سیل طبیعی است

نام ایران در فهرست ۱۰ كشور بلاخیز دنیا قرار دارد و در عین حال از حدود ۴۰ پدیده طبیعی و خشن شناخته شده در جهان حدود ۳۰ پدیده در ایران امكان وقوع دارد و از این میان زمین لرزه و سیل در صدر جای دارد. برخی از كشور هایی كه نامشان در این فهرست قرار دارد از جمله توسعه یافته ها به شمار می آیند مثل ژاپن، آمریكا، استرالیا و روسیه؛ برخی در میانه توسعه یافتگی هستند مثل چین و دست آخر كشور های در حال توسعه مثل ایران، تركیه و بنگلادش در فهرست جای دارند. دسته اول همان طور كه انتظار می رود و دور از ذهن نیست به مشكلات طبیعی شان بیشتر واقف اند و در نتیجه زود تر چاره اندیشی كرده اند و با بهره گیری از دانش رویارویی با حوادث و بلایای طبیعی _ كه بهتر است پدیده های طبیعی توصیف شود _ و البته ثروت و امكاناتشان، طرح ها پی ریخته اند و برنامه ها اجرا كرده اند و روشن است كه به سطح بالاتری از ایمنی نیز دست یافته اند. اكنون این كشورها از خطرپذیری كمتری در برابر حوادث و سوانح طبیعی برخوردارند و علت آن اجرای ده ها یا شاید صدها طرح عمرانی و انسانی در بخش های پیشگیری از حادثه، آمادگی در برابر حادثه، مقابله با حادثه و سرانجام بازسازی سریع و بازگشت به حالت اول پس از سوانح است. به عنوان نمونه نخستین برنامه و قانون مربوط به ایجاد ساختارهای رویارویی با پدیده های طبیعی و حوادث انسان ساز در شهرها به حدود پنجاه سال قبل در آمریكا بازمی گردد. كشورهای دسته دوم نیز در مرحله بعد به اهمیت زیان های جانی و مالی ناشی از پدیده های طبیعی مخرب در اقتصاد ملی شان پی برده اند و با كمی تاخیر دست به كار كاهش این بخش از مخاطرات زندگی شان شده اند. راهی كه آنها آغاز كرده اند و مسیری كه كشورهای دسته اول پیموده اند تماماً پیش روی كشورهای در حال توسعه قرار دارد و این البته مزیتی به شمار می آید كه خسارت های ناشی از آزمون و خطا در كاربست راهكارها را كاهش می دهد. این ترسیمی است از شرایطی كه امروز با آن مواجه ایم و شناخت این تاریخچه، واقعیت ها و درك حقایق موجود را هموارتر می كند و انتظارها را در سطحی معقول تر قرار می دهد. امروز ساكنان فلات ایران می دانند كه این سرزمین در كنار مزایای جغرافیایی، زیست محیطی و منابع طبیعی ای كه دارد، مخاطراتی نیز دارد كه برای زندگی مطلوب باید با آن مبارزه كرد و گرچه نمی توان خطر را از میان برد اما می توان نرخ خطرپذیری _ ریسك خطر _ را كاهش داد. به زبان ساده یعنی زلزله، سیل، توفان، خشكسالی و سایر پدیده های خشن خواه ناخواه بخشی از طبیعت این سرزمین است و وقوع این خطرات همیشه محتمل است . اما با به كار بستن راه هایی كه تجربه شده است، می توان از مخاطره _ میزان رویارویی با خطر _ كاست. اگر سیلی كه در گرگان رخ داده است را نمونه بگیریم این واقعیت ها پیش روی ما قرار می گیرد كه چرا با وجود تكرار سیل در سال های گذشته در این منطقه ما باز هم غافلگیر می شویم. چرا طرح انتقال روستاهای قرار گرفته در حریم رودخانه ها به طور كامل انجام نشده است. چرا طرح های آبخیز داری- كه نقش مهمی در جلوگیری از جاری شدن سیلاب دارد- كامل نشده است، یا اینكه چرا هشدار ها و آموزش های كافی ارائه نشده است، چرا روند تخریب جنگل ها در مناطق شمالی كشور ادامه دارد و شاید سئوال كلی اینكه چرا «مدیریت سیل» نداریم یا آنكه چرا طرح های جامع در این زمینه تهیه نشده یا آنكه تهیه می شود اما روی كاغذ می ماند و شرایط اجرای آن و راهكار های پیش بینی شده در آن فراهم نمی شود. گرچه پذیرفتنی است كه شاخص های پائین زندگی از جمله شاخص مسكن نا ایمن را نمی توان ظرف مدت كوتاه دگرگون ساخت و یا آنكه نمی توان شاخص ایمنی را به یك باره ارتقا بخشید، چنانكه به عنوان مثال مقاوم سازی تمامی خانه ها و اماكن در كشور دو دهه بیشتر زمان می برد و بودجه زیادی نیز باید صرف شود، اما می توان با برخی تمهیدات سازه ای و غیرسازه ای قابل دسترس در كوتاه مدت از شرایط نابسامان موجود خارج شد و آهنگ كند ایمنی در زندگی شهری و روستایی را سرعت بخشید. توان و استعداد محلی را شناخت و راه های تقویت آن را در پیش گرفت. مشاهده مناطق آسیب دیده در جریان بلایای طبیعی نشان داده است كه صرفاً با ارائه آموزش های اولیه در زمینه ایمنی محیط خانه و كار و راه های ساده امداد و نجات می توان بر بخشی از تلفات جانی و زیان های مالی چیره شد. به عنوان مثال اگر هشدار های هواشناسی به موقع ارائه شود و در عین حال مورد توجه نهاد ها و سازمان های محلی و منطقه ای قرار گیرد، هوشیاری و آمادگی مردم بیشتر و خسارت ها كمتر خواهد شد.بخش دیگری از واقعیت آن است كه موفقیت برنامه های پیشگیری و مقابله با پیامد های ناخوشایند پدیده های طبیعی به جلب مشاركت مردم و آموزش آنها بستگی دارد نكته ای كه به نظر می رسد تا حد قابل توجهی مورد غفلت قرار گرفته است. آشكارا باید اعلام شود كه در هیچ كجای دنیا سازمان ها و نهاد های دولتی و عمومی بدون مشاركت مردم قادر به بهبود ایمنی در مناطق روستایی و شهرها نیستند و در زمان حادثه نیز نخستین امدادگران، مردم همان منطقه آسیب دیده هستند، چه آنكه بهترین نظام های امداد و نجات نیز قادر به حضور سریع و امدادرسانی در ساعت های اولیه حادثه نیستند و هر فرد در وهله نخست باید خود امدادگر خویش باشد و این هدف با اجرای برنامه های آموزشی تحقق می یابد. توجه و پرداختن به این ضرورت ها در كوتاه مدت و با صرف هزینه های اندك جواب می دهد و البته مراحل بعد تقویت سازمان های محلی و ملی در بخش مدیریت سوانح و مدیریت امداد و نجات است. در هر حال سیل طبیعی است و آماده نبودن ما در برابر این پدیده طبیعی، غیرطبیعی است.


رامین رادنیا

منبع : روزنامه شرق