ترافیک در یزد

● ساختار فضایی
پراکندگی بیش از حد در بافت جدید شهر یکی از عمده مشکلات ساختار فضایی یزد است. بافت جدید برخلاف فشردگی بافت تاریخی صورتی متخلخل دارد، به طوری که زمین های افتاده و یا زراعی گسترده ای فضاهای مسکونی آن را به صورت جزیره هایی جدای از هم در آورده است. که برخی از این جزیره ها فاصله زیادی با مرکز شهر دارند. و ناگفته پیداست که چنین ساختار پراکنده ای نیاز به شبکه گسترده ای از مسیرهای رفت و آمد دارد. در حالی که نه تنها چنین شبکه ای فراهم نشده بلکه عبور خط آهن از بین هسته اصلی شهر و تعدادی از جزیره های بزرگ(صفائیه، شهرک دانشگاه، قاسم آباد، آزادشهر) این مشکل را دو چندان کرده است. با این حال گسترش شهر در جانب صفائیه بدون توجه به این محدودیت ترافیکی همچنان ادامه دارد.
نکته دیگر اینکه، پراکندگی زیاد تراکم پایین را نیز به همراه دارد و بکارگیری وسایل نقلیه عمومی در حجم زیاد برای مسیرهای کم تراکم مقرون به صرفه نیست و این امر در زندگی مردم این جزیره ها خود را چنین نشان می دهد که در صورت استفاده از وسایل نقلیه عمومی می باید ساعات طولانی از روز خود را در ایستگاه های اتوبوس منتظر بمانند. به ویژه که به همان دلیل فوق در خیابان های داخلی این جزیره ها به ندرت می توان تاکسی مشاهده کرد. حضور تاکسی فقط محدود به هسته اصلی شهر و فاصله بین هسته اصلی و مرکز جزیره است. شاید به همین علت خدمات اتومبیل کرایه برخلاف سایر نقاط شهر در این مناطق بسیار پر رونق است. بنابراین یکی از ویژگی های زندگی مردم این مناطق ضرورت داشتن اتومبیل شخصی است، و این ضرورت در هر کدام از این جزیره ها داستان متفاوتی دارد.
صفائیه که در ذهن مردم یزد بدون تردید بالاشهر را تداعی می کند، شهرکی است که پیش از انقلاب احداث شد و بیش از هر قشری طبقه بالای متجدد عموماً تحصیل کرده، در تعبیر مردم یزد دکتر مهندس، در آن سکونت یافتند. فاصله بسیار زیاد این شهرک از مرکز شهر برای این قشر که امکان بهره مندی از وسیله نقلیه را داشتند کمتر از جدایی گزینی ای که به این ترتیب از شهر سنتی می یافتند، دارای اهمیت بود. با گذشت زمان و گسترش استفاده از اتومبیل عده ای از اقشار متوسط به بالا نیز به این شهرک راه یافتند. این دو مرحله از اسکان را می توان با خانه های بسیار بزرگ و مجلل و خیابان کشی شطرنجی و عریض شناسایی کرد. توسعه هایی که در دهه اخیر در اطراف هسته اولیه صفائیه حاصل شد بسیار مرهون استقرار دانشگاه و عمومی شدن استفاده از وسیله نقلیه شخصی و کاهش قیمت نسبی اتومبیل، مرحله سوم توسعه این منطقه را صورت داد که این مرحله از توسعه را می توان در دو صورت مسکن عموماً دو طبقه با وسعت معمولی و در سالهای اخیر آپارتمان های مجلل شناسایی کرد. آخرین مرحله توسعه صفائیه که با عنوان های شهرک گلستان و فرهنگیان از صفائیه جدا می شود را می توان به صورت آپارتمان های کوچک مقیاسی شناسایی کرد که اقشار متوسط و متوسط رو به پایین را در خود جای داده اند. اقشاری که آپارتمان های ارزان قیمت مجاور بالاشهر را به امید وسایل نقلیه عمومی و بدون توجه به مشکل رفت و آمد، بعضاً با اقساط بلند مدت خریداری کرده اند.
در سایر جزیره های جدا افتاده شهر نیز کم و بیش مشکلات رفت و آمد وجود دارد. با این تفاوت که فاصله آنها با هسته اصلی شهر متفاوت است و سابقه سکونت متفاوتی دارند. به عنوان مثال قاسم آباد روستایی است که به شهر متصل شده و در حالی که ساکنان اولیه آن با زندگی روستایی، رفت و آمد محدودی به شهر داشته اند، جمعیت هایی که در سال های اخیر در شرق قاسم آباد و شهرک دانشگاه ساکن شده اند طبقه متوسطی را تشکیل می دهند که زندگی آنها کاملا در ارتباط با مرکز شهر و کم و بیش به وسایل نقلیه عمومی وابسته است. از طرف دیگر دانشگاه نیز موجب جلب وسایل نقلیه عمومی شده و رفت و آمد را برای ساکنان این منطقه تسهیل کرده است.
● فرهنگ ترافیک
ساده اندیشی است که بخواهیم پدیده ترافیک را فقط براساس ساختار فضایی شهر توضیح دهیم، بلکه می باید به چگونگی رفتار مردم در داخل ساختار فضایی نیز توجه کرد. رفتار مردم در داخل ساختار را می توان به عنوان گونه ای از تطبیق مورد بررسی قرار داد. بنابراین برای مطالعه رفتار ترافیکی مردم یزد باید به این سئوال پاسخ داد که مردم یزد چگونه خود را با ساختار فضایی شهر تطبیق می دهند؟
بطور خلاصه ساختار فضایی شهر یزد قابل تقسیم به سه بافت کلی است؛ بافت تاریخی، بافت جدید و بافت میانی. مشخصه بافت تاریخی کوچه های تنگ و تودرتو است و مشخصه بافت جدید پراکندگی. محدودیت تردد اتومبیل در کوچه های تنگ و تودرتوی بافت تاریخی باعث شده است که دوچرخه و موتور سیکلت بهترین وسیله نقلیه برای این قسمت شهر باشد. در مورد بافت جدید نیز همانطور که گفته شد پراکندگی زیاد موجب مقرون به صرفه نبودن استفاده از وسایل نقلیه عمومی شده است، بعلاوه بخش قابل توجهی از جمعیت ساکن در جزیره های دور افتاده شهر دارای وسیله نقلیه شخصی نیستند و اغلب این جمعیت که امروزه در حاشیه شهر قرار گرفته اند، گروه هایی هستند که بافت فرسوده تاریخی را به مقصد بخش های نوساز شهر ترک کرده اند. بنابراین همان افرادی که تا چند سال پیش مشکل کوچه های تنگ و تودرتو را با موتورسیکلت حل می کردند، امروز فاصله های دور خالی از وسیله نقلیه عمومی را با موتورسیکلت طی می کنند. نمود این شکل تطبیق را می توان در این عبارت کنایی که: «هر خانواده یزدی به تعداد پسران و مردانش موتور دارد» مشاهده کرد.
موتورسیکلت مزایای دیگری نیز دارد. وسایل نقلیه عمومی حتی اگر در دسترس باشند، اغلب مسیر هر جزیره با مرکز شهر را می پیمایند و برای سفر از یک جزیره به جزیره دیگر(مثلاً شهرک صفائیه به آزادشهر) می باید از دو یا حتی سه وسیله نقلیه استفاده کرد. در حالی که می توان با موتورسیکلت مسیر میان بر را در ربع ساعت پیمود. یکی از مهمترین عللی است که موجب شده بین دو جزیره مهم آزادشهر و صفائیه رابطه مستقیم وجود نداشته باشد موقعیت راه آهن است.
▪ موتورسیکلت
مسئولان دولتی و برخی از مردم شهر یزد موتورسیکلت را یکی از مهمترین پدیده های آسیب زا در ترافیک یزد معرفی می کنند. این تلقی بیش از هر چیز از آمار حوادث رانندگی منجر به فوت ناشی می شود. به عنوان مثال در آخرین سفری که به یزد داشتم شنیدم که گروهی از جوانان موتور سوار در بازگشت از ییلاقات تفت در انحراف یک دستگاه کامیون کشته شده اند. اینگونه اخبار که همه روزه به گوش می رسد، اغلب مربوط به خیابان های متصل کننده شهرک ها به یکدیگر و یا به هسته اصلی شهر است. در این خیابان ها علاوه بر ورود ترافیک بین شهری به داخل شبکه شهری سرعت اتومبیل ها نیز بیشتر است. امید است برنامه های آتی در مورد احداث تقاطع های غیر هم سطح بتواند این مشکل را کاهش دهد.
علاوه بر مشکلات تردد موتور سیکلت در خیابان های متصل کننده بافت جدید، در هسته اصلی شهر نیز تردد انبوه موتور سیکلت ها برقراری قواعد راهنمایی را بسیار دشوار کردهاست و حضور بسیار کم رنگ پلیس راهنمایی و رانندگی در سطح شهر نیز این مشکل را دو چندان می کند. پلیسی که در نگاه مردم یزد مهمترین مشغله اش توقیف کردن موتور سوارانی است که کلاه ایمنی ندارند.
پلیس راهنمایی و رانندگی در شهر یزد در هر شیفت مجموعاً هفت افسر دارد و در راستای تلقی مسئولین که مهمترین مشکل ترافیک یزد را موتور سواران می دانند، بارزترین نمود حضور این پلیس توقیف موتور سواران در معابر مرکزی شهر (جایی که سرعت اتومبیل ها کم است) و اغلب به بهانه نداشتن کلاه ایمنی در هوای معمولاً گرم یزد، است. جالب اینجاست که پلیس به موتور سواران میان سال و مسن معترض نمی شود و این بی ربط با آمار سوانح موتور سواری نیست، چراکه در شهر یزد کم نیستند جوانانی که هنر نمایی با موتور و اغلب به صورت گروهی یکی از سرگرمی های متداول آنهاست.

محمد حسین زاده

منبع : خانه انسان‌شناسی ایران