش آموزان، دانشجویان و اولیاء فرانسوی را به خود مشغول کرده است.
این نگرانی از زمانی آغاز شد که «نیکلا سارکوزی» ریاست جمهوری فرانسه را در دست گرفت. پیش از انتخاب سارکوزی به ریاست جمهوری فرانسه، نظام آموزشی این کشور با چالشها و نگرانیهایی روبرو شده بود که حل آنها به معضلی برای دست اندرکاران فرانسوی تبدیل گردیده بود. به گزارش ایرنا در این چالش ها که از هر دو سوی محافل حزبی و اتحادیه ها دامن زده می شد و دولت فرانسه نیز در یک سوی ماجرا قرار داشت، ابتدا سخن با مهاجرت نخبگان فرانسوی به انگلستان، کانادا و آمریکا پیش آمد. سخن این بود که چرا دانشگاههای فرانسه نمی توانند از سویی نیازهای جدید علمی کشور را آنگونه که هست برآورده کنند و از سوی دیگر حتی برای خود دانشگاهیان نیز جذاب و رضایت بخش نیست و آنان را به سوی دیگر کشورها روانه می کند. یکی از مباحث بسیار پر رونق در این زمزمه ها بحث اقتصادی کردن دانشگاههای فرانسه بود که باید نظام رقابتی را جایگزین نظام آموزش کنونی کرد و با این کار بر سرعت و رشد مراکز آموزش عالی افزود. با این رهیافت مراکز آموزش عالی فرانسه باید از دولت و نظام برنامه ریزی متمرکز فاصله می گرفتند و به سوی یک نظام رقابتی سرمایه ای پیش می رفتند. در نظام رقابتی آمریکا که درست مخالف جریان کنونی آموزش عالی در فرانسه است، این بنگاههای اقتصادی هستند که جهت گیری دانشگاهها و مراکز آموزش عالی را تعیین می کنند.
در نظام رقابتی ورود به مراکز آموزشی تابع سود و زیان اقتصادی است و اخذ پذیرش بسته به کارکرد و سمت وسویی دارد که یک دانشجو می تواند در طول تحصیل داشته باشد. بحث هزینه ها یکی از اساسی ترین زمینه های بروز این جریان بوده است به گونه ای که کاهش تأثیر آموزش عالی و افت بازدهی مراکز آموزش عالی بارها به حساب نداشتن منابع مالی و ناتوانی از چرخش اقتصادی عنوان شده است. دولت فرانسه از مدتها پیش نشان داده که نمی تواند مراکز آموزش عالی را به صورتی شایسته اداره کند، از سویی پایین بودن حقوق اساتید و محققان آموزش عالی و آموزش ملی (مدارس) فرانسه به گونه ای است که انگیزه ای برای ورود افراد در چرخه آموزشی این کشور بوجود نمی آورد. همین شرایط سبب شد تا افراد جوان تر از فرانسه کوچ کنند تا با داشتن مدارک معتبر از دانشگاههای این کشور برای کار در کشورهای انگلیسی زبان از جمله آمریکا و کانادا رحل اقامت گزینند. سارکوزی با نیت جلوگیری از روند مهاجرت نخبگان و جستجوی راه حلی برای تأمین نیازهای مالی مراکز آموزشی عالی فرانسه تحول در نظام آموزشی این کشور را آغاز کرد.
خصوصی سازی آموزش عالی در فرانسه و واژگونی نظامی که دهها سال بر این کشور حاکم است، احزاب و شخصیت های زیادی را به واکنش وادار کرده است. غالب صاحب نظران بر این باورند که این کشور با همه ویژگیهای خود، یک نظام اجتماعی محور است. به این معنا که قدرت سندیکاها و گرایش های اجتماعی به اندازه ای در فرانسه ریشه دار است که اجازه نمی دهد یک سرمایه داری خصوصی و یا رقابتی تمام عیار در این کشور حاکم شود. این شرایط نظام اجتماعی در فرانسه بوجود آورده که نه سایه یک دولت تصمیم گیر مقتدر را می پذیرد و نه به سبک آمریکایی، دولتی بطور کامل متکی بر بخش خصوصی را تحمل می کنند. بنابر این بعید به نظر می رسد که نظام آموزشی یکجانبه نگر آمریکایی بتواند در فرانسه اجرا شود، زیرا دانشجویان این کشور و دیگر دانشجویانی که از سایر کشورها برای کسب مدرک در نظام معتبر و رایگان به فرانسه آمده اند، قادر به تحمل آن نیستند.
ولی دولت سارکوزی برای تغییر نظام آموزشی کنونی فرانسه مصمم است و با همه تهدیدهایی که می شود بنا را بر تحقق آرمانهای خود دارد. سارکوزی و خانم «والری پکرس» وزیر آموزش عالی فرانسه با وجود اینکه می دانند حدود دو میلیون دانشجو می توانند با ریختن به خیابانها وضعیت اجتماعی کشور را به هم بریزند، با این همه به دنبال آن هستند که دانشگاه های فرانسه را به چرخه رقابتی جهانی وارد کنند. سالها است که دانشگاههای فرانسه با همه قدمت و شهرت و داشتن پایگاهی کهن چون «سوربن» نمی توانند همپای دانشگاههای آمریکایی و حتی برخی دانشگاههای انگلیسی حرکت کنند و این مسأله برای فرانسویان حیثیتی شده است سارکوزی و پکرس از اینکه با وجود بالا بردن اعتبارات دانشگاهها هنوز دانشجویان و اساتید ناراضی هستند، به خشم آمده اند. منتقدان آنها می گویند که اگر اصرار بر اصلاح نظام آموزشی موجب تنش های دانشگاهی شود و جوانان به خیابانها بریزند و دانشگاهها بسته شوند، خسارتی کلان بر بودجه خزانه تحمیل می شود.
این کار البته زمان «لوک فری» وزیر سابق آموزش ملی فرانسه دنبال شد ولی او شکست خورد. در میان مسئولان دولتی نیز بسیاری با عقیده خانم پکرس موافق نیستند از جمله سارکوزی و «فرانسوا فیون» نخست وزیر فرانسه که از شروع اعتراضات دانشجویی بیم دارند. سارکوزی و فیون ضمن اینکه ناگزیرند از اعضای دولت خود حمایت کنند ولی با اتخاذ تاکتیکهایی قصد دارند در صورت بروز اعتراضات دانشجویی وزیر آموزش عالی را قربانی کنند. در میان اعضای حزب رئیس جمهوری فرانسه نیز بسیاری با جسارت های پکرس موافق نیستند و خواهان مدارا با اتحادیه ها و دانشجویان هستند. از سوی دیگر دانشجویان و اتحادیه ها نیز منتظر بهانه هستند تا بار دیگر فریاد اعتراض را علیه دولت فرانسه بلند کنند. خانم پکرس از تاکتیک های دیگری نیز برای پیشبرد اهداف دولت ساکوزی استفاده می کند به عنوان مثال او تلاش می کند در عمل و تأکید بر خواسته های دولت و اصلاحات مورد نظر جدی باشد ولی در گفتگوها با دانشجویان اجازه می دهد تا آنان هر نوع اعتراضی را از وی با هر سلیقه ای به عمل آورند. ولی رهبران دانشجویی می خواهند با استفاده از موقعیت دولت را برای اجرای خواسته های خود تحت فشار قرار دهند. یکی از اشکالاتی که به اعتقاد «پیر ژروه» استاد تاریخ آمریکای دانشگاه پاریس بر اصلاحات دولت سارکوزی وارد است، سوء برداشت زیر بنایی پکرس از نظام آموزشی آمریکا است. به اعتقاد این کارشناس پیش از اینکه پکرس نامی از هاروارد به عنوان یک مدل آموزش عالی ببرد، باید ببیند این دستگاه چگونه کار می کند. به علاوه در آمریکا تمام هزینه های دانشگاهها توسط بخش خصوصی تأمین نمی کند و بخش عمده ای منابع مالی آنها از سوی دولت ارائه می گردد، ولی دولت دخالتی در اداره دانشگاهها ندارد. نظام آموزش عالی در فرانسه از نرمش خاصی برخوردار است و به گفته برخی صاحب نظران هنوز مقتدرتر از نظام آموزش عالی آمریکا است.
این عده معتقدند که اساس نظام آموزش عالی آمریکا بر اساس بهره گیری از دانشمندان خارجی استوار است. آمار نشان می دهد که سرانه هزینه یک دانشجو در فرانسه یک سوم هزینه های نظام آموزش عالی آمریکا است، با این وجود این فارغ التحصیلان فرانسوی هستند که در کنار سایر مهاجران علمی به آمریکا می روند و نیازهای فنی و علمی آن کشور را تأمین می کنند. چند سالی است که فرانسه از سنت مدارک تحصیلی خاص خود عدول کرده و به صف یگانه سازی این مدارک با سایر کشورهای اروپایی پیوسته است ولی هنوز کارشناسان آموزش عالی معتقدند که دیپلم متوسطه فرانسه که دشواری گرفتن آن در جهان شهره است، معادل سال اول دانشگاههای آمریکا است.درگیر کردن نظام آموزش عالی فرانسه با بنگاههای اقتصادی به ویژه بنگاههای استانی و منطقه ای و تأمین بورس های مختلف از این رهگذر می تواند راهکار مناسبی برای اصلاحات در نظام آموزشی فرانسه باشد. بحث اصلاحات در قلب مباحث امروز جامعه فرانسه قرار دارد و دولت سارکوزی نگران آن است که مشروعیت خود را با شورشی از سوی جوانان از دست بدهد. فرانسه خود سنتی بلند در آموزش عالی دارد که سارکوزی باید اصلاح آن را با جراحی درون دولتی مد نظر قرار دهد.

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی