رویکرد دولت مهندس میرحسین موسوی به تامین اجتماعی

مهم ترین رسالت نظام های تامین اجتماعی در کشورهای مختلف تحقق عدالت اجتماعی، تامین سطح متناسب معاش و تضمین آن برای آحاد مردم، فراهم کردن زمینه مناسب برای تحقق رشد و توسعه پایدار، ایجاد آرامش روانی و اجتماعی و سرانجام ایجاد امنیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به منظور فراهم آوردن زمینه های رشد و تعالی انسان است.
علاوه بر این، گسترش خدمات به آحاد جامعه زمینه های رشد اقتصادی - اجتماعی جوامع را فراهم می سازد. تامین اجتماعی همچنین روند تخریب مخاطره آمیز منابع زیست محیطی را کند می کند و مهم تر از همه نهاد برقراری تعامل عمیق و گسترده بین حاکمیت و مردم است. به طور خلاصه یک نظام تامین اجتماعی کارآمد در زمره مهم ترین شرط های لازم برای حرکت به سمت توسعه محسوب می شود.
از این رو، به ویژه طی سه دهه اخیر، نظام های تامین اجتماعی در کشورهای در حال توسعه از اهمیت فوق العاده یی برخوردار شده اند و با توجه به تجربیات جهانی پیش بینی می شود در آینده این روند به صورت فزاینده یی تداوم یابد. این مساله با ایجاد سازمان های تخصصی بین المللی جنبه اصولی تری به خود گرفت و این نهادهای جدید یا به تدریج جایگزین نهادهای سنتی مورد اشاره در کشورهای مزبور شده اند یا به نوعی سازگاری با آنها رسیده اند، به طوری که این نهادهای جدید تبدیل به سازمان هایی ضروری برای ارتقای امنیت اجتماعی - اقتصادی جوامع امروزی شده اند.
تاسیس سازمان تامین اجتماعی در ایران نیز با همه فراز و فرودها از این قاعده مستثنی نبوده و نقش موثر و سازنده آن از الزامات رشد و تعالی آحاد مختلف جامعه است. تاریخ سازمان تامین اجتماعی در دوران قبل از انقلاب اسلامی نشان می دهد مسائل مبتلا به در مورد آن عمدتاً سازمانی - تشکیلاتی و فراز و فرودهایش عمدتاً مربوط به تلاش های صورت گرفته برای تعیین جایگاه آن بوده و این سازمان در دوران پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی وضعیت ویژه یی را تجربه کرده است.
به ویژه آنکه جهت گیری های آرمان خواهانه انقلاب اسلامی و تجلی آن در اصول مختلف قانون اساسی این انتظار را در همه آحاد جامعه ایجاد کرد که نقش و منزلت این سازمان به طور معناداری ارتقا یابد.
چرا که تامین اجتماعی با کمک به انباشت سرمایه انسانی، از طریق جلوگیری از فقر، بیماری، پریشانی خاطر و کمک به ایجاد رفاه اجتماعی، نقش محوری را در فرآیند توسعه ملی ایفا می کند. حمایت های نظام اجتماعی، از یک سو با افزایش تولید و مشارکت کارگران در افزایش ثروت ملی به رشد و توسعه اقتصادی منجر می شود و با ایجاد امنیت فردی و جمعی و جلوگیری از ناآرامی ها، تعارض های اجتماعی به ایجاد ثبات سیاسی، شکل گیری نهادهای مدنی و اجتماعی و توسعه سیاسی و اجتماعی کمک می کند و مهم تر از همه، نهاد برقراری تعامل عمیق و گسترده زیرساخت نظام اجتماعی است.
از سوی دیگر تامین اجتماعی ویژگی هایی چون عزت نفس، کرامت و آزادگی انسانی، عدالت و برابری فرصت های اقتصادی و اجتماعی، امنیت فردی و جمعی و کاهش فقر و جلوگیری از زایش آن را که بخش عمده یی از اهداف برنامه ها و اقدامات توسعه یی است، در برمی گیرد. به طور خلاصه تامین اجتماعی شرط لازم حرکت به سمت توسعه و هدف محوری آن است. با این توصیف، روند ادامه حیات سازمان تامین اجتماعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی حداقل با دو چالش بزرگ روبه رو شد.
اول اینکه با شروع نهضت از سال ۱۳۵۷ به تدریج فعالیت های اقتصادی و عمرانی به علت گسترش دامنه های مردمی انقلاب به سمت رکود رفت که با گسترش اعتصابات و فلج شدن چرخ های اقتصادی آثار مترتب بر آن روی سازمان تامین اجتماعی نیز آشکار شد. به طوری که نسبت بیمه شدگان اصلی در سال ۱۳۵۸ نسبت به سال قبل بالغ بر ۷ درصد کاهش یافت. به همین میزان نیز درآمدهای سازمان تامین اجتماعی دچار افت و کاهش شد.
دوم اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی طاغوت این تصور با توجه به رویکردهای دینی و ایدئولوژیک انقلاب اسلامی در جامعه و به ویژه بخشی از بازاریان قوت گرفت که بسیاری از ساختارهای به جای مانده از رژیم گذشته فاقد مشروعیت لازم بوده و ادامه روند این نهادها به ویژه سازمان تامین اجتماعی با فقدان مشروعیت روبه رو است. به ویژه آنکه مقوله بیمه به شکل امروزی یک مساله جدید و مدرن بود که به علت عدم تبیین مسائل فقهی در حوزه حکومتی در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی ادامه روند سازمان تامین اجتماعی را با چالش جدی مواجه ساخت که دیدگاه های استاد شهید مطهری و شهید آیت الله دکتر بهشتی و فقه پویای امام خمینی(ره) راه را برای ادامه فعالیت این نهاد بیمه یی هموار ساخت.
در کنار این دو چالش بزرگ با آغاز جنگ تحمیلی و آثار مترتب بر کشور ناشی از پیامدهای این جنگ ویرانگر در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و تاثیرگذاری آن بر متغیرهای کلان اقتصادی انتظار می رفت فشار مضاعف دیگری بر پیکره سازمان تامین اجتماعی به عنوان بزرگ ترین و گسترده ترین نظام تامین اجتماعی کشور از نظر گستره فعالیت ها و جمعیت تحت پوشش وارد شود.
این نوشتار بر آن است تا از طریق بررسی عملکرد سازمان تامین اجتماعی، به عنوان یک میزان الحراره، نگاه و رویکرد دولت دهه اول انقلاب به نظام تامین اجتماعی را در دوران جنگ تحمیلی حد فاصل سال های ۱۳۶۰ الی ۱۳۶۸ نشان دهد؛ اینکه در این دوره شاخص های کارآمدی تامین اجتماعی چگونه بوده است و دولت در حوزه توجه به تامین اجتماعی چه اقداماتی را برای حمایت مالی از این سازمان و همچنین توجه به اشتغال و حمایت از کارگران و کارفرمایان عهده دار بوده است.
۱) روند تعداد بیمه شدگان
همان طور که در مقدمه بحث عنوان شد، با زدن جرقه های انقلاب اسلامی و فلج شدن چرخه های اقتصادی در سال ۱۳۵۷ و آثار و پیامدهای مترتب انقلاب و نگاه غیرواقع بینانه یی که به حوزه تامین اجتماعی وجود داشت، تعداد بیمه شدگان در سال ۱۳۵۸ نسبت به سال قبل کاهش یافت ولی از سال ۱۳۵۹ روند افزایشی آغاز شد که ناشی از ایجاد ثبات در حوزه های اقتصادی و اجتماعی کشور و نگاه عادلانه و عالمانه به حوزه اشتغال و تامین اجتماعی توسط دولت های وقت بوده است. با شروع جنگ تحمیلی و تجاوز دشمن به چندین استان کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم که در معرض جنگ و حمله قرار داشته اند، محتمل به نظر می رسید تعداد بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی کاهش یابد، اما بررسی روند تعداد کل بیمه شدگان طی سال های ۱۳۶۸-۱۳۶۰ موید آن است که نرخ رشد تعداد بیمه شدگان همواره سیر افزایشی داشته است.
لازم به ذکر است، تا سال ۱۳۶۵ بخشی از قانون تامین اجتماعی مبنی بر بیمه اجباری کارفرمایان اجرایی نشده و از سال مذکور به بعد مقرر شد حرف و مشاغل آزاد به طور اختیاری تحت پوشش قرار گیرند.
بنابراین ملاحظه می شود به رغم تمام مشکلات به طور متوسط سالیانه بیش از ۷ درصد بر رشد بیمه شدگان در سال های مورد اشاره اضافه شده است، این در حالی است که در حد فاصل سال های ۱۳۷۰ الی ۱۳۸۶ که اقتصاد ایران فارغ از جنگ بوده و دوره سازندگی و سرمایه گذاری گسترده را تجربه می کرده است، میانگین نرخ رشد طول دوره ۸/۵ درصد بوده است.
۲) روند تحولات کمی در تعداد مستمری بگیران
روند تعهدات و هزینه های مرتبط با مستمری بگیران از دو منظر همواره مورد توجه کارشناسان و نظام بیمه یی قرار می گیرد؛ اول اینکه یک سازمان بیمه یی در قبال حق بیمه هایی که دریافت می کند چگونه به تعهدات خود در مقابل بیمه شدگان عمل می کند و دوم اینکه نسبت پشتیبانی تعداد شاغلین به بازنشستگان را نشان می دهد.
همان گونه که در جدول زیر نشان داده شده است، متوسط نرخ رشد تعداد بازنشستگان ۶/۱۶ درصد است که این افزایش پس از پیروزی انقلاب تا سال ۱۳۶۸، ناشی از دوبار اجرای قانون بازنشستگی پیش از موعد بوده است.
همچنین همان طور که ملاحظه می شود، نسبت پشتیبانی بیمه شدگان به مستمری بگیران طی سال های مورد بررسی به ۸۸/۸ رسیده است که به لحاظ محاسبات فنی و اوضاع اقتصادی و درگیر بودن کشور در جنگ از درجه اطمینان بالایی برخوردار است. این در حالی است که این نسبت در حال حاضر در وضعیت هشدار قرار گرفته است.
۳) برقراری بیمه بیکاری
همان طور که در بخش های قبلی عنوان شد، به رغم وجود جنگ تحمیلی در کشور و جهت دار شدن بودجه های سالیانه به سمت هزینه های نظامی و جنگ، دولت از اهداف عمرانی و به ویژه پروژه های ملی و بزرگ تحت عنوان طرح های دهه انقلاب غافل نبوده که نرخ رشد تعداد بیمه شدگان در سال های مورد بررسی خود گواه این مساله است اما دولت در این سال ها همواره دغدغه بیکار شدن کارگران را داشته است. لذا برای اولین بار در ایران در سال ۱۳۶۵ که اوج حملات هوایی دشمن به تاسیسات اقتصادی کشور و در چارچوب روحیه عدالت خواهانه دولت و مجلس بود، بحث برقراری بیمه بیکاری به طور عملی مورد توجه قرار گرفت و پس از طی فرآیند قانونی، بیمه بیکاری برای کارگرانی که به هر نحو شغل خود را از دست می دهند، برقرار شد و در واقع یک پشتوانه ایمن در حوزه تامین حداقل معیشت و همچنین حفظ عزت و کرامت انسانی برای کارگران برقرار شد.
۴) قانون الزام سازمان تامین اجتماعی با اجرای بندهای الف و ب ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی
با تشکیل وزارت رفاه در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ارائه درمان از سوی سازمان تامین اجتماعی منفک و به این وزارتخانه الحاق شد. پس از انحلال این وزارتخانه همچنان مسوولیت درمان بیمه شدگان به وزارت بهداری و بهزیستی وقت موکول شد. متاسفانه به رغم پرداخت یک سوم حق بیمه کارگران به عنوان سهم درمان به وزارت مذکور، درمانی به دور از شأن و با توجه به نرخ بالای پرداخت حق بیمه ارائه می شد که با درک این واقعیت توسط مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۸ با موافقت دولت بار دیگر ارائه درمان به طور مستقیم به سازمان تامین اجتماعی واگذار شد که موجی از رضایتمندی در مجموعه کارگران و همچنین ارائه بهتر درمان به این قشر وسیع از جامعه که در معرض انواع بیماری های حرفه یی قرار داشته و دارند، ایجاد شد و بار مالی بسیاری را از روی دوش کارگران برداشت که آثار و پیامدهای این اقدام مثبت همچنان هویدا است.
۵) ایجاد نهاد سرمایه گذاری در تامین اجتماعی
براساس اصول بیمه یی گفته می شود در یک سازمان بیمه یی کارآمد حق بیمه های دریافتی باید در سه حوزه هزینه شود؛ یک سوم آن مطابق قانون به درمان اختصاص داده شود و دو قسمت دیگر به هزینه تعهدات و سرمایه گذاری تخصیص داده شود. مطابق صورت های مالی سازمان تامین اجتماعی تا قبل از سال ۱۳۶۰ درآمدهای حاصل از سرمایه گذاری صفر منظور شده و از این مبلغ درآمدی وجوهی به ذخایر سازمان تامین اجتماعی واریز نشده و از طرفی راکد ماندن ذخایر به علت فقدان سرمایه گذاری همان طور که در طول اجرای سیاست های تعدیل ساختاری مشاهده شده ارزش واقعی خود را از دست داده. با این حال به منظور حفظ ارزش ذخایر به منظور انجام تعهدات آتی برای اولین بار در تاریخ شکل گیری تامین اجتماعی در سال ۱۳۶۵ یک شرکت سهامی خاص با سرمایه اولیه ۲۰ میلیارد ریال تاسیس شد که امروزه یکی از بزرگ ترین نهادهای سرمایه گذاری کشور محسوب می شود.
۶) وضعیت ذخایر در دوره مورد بررسی
یکی از مولفه های اساسی در بررسی وضعیت منابع و مصارف سازمان های بیمه یی و همچنین بررسی توانمندی آن در خصوص انجام تعهدات، روشن شدن وضعیت نسبت ذخایر به هزینه ها است. گرچه در بخش پیشین توضیح داده شد به علت فقدان سرمایه گذاری و دیگر اقدامات تسریعی به تدریج ذخایر و دارایی های این سازمان بهمن وار ذوب شد، اما مطابق جدول ذیل به علت رونق اقتصادی که به رغم وجود جنگ در کشور به علت انجام تعهدات دولت و کارفرمایان در پرداخت به موقع حق بیمه یی حاصل شد ذخایر از رشد معقولی در دوران مذکور برخوردار بوده است. متاسفانه در دوران اجرای سیاست های تعدیل اقتصادی این نسبت بسیار کاهش یافته و مخاطره آمیز می شود به طوری که در سال ۱۳۷۴ این عدد به کمتر از دو می رسد.
نکته یی که نباید فراموش کرد در سال ۱۳۶۳ دولت به علت کمبود منابع با طی کردن یک فرآیند قانونی با تصویب شورای عالی تامین اجتماعی مبلغ پنج میلیارد تومان از ذخایر سازمان تامین اجتماعی استقراض کرد و در سال ۱۳۶۴ در اجرای تبصره ۸۲ بودجه نزدیک به سه میلیارد تومان از بدهی خود را در قالب اموال و مستغلات و شرکت، آن هم با تخفیف ۲۰ الی ۲۵ درصد زیر قیمت کارشناسی پرداخت کرد.
گرچه در آغاز دریافت این اموال با اکراه مدیران سازمان تامین اجتماعی به علت رکود بازار مواجه شد، اما بعداً به علت افزایش قیمت ها و رونق در حوزه املاک و مستغلات ارزش این دارایی ها چند صد برابر شد و در واقع سرآغازی دیگر برای بخش های سرمایه گذاری تامین اجتماعی و حتی تاسیس موسسه املاک و مستغلات در این سازمان شد.
۷) حمایت دولت از اشتغال و کمک به کارفرمایان
تجربه های تاریخی در کشورهای در حال جنگ به ویژه در کشورهای در حال توسعه نشان داده است که وقوع جنگ بسیاری از قوانین و مقررات حتی متعارف را تحت الشعاع خود قرار داده و بسیاری از قوانین معلق می شود.
اما به علت روحیه آرمان خواهانه انقلاب اسلامی و توجه ویژه دولت در دوران جنگ به مقوله اشتغال و همچنین پایدار بودن بنگاه های اقتصادی دولت به رغم کسری بودجه به منظور تامین هزینه های جنگ و بخش عمومی تصمیم کلیدی در خصوص حفظ و افزایش سطح اشتغال و همچنین کمک به کارفرمایان بدهکار به شرح ذیل عهده دار می شود.
الف) قانون معافیت از پرداخت سهم بیمه کارفرمایان
اگرچه در سال ۱۳۵۸ به منظور کمک به بهبود وضع مالی بیمه شدگان و کارفرمایان کارگاه های کوچک صنعتی بخشی از حق بیمه به میزان ۲ درصد سهم بیمه شده و ۷ درصد سهم کارفرما بخشوده شد. مجدداً در سال ۱۳۶۲ مجموعه کارگاه های تولیدی و صنعتی که از خدمات دولتی استفاده می کنند تا میزان ۵ کارگر از پرداخت حق بیمه سهم کارفرما معاف شد و دولت خود متقبل پرداخت حق بیمه سهم کارفرمایان شد.
ب) بخش جرائم و خسارات
در حد فاصل سال های ۱۳۵۸ ، ۱۳۵۹ و ۱۳۶۲ دولت با تسلیم لایحه به مجلس شورای اسلامی علاوه بر بخشودگی خسارات و جرائم ناشی از عدم پرداخت حق بیمه اجازه داد سازمان تامین اجتماعی بدهی کارفرمایان را ظرف پنج سال دریافت کند.
۸) اعتماد بین کارگران و دولت
بدون تردید آنچه موجب پیروزی و سرافرازی نظام جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ تحمیلی شد، در کنار رشادت ها، جوانمردی های رزمندگان اسلام، همبستگی عمیق و اعتمادی که فی مابین دولت و ملت به وجود آمد که نشانه های این همبستگی و اعتماد در دوران نخست وزیری میرحسین موسوی بسیار محسوس است و البته این اعتماد یک امر دوسویه و دوجانبه بود.
به طور طبیعی در دوران جنگ ناگزیر بخش تقاضای اقتصاد به واسطه ناگزیری نشر اسکناس متورم و بخش عرضه به واسطه تسخیر بخش هایی از سرزمین توسط دشمن و حمله به منابع اقتصادی و تولیدی به شدت دچار اختلال می شود. بنابراین تورم و فشار به بخش مزدبگیر بسیار مشهودتر از سایر طبقات اجتماعی می شود، اما جامعه کارگری ایران با درک شرایط کشور و اعتماد به دولت به رغم جانفشانی هایی که در صحنه های جنگ انجام دادند و حتی در سال های پایانی جنگ که استراتژی دشمن حمله به منابع و سایت های صنعتی کشور بود و بسیاری از کارگران در محل کارخانه به شهادت رسیدند، در حوزه اقتصاد نیز به نوع دیگری ایثار کردند.در جدول نشان داده شده است که در حد فاصل سال های ۱۳۶۸- ۱۳۶۰ به رغم تورم دستمزدها در اغلب سال ها ثابت مانده است و چگونه کارگران نجیبانه و آ گاهانه با دولت همراهی کردند.
بنابراین همان طوری که ملاحظه می شود، نرخ رشد تورم در سال های مورد اشاره به طور متوسط سالانه ۱۸ درصد بوده است در حالی که نرخ رشد دستمزدها به طور متوسط سالانه سه درصد بوده است.
این در حالی است که از آغاز پیروزی انقلاب و به علت فضای باز سیاسی که در کشور به وجود آمده، بسیاری از احزاب و گروه هایی که به اصطلاح رویکرد دفاع از کارگران را داشتند بدون شناخت از جامعه کارگران که متعلق به ایران و یک سابقه تاریخی و ریشه مذهبی و فرهنگی عمیق است، بسیار سعی کردند به این تنگناها و نیازهای اقتصادی به دور از منافع ملی دامن بزنند.
از سوی دیگر از منظر آثار اقتصادی بر منابع تامین اجتماعی نیز اگر به جداول پیشین مراجعه شود، ملاحظه می شود به رغم این تنگناهای اقتصادی و ثابت ماندن دستمزدها و بالا رفتن بخش هزینه های عمومی و جاری تامین اجتماعی به علت رویکردهای صحیح دولت در بالا بردن سطح اشتغال و همراهی کارفرمایان و دولت منابع درآمدی و حتی ذخایر سازمان تامین اجتماعی افزایش یافته است.
● جمع بندی و نتیجه گیری
همان طوری که ملاحظه فرمودید بررسی عملکرد سازمان تامین اجتماعی در سال هایی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد که دولت جناب آقای میرحسین موسوی به خاطر جنگ و شرایط خاص زمان که در موقعیت ویژه یی قرار داشته است، در این فضا قاعدتاً مجموعه تدبیرها و برنامه ریزی دولت باید معطوف به تامین و اولویت دادن هزینه های جنگ و بیرون راندن دشمن غاصب از خاک کشور باشد. اما در عمل مشاهده می شود دولت در واقع با یک برنامه ریزی دقیق و حساب شده و با اخلاص و برخورد شفاف و دلسوزانه با مردم مسیر اعتمادسازی و سرمایه گذاری بخش خصوصی و توسعه همه جانبه را نیز مورد امعان نظر داشته. بررسی شاخص های کلان اقتصادی نشان دهنده این واقعیت است که در طول دوران جنگ تحمیلی رشد سرمایه گذاری بخش خصوصی به اندازه یی بالا رفته که سال ها پس از جنگ چنین رکوردی دیگر حاصل نشده است که این اعتمادسازی و توجه به مقوله رشد و توسعه با مدنظر قرار دادن عدالت اجتماعی به عنوان یکی از آرمان های بزرگ انقلاب اسلامی در فراهم کردن یک زندگی شرافتمندانه توام با عزت نفس موجب افزایش سطح اشتغال و تعداد بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی شده است. این موفقیت در حالی است که با پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی کشور در معرض تحریم های شدید اقتصادی هم قرار گرفته بود. اما نصرت الهی در کنار تدبیر و اخلاص مدیران در سال های مورد اشاره مسائل ایران را طور دیگری ورق زد.برخلاف انتظار نه تنها سازمان تامین اجتماعی به عنوان گسترده ترین نهاد بیمه یی در این دوران به سکون کشیده نشد بلکه به لحاظ کمی چه در حوزه افزایش تعداد بیمه شدگان و چه در انباشت ذخایر و دارایی ها به نقطه قابل قبول و اتکایی رسید و توانست با اجرای حداقل دو بار قانون بازنشستگی پیش از موعد به بازسازی نیروی انسانی مولد کشور بپردازد و به خوبی از عهده تعهدات خویش بیرون آید.
همچنین در این گزارش به خوبی نشان داده شده که دولت همواره به مسائل اساسی و بنیادین سازمان تامین اجتماعی توجه وافی و کافی داشته و در چارچوب مصوب شورای اقتصاد در سال ۱۳۶۵ به منظور پایداری منابع و حفظ ارزش سرمایه های سازمان تامین اجتماعی اقدام به تاسیس شرکت سرمایه گذاری سازمان تامین اجتماعی کند. از منظر دیگر دولتی که در حال جنگ است و با جارو کردن کف سیلوها نان مردم را تامین می کرد و با کسری طبیعی بودجه مواجه شده است از پرداخت دیون و تعهدات خود در این مقطع نسبت به سازمان تامین اجتماعی غافل نبوده که واگذاری دارایی های خود به این سازمان که سنگ بنای سرمایه های ده ها هزار میلیاردی در این سازمان شد، خود گواه این مساله است. از جهت دیگر، این حمایت ها از نظام تامین اجتماعی حکایت از بینش صحیح و واقع بینانه دولتمردان در خصوص برقراری امنیت و آسایش خاطر برای میلیون ها کارگری که در دو جبهه تولید و دفاع از میهن اسلامی قرار داشته، دارد.
و بالاخره می توان چنین گفت دوران نخست وزیری میرحسین موسوی به خاطر جنگ و شرایط خاص آن از ویژگی های مهمی برخوردار بود. در تاریخ اقتصاد ایران جنگ همواره با اپیدمی ها و قحطی های گسترده یی همراه بوده است اما جنگ تحمیلی را بحق می توان اولین تجربه تاریخی ایران دانست که یکی از طولانی ترین جنگ ها اتفاق افتاد و نه تنها در این دوران کسی به خاطر قحطی و بیماری های اپیدمی جان نباخت بلکه دولت و کشور با هدایت و رهبری امام(ره) و جان نثاری مردم توانست سرفراز از تمام جبهه ها موفق بیرون آید. بدون تردید پایداری نسبی سازمان تامین اجتماعی در عصر کنونی مدیون تدبیرها و دلسوزی های دولتمردان در دوره گذشته به ویژه در هشت ساله دفاع مقدس بوده است.

محسن ایزدخواه
پژوهشگر حوزه کار و تامین اجتماعی

منبع : روزنامه اعتماد