فرایند جامعه پذیری سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران

جامعه پذیری سیاسی فرآیندی است که براساس آن جامعه گرایش ها،نگرش ها ، دانش هاواطلاعات و همچنین ارزش ها ومعیارهای سیاسی نظام موجود در جامعه خود را به افراد آن جامعه آموزش می دهد. به وسیله جامعه پذیری سیاسی و دستیابی برکانال های انتقال فرهنگی جامعه می توان وسایل تقویت آن دسته از ارزش هایی را که به ثبات و استحکام سیاسی جامعه کمک می کند فراهم آورد؛ و از تغذیه آن دسته از هنجارهایی که به وحدت جامعه لطمه وارد می کند، و خطر از هم پاشیدگی فرهنگ سیاسی را افزایش می دهد؛ پیشگیری کرد. در نظام مقدس اسلامی ایران فرایند جامعه پذیری سیاسی در ایام مختلف می توان با اشاعه تصویری و نوشتاری از سخنان رهبری و بزرگان انقلاب در رابطه با موضوع خاص سیاسی زمان مطرح شده، در نگرش های ارزشی- سیاسی مردم نهادینه کرد، در طی عمر سپری یافته از انقلاب، رسانه های جمعی، سازمان ها ونهاد های حکومتی، روحانیت ، برنامه ریزان و کارشناسان حکومتی و دولتی و... در زمینه تثبیت ارزش ها و هنجارهای سیاسی گام های بسیار موثری را برداشته اند. فرد از طریق جامعه پذیری سیاسی دارای نوع خاصی شخصیت سیاسی می گردد، این فرد نقش معینی را در چارچوب نظام سیاسی قبول می نماید، بر این اساس منزلت و پایگاه خاصی را در ساختار سیاسی جامعه به صورت آگاهانه می پذیرد. این فرایند از طریق خانواده، مدرسه، رسانه های جمعی، دولت، سازمان های حکومتی، انجمن های سیاسی ،نهاد های محلی و مشاغل و... صورت می گیرد. دیدگاه های کلاسیک در حوزه جامعه پذیری سیاسی شامل نظریات ارتقاء شناختی است که تطور نظم شناختی سیاسی فرد را بر پایه ی جامعه ای که در خلال دوران های زندگی اش (طفولیت ـ بلوغ ـ رشد و عقلانی شدن) در آن سیر می نماید؛ بررسی می کند.
درنظریه ی تعلیم اجتماعی تأکید اصلی بر مراحل آغازین زندگی افراد شده، که از حیث استقرار و رشد معلومات و آگاهی ها، بیشترین نقش را ایفا می نماید. در نظریه ی تحلیل روانی بر ساختار شخصیت فرد، توجه ویژه به چگونگی ایجاد شخصیت در خلال شیوه های رفتاری از دوران کودکی گردیده شده است. در نظریه نقش اجتماعی، بر یادگیری و اکتساب نقش های اجتماعی و انتقال معیارها،گرایشات، ارزش ها و امیال سیاسی تأکید می شود؛ همچنین این یادگیری در موسسات جامعه پذیری اجتماعی به ویژه خانواده و مدرسه و سایر انجمن های سیاسی و نهاد های اجتماعی شکل میگیرد. در دیدگاه ها و تحلیل های نوین علم سیاست بر شکل گیری جامعه پذیری سیاسی تأثیر بسیاری گذاشته است؛ و این نظریات اشاره به باز تولید سیاسی در رفتارهای افراد می کند؛ که حاکمیت سیاسی جامعه در این بازتولید نقش بسیار مهمی دارد.
در واقع بر اساس نظریات جامعه پذیری سیاسی، یکسری از پارامترهای جامعه شناختی چون خانواده، گروه همسالان، رسانه های همگانی و آموزش و پرورش،دولت و... درفرایند اجتماعی شدن سیاسی نقش بزرگی ایفاء می کنند.در واقع این عوامل از طریق " تقلید، آموزش و انگیزش" در سراسر زندگی اجتماعی و سیاسی فرد تأثیر گذار است. خانواده، به عنوان هسته اجتماعی هر جامعه ای بر شکل گیری بینش ها و نگرش های سیاسی افراد جامعه اثر گذارست؛ رسانه های همگانی در اغلب کشور های پیشرفته صنعتی نقش مهمی در جامعه پذیری سیاسی بازی می کند؛ گروه های همسالان، درجامعه پذیری سیاسی، همانند خانواده اثر بسیاری بر نگرش و شخصیت افراد جامعه می گذارد؛ در واقع تأثیر این عامل را می توان در مراکز آموزشی و دانشگاهی بین جوانان و نوجوانان درطی این سه دهه در شرایط مختلف سیاسی جامعه از نظر رفتار سیاسی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد، مدرسه، در جوامع پیشرفته و عصر حاضر از طریق فرآیند آموزش مستقیم و غیر مسقیم در پرورش سیاسی افراد تاثیر بسیاری دارد.
در طی این سه دهه از عمر انقلاب، نظام سیاسی جامعه با تغیرات وتحولاتی که در کتب آموزشی و دانشگاهی به وجود آورده است در رشد سیاسی بینش جوانان و نوجونان این مرز و بوم تأثیرات بسیاری بر جای گذاشته است. در هر جامعه ای فرهنگ سیاسی نشان دهنده سطح آگاهی وادراک طبقات مختلف گروه های اجتماعی و افراد از قدرت و سیاست است؛ و فرهنگ سیاست در شکل گیری و عملکرد نهاد های سیاسی بسیار موثر است؛ فرهنگ سیاسی همچنین در میزان فعال بودن افراد از نظر سیاسی تأثیر گذارست. فرایند جامعه پذیری سیاسی و رفتار سیاسی در مطالعات رفتار انتخاباتی قابل بررسی است؛ در واقع رفتار رأی دادن به میزان قابل توجه، نتیجه اجتماعی شدن سیاسی است؛ از این طریق می توان روابط همبستگی نیرومند و پایدار را میان ترجیحات حزبی و طبقات اجتماعی بررسی کرد. در انقلاب اسلامی ایران با توجه به ایدئولوژی و نگرشی که در دستگاه نظام سیاسی و جود دارد، دستگاه های سیاسی جامعه با آموزش های مستقیم و غیر مستقیم ، همچنین تبلیغات ،سخنرانی های مختلف و متنوع یک منش سیاسی را برای ملت اشاعه داده اند. در واقع این پدیده همان شخصیت سیاسی بنیادین مردم یک جامعه اطلاق گردیده است. در این نظام مقدس در طی این سه دهه در حوزهمنش سیاسی سعی شده است با الهام از ائمه اطهار (ع) و ایدئولو‍‍‍ژی انقلاب آموزش داده شود. بخشی از فرایند آموزش جامعه پذیری سیاسی هر جامعه ای در ارتباط با پرورش سیاسی نظام موجود است، محتوای این پرورش سیاسی را باید در موضوع شهروندی و پرورش شهروندان یک جامعه در هر نظام آموزشی مورد بررسی قرار داد. هرآنچه که یک نظام آموزشی و پروش هر حکومتی در قالب یادگیری سیاسی و مدنی به طور آگاهانه،؛ از راه آموزش در مدرسه یا نهادهای آموزشی در اختیار افراد یک جامعه برای آموزش شهروندی به طور مستقیم و غیر مستقیم قرار می دهد؛ در حوزه آموزش شهروندی و پرورش سیاسی می باشد. فرایند پرورش سیاسی در هر جامعه ای از طریق مکانیسم آموزش و از طریق دروس سنتی نظیر تاریخ،ادبیات،جغرافیا و تعلیمات مدنی یا اجتماعی شکل می گیرد، که این هدف همان آشنا سازی جوانان با فرهنگ سیاسی جامعه و جامعه پذیری سیاسی است.

محمد حسن شربتیان