ضعف تولید داخلی گاز، زیان‌بارتر از قرشمال بازی ترکمن‌ها

"تا وقتی گاز وصل نشود هیچ گونه مذاکره ای نمی کنیم" این گفته و یا هشدار وزیر نفت ایران بود به مقامات ترکمنستان که از ابتدای هفته گذشته ورودی لوله های گاز وارداتی ایران را که روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب گاز مورد نیاز کشور تأمین می کرد، به بهانه آنچه لزوم تعمیر خط لوله انتقال گاز می نامیدند،‌ مسدود کردند.
رشد پیش بینی شده ۱۰ درصدی مصرف گاز در کشور، در کنار آن قطع گاز وارداتی از ترکمنستان و سرمای کم سابقه در ایران که میانگین دمای کشور را به ۶- درجه زیر صفر رساند، همه و همه، کافی بود که کشور با بحران سوخت روبرو شود.
ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گازی شناخته شده در جهان پس از روسیه، سالانه ۵ درصد از گاز مصرفی خود را از ترکمنستان وارد می کند که بخش عمده این مقدار گاز نیز به مصرف شهرهای شمالی کشور می رسد.
پس از وقفه در واردات گاز، ایران هیأتی را به سرپرستی قائم مقام وزارت نفت به ترکمنستان فرستاد اما ترکمن ها آغاز دوباره صادرات را مشروط به افزایش قیمت کردند. البته این پیشنهاد و به تعبیر بهتر کارشکنی ترکمن ها، پس از افزایش قیمت گاز صادراتی این کشور به روسیه به عنوان مقصد دیگر گاز ترکمنستان قابل پیش بینی بود و "لزوم تعمیر خط لوله انتقال گاز" در سردترین روزهای سال بهانه ای بیش نبود.
ترکمنستان سال گذشته نیز در همین روزها، صادرات گاز خود به ایران را کاهش داد. این اقدام منجر به امضای تفاهم نامه ای بین طرفین شد که بر اساس آن قرار شد در قبال افزایش قیمت، صادرات گاز به ایران دو برابر شود و از سوی دیگر در آن تفاهم‌نامه قید شد که این قیمت تا ۳ سال افزایش نیافته و تثبیت شود.
اما ترکمن ها نه تنها صادرات خود را افزایش ندادند بلکه علاوه بر قطع آن، خواستار افزایش مجدد قیمت شدند تا جمله سال گذشته نیازف رییس جمهور ازبکستان را اثبات کنند: «دوستی، دوستی است و تجارت تجارت. ایران و ترکمنستان دوستی بسیار نزدیکی دارند اما تجارت و کسب و کار قواعد خاص خود را دارد.»
این قطع گاز در حالی صورت گرفت که شرکت گاز در پیش بینی شرایط سخت سال، مصرف دو بخش تجاری و خانگی کشور را حداکثر ۴۱۰ میلیون متر مکعب در روز پیش بینی کرده بود اما حالا در این شرایط و با وجود قطع گاز برخی مراکز صنعتی و نیروگاهها، این مصرف به ۳۹۰ میلیون متر مکعب رسیده است.
پس از مخالفت ایران با پیشنهاد ترکمنستان برای افزایش قیمت، ایران ناگزیر شد تا از صادرات گاز به ترکیه که حدود یک سوم گاز مصرفی آن از طریق ایران تأمین می شود، کاسته و آن را به شبکه داخلی تزریق کند؛ کاهشی که رفته رفته با کاهش دمای هوا، به قطعی کامل انجامید.
اگرچه کاهش گاز صادراتی ایران به ترکیه به خاطر قطع گاز وارداتی از ترکمنستان امری بدیهی به نظر می رسید اما این امر موجب ایجاد انتقادات فراوانی از سوی محافل رسانه ای ترکیه نسبت به دولت این کشور شد تا جاییکه نخست وزیر این کشور را وادار به موضع گیری کرد: «با احمدی نژاد درباره از سرگیری واردات گاز از ایران سخن خواهم گفت.»
پس از قطع صدور گاز ایران به ترکیه، این کشور دست به دامان روسیه به عنوان دومین کشور صادر کننده گاز به ترکیه شد، اما هوا در روسیه هم آنقدر سرد بود که روسها آن را برای عدم اجابت ترکها، بهانه کنند.
با این حال، بحث درباره اینکه «چرا ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر شناخته شده گاز جهان برای تأمین نیاز داخلی خود همچنان چشم به "اف" ها دارد»، مقدم بر نکوهش کردن ترکمن ها در قطع صادرات گاز در فصل سرما و یا ناگزیر دانستن ایران در کاهش گاز صادراتی به ترکیه است.
این یک واقعیت است که کمبود گاز در کشور به دلایل داخلی نیز وابسته است و قطع گاز وارداتی از ترکمنستان تنها دلیل کمبودهای کنونی نیست.
مهمترین دلیل داخلی را می توان در طولانی شدن اجرای پروژه های تولید گاز دانست. پروژه هایی که به رغم گذشت سالها از کلنگ خوردن، هنوز به بهره برداری نرسیده اند. پیشرفت در طرحهای گازرسانی پاسخگوی رشد مصرف در سالهای اخیر نبوده است.
توسعه فازهای ۶ تا ۱۰ میدان گازی پارس جنوبی با داشتن نزدیک به ۵۰ درصد ذخایر گاز کشور، با تأخیرهای طولانی همراه بوده و با اینکه قرار بود بخشی از این فازها در سال ۸۵ به بهره برداری برسند اما عملیات اجرایی آن هنوز به پایان نرسیده است!
میدان گازی پارس جنوبی در ۲۴ فاز طراحی شده و تابحال پنج فاز از آن به بهره برداری رسیده و سه فاز مراحل نهایی خود را می گذراند. عملیات اجرایی دو فاز نیز اخیراً آغاز شده است.
در اجرای ۱۰ فاز اول پروژه، بیش از ۳۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری شده و شرکت های خارجی و مؤسسات مالی بین المللی در اجرای آن همکاری و مشارکت داشته اند. در ادامه همکاری و مشارکت در اجرای بقیه فازها می توان از واگذاری توسعه سه فاز ۲۲، ۲۳ و ۲۴ میدان گازی پارس جنوبی به ترکیه در قبال اجازه ترانزیت گاز از خاک ترکیه به اروپا نام برد، که قرار است ۲۰ درصد از گاز تولیدی در این فازها به ترکیه فروخته شود.
قراردادی که با انتقاد برخی کشورهای غربی همراه شد اما وزیر انرژی ترکیه در پاسخ تأکید کرد: "شاید عده‌ ای خوشحال نباشند ولی آنها هم باید واقعیتها را بپذیرند."
به هرحال چنانچه ایران خواهان حضور مؤثر در بازار انرژی به ویژه گاز است، ابتدا باید با تسریع در انجام پروژه های گازی مانند پارس جنوبی به افزایش تولید رسیده و پس از ایجاد تعادل و موازنه میان مصرف داخلی و تولید، به سهم خواهی از بازار تجارت جهانی بیاندیشد.
همچنین در نظر گرفتن ضمانت لازم برای متعهد ساختن طرفین به قراردادهای فیمابین به منظور جلوگیری از تکرار بازار گرمی ترکمنها تا رسیدن به نقطه آرمانی تولید گاز، موجب روسیــاهی بسیاری پس از زمستان های حتی سردتر از امسال خواهد شد.

محسن صحافی

منبع : رجا نیوز