دندان و پوسیدگی

●● ساختمان لایه‌ها و سطوح دندان
● ساختمان دندان
هر دندان از دو قسمت تشكیل شده است : تاج و ریشه
تاج قسمتی از دندان است كه در دهان دیده می شود و ریشه قسمتی از دندان است كه در داخل استخوان فك قرار دارد.
● ساختمان تاج
در تاج هر دندان از خارج به داخل سه لایه وجود دارد. مینا. عاج و مغز دندان
● مینای دندان
قسمتی از تاج دندان كه در دهان قابل شاهده و لمس است. مینا نامیده می شود سایر قسمت های تاج در زیر مینا قرار دارند.
● عاج دندان
عاج قسمتی است كه در زیر مینا قرار گرفته و استحكام آن از مینا كمتر است. همچنین بر خلاف مینا بافتی زنده بوده و در مقابل تحریكات حساسیت نشان می دهد. رنگ عاج زرد روشن است.
● مغز دندان
در وسط هر دندان حفره ای وجود دارد كه حاوی اعصاب و رگهای خونی است و به آن مغز دندان می گویند. یك دندان تا هنگامی زنده است كه مغز آن سالم باشد. هرگاه در اثر پوسیدگی . ضربه یا عامل دیگری به مغز دندان آسیب برسد. معمولا دچار دندان درد می شویم . گاهی آسیب وارده باعث مرگ مغز دندان می شود. در چنین مواردی برای جلوگیری از عوارض بعدی باید به دندانپزشك مراجعه نمود.
● ساختمان ریشه دندان
ریشه دندان نیز از سه لایه تشكلیل می شود كه بترتیب از خارج به داخل عبارتست از : سمان. عاج و مغز دندان .
● سمان چیست؟
سمان لایه نازكی است كه در سطح خارجی ریشه دندان قرار دارد. در زیر سمان عاج وجود دارد كه ادامه همان عاج است كه در قسمت تاج دندان می باشد. مغز دندان موجود در ریشه هم در ادامه مغز دندان است كه روی آن را عاج پوشانده است. روی عاج در قسمت تاج دندان مینا و در ریشه سمان قرار دارد.
● سطوح دندان
▪ تاج دندان دارای چند سطح است:
سطح خارجی یا لبی . كه به طرف لبه ها قرار دارد.
سطح داخلی یا سطح زبانی . كه در دندانهای پائین به سمت زبان و در دندانهای بالا به سمت سقف دهان است.
سطح بین دندان . سطح بین دندانی . سطح بین دو دندان مجاور را می گویند.
سطح جونده كه در دندانهای جلو باریك و تیز و در دندانهای عقب پهن و ناهموار است.
● پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان بیماری عفونی قابل انتقالی است كه با فعالیت میكروب ها در سطح دندان آغاز می شود و در ساختمان آن پیشرفت می كند. برای ایجاد پوسیدگی، مواد قندی هم باید در دسترس میكروب ها باشند تا عامل خراب كننده ساختمان معدنی، یعنی اسید تولید گردد. در واقع پوسیدگی دندان تخریب بافت های سخت دندان است. وقتی یك بیماری در اثر فعالیت میكروب ها ایجاد شود آن را بیماری عفونی می نامند. و اگر بیماری بتواند از محلی به محل دیگر منتقل شود آنرا بیماری قابل انتقال می گویند.
با تعریفی كه از پوسیدگی دندان شد، می فهمیم كه پوسیدگی می تواند از یك دندان یه سایر دندانها سرایت كند.
● محل‌های شایع پوسیدگی
پوسیدگی تمام سطوح دندان را یكسان مبتلا نمی كند. بلكه بعضی از سطوح دندانها به علت وضعیت خاصی كه دارند بیشتر دچار پوسیدگی می شوند.
● این سطوح عبارتند از :
۱_ شیارهای سطح جونده : سطح جونده دندانهای آسیا شیارهای باریك و عمیقی دارد كه محیط مناسبی برای زندگی و رشد میكروب ها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می گردد. این امر بخصوص در مورد دندانهای آسیا بیشتر رخ می دهد و باعث پوسیدگی زودرس آنها می شود.
۲_ سطوح بین دندانی : این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواك قابل تمیز كردن نیست بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه بشمار می آید.
۳_ طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان:‌ تجمع میكروبها معمولاً در این ناحیه باعث بیماری لثه نیز می شود.
● وقتی دندانی دچار پوسیدگی می شود، ممكن است یك یا چند مورد از علامتهای زیر را داشته باشد :
تغییر رنگ مینای دندان، در محل پوسیدگی مینا قهوه ای یا سیاه رنگ می شود.
سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی، گاهی میزان این تخریب كم است و فقط با معاینه دقیق مشخص می شود و گاهی مقدار زیادی از دندان از بین می رود ، به طوری كه شخص فكر می كند دندان او شكسته است.
حساس یودن یا درد گرفتن دندان در موقع خورد غذاهای سرد، گرم، ترش و شیرین .
حساس یودن یا درد گرفتن دندان وقتی كه دندانها را روی هم فشار می دهیم.
بوی بد دهان می تواند به علل مختلف ایجاد شود كه یكی از علت های آن پوسیدگی دندانها است.
پوسیدگی بین دندانی می تواند باعث گیر كردن مواد غذایی بین دندانها و پاره شدن نخ دندان هنگام استفاده بشود.
● پوسیدگی دندان چرا و چگونه ایجاد می‌شود؟
برای پیشگیری از ایجاد هر بیماری باید علل ایجاد كننده آن بیماری را بشناسیم . در مورد پوسیدگی دندان و پیشگیری از آن نیز لازم است ابتدا با عوامل ایجاد كننده آن آشنا شویم .
بسیاری از افرادی كه برای درمانهای دندان پزشكی مراجعه می كنند، در پاسخ به اینكه چرا دندانهایشان خراب شده است به مسئله ارث و جنس دندان اشاره می كنند. روشن است كه خوبی جنس دندان در دوام آن مؤثر است با این حال عوامل دیگری هم دخالت دارند.
علل مختلفی برای ایجاد پوسیدگی مطرح شده است اما بطور كلی می توان گفت چهار عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند .
۱. میكروب ها
۲. مواد قندی
۳. مقاومت شخص و دندان
۴. زمان
این چهار عامل همراه هم ایجاد پوسیدگی می كنند و اگر هر كدام نباشد، دندان پوسیده نمی شود. بدون میكروب پوسیدگی در دندان اتفاق نمی افتد. اگر میكروب ها باشند و مواد قندی نباشد، شدت وقوع پوسیدگی به این اندازه نخواهد بود . وجود میكروب ها و مواد قندی نیز در اشخاصی كه مقاومت طبیعی نسبت به بیماری دارند نمی تواند پوسیدگی ایجاد كند. و بالاخره میكروب ها و مواد قندی و كمبود مقاومت شخص و دندان نیز در یك لحظه و یك روز سبب خرابی دندان نمی شود، بلكه مدت زمانی لازم است تا اینها بتوانند سطح سخت دندان را خراب كنند.
● میکروب‌های ایجاد کننده پوسیدگی دندان
در دهان هر فرد بطور طبیعی انواع و اقسام میكروب ها وجود دارد ولی همه میكروب های موجود در دهان پوسیدگی را به وجود نمی آورند. وقتی مدتی دندان تمیز نشود. میكروب ها در روی دندان لایه ای را تشكیل می دهند كه پلاك میكروبی نام دارد پلاك میكروبی لایه نرم و غلیظی است كه از مقدار زیادی باكتریهای مختلف و سلولهای موجود در در دهان تشكیل می شود و چنان بر سطح دندان می چسبد كه به آسانی با آب شسته نمی شود. هر چه زمان بیشتر می گذرد، انواع مختلفی از میكروب ها وارد پلاك میكروبی می شوند و بیماری زایی آن را بیشتر می كنند.
ذكر این نكته لازم است كه پلاك میكروبی با رسوب نرم سفیدی كه روی دندان می نشیند و قابل دیدن می باشد، متفاوت است . این رسوبات سفید رنگ به آسانی با آب شسته می شود. ولی پلاك میكروبی قابل دیدن نیست و بی رنگ است .
پلاك میكروبی در صورتی قابل مشاهده است كه آن را با مواد رنگی مخصوصی رنگ كنیم. برای نشان دادن پلاك میكروبی از قرص های رنگی كه قرص آشكار كننده پلاك میكروبی نام دارد استفاده می شود. برای از بین بردن پلاك میكروبی باید با دقت و حوصله دندان را مسواك كرد.
● پلاك میكروبی چندین كار در دهان انجام می دهد:
۱. وقتی پلاك روی دندان تشكیل می گردد، رنگ طبیعی و شفاف دندان عوض می شود.
۲. پلاك سبب پوسیدگی دندان می شود.
۳. پلاك باعث بیماری لثه و سایر بافت های نگهدارنده دندان می شود.
۴. پلاك تبدیل به جرم سخت اطراف دندان می گردد.
● مواد قندی
تقریباً همه مردم می دانند كه مواد قندی دندانها را خراب می كند. میكروبهای موجود در پلاك میكروبی از قند موجود در غذاها استفاده كرده و آنرا به اسید تبدیل می كنند. این اسید مینای دندان را حل كرده و پوسیدگی آغاز می شود.
● ولی آیا می توانیم قند را از غذای روزانه خود حذف كنیم؟
مصرف مواد قندی برای سلامت دندانها ضرر دارد . هرچه این مواد بیشتر مصرف شوند. تعداد دفعات مصرف آنها زیادتر شود. چسبنده تر باشند و از نوع قند ساكاروز ( قند معمولی ) باشند. پوسیدگی بیشتر ایجاد می كنند . بنابراین باید گفت گرچه نمی توان مواد قندی را بكلی از غذای روزانه حذف كرد اما می توان با استفاده از راههای گوناگون اثر زیان آور آنها را كاهش داد.
● زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی
پوسیدگی دندان در یك لحظه و یك روز انجام نمی شود، بلكه مدت زمانی لازم است تا مینا حل شده و بافت نرم مینا از بین برود تحقیقات نشان داده است كه بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میكروبهای پلاك ۲ تا ۵ دقیقه طول می كشد تا اسید ایجاد شود . در طی مدت ۱۰ دقیقه میزان اسید به حداكثر مقدار خود می رسد سپس ۲۰ تا ۶۰ دقیقه در همان حال باقی می ماند و بعد از آن به تدریج به حال عادی برمی گردد.
با هر بار خوردن، محیط پلاك میكروبی اسیدی می شود و تا این محیط اسیدی به حالت عادی برگردد، با خوردن مجدد، محیط دهان دوباره اسیدی می گردد. به این ترتیب دندانها دچار پوسیدگی می شود.
اگر كودكی ۹ مرتبه در روز آشامیدنی شیرین مصرف كند پس از مدتی لكه های بر روی دندانهایش پیدا می شود كه نشانه شروع پوسیدگی است.
بطور كلی پوسیدگی دندان بیشتر بیماری جوانان است، یعنی دندانها معمولاً بلافاصله بعد از بیرون آمدن بیشتر خراب می شوند، تا در سنین بالاتر كه مدتی از حضورشان در دهان گذشته است.
بنابراین اهمیت مراقبت و نگهداری از دندانها در این سنین كاملا مشخص می گردد.
● مقاومت شخص و دندان
مجموعه ای از عوامل دفاعی در دهان هر شخص وجود دارد كه در برابر ایجاد پوسیدگی مقاومت می كند. وضعیت بزاق دهان و سلول های موجود در آن، شكل و فرم دندان ، طرز قرار گیری دندانها، جنس و نظایر اینها تا حدودی در میزان پوسیدگی تأثیر دارند، علاوه بر این برخی از مردم در برابر عوامل مخرب مقاومت بیشتری نشان می دهند. مقاومت شخص ممكن است ارثی، مادرزادی و یا اكتسابی باشد. همچنین مقاومت ممكن است همیشگی یا موقتی باشد.
با این وجود از نظر محققین دو عامل اصلی یعنی میكروبها و مواد قندی، مهمترین عوامل ایجاد كننده پوسیدگی هستند.
البته راههایی برای مقاوم كردن ساختمان دندان وجود دارد . یكی از راهها، رساندن فلوراید به دندانها است، فلوراید مقاومت دندان ها را در برابر پوسیدگی افزایش می دهد.

منبع : اداره سلامت دهان و دندان