حضور آمریکا در مذاکرات هسته ای ؛ تغییر استراتژی یا تاکتیک ؟

مذاکرات هسته ای درباره برنامه هسته ای ایران شامگاه شنبه در شرایطی پیگیری شد که حضور ویلیام برنز نماینده ویژه آمریکا در مذاکرات شکل و شمایل تازه ای به آن داد.
خاویر سولانا نماینده اروپایی ۱+۵ بعد از برگزاری جلسه دو جانبه با سعید جلیلی دبیر شورای عالی، مثل همیشه نتیجه مذاکراتش را سازنده ارزیابی کرد، ولی در عین حال این را هم گفت که طرف ایرانی هیچ پاسخی به بسته پیشنهادی ۱+۵ نداده است. به فاصله چند ساعت بعد از مذاکرات ژنو، شان مک کورمک سخنگوی کاخ سفید هشدار داد که اجتناب ایران از تعلیق غنی سازی می تواند به یک رویارویی تبدیل شود. او مردم ایران را خطاب قرار داد و گفت: ما امیدواریم مردم ایران درک کنند که رهبرانشان نیازمند یک انتخاب هستند، انتخاب بین همکاری که منافع آن عاید همه می شود و رویارویی که تنها می تواند منجر به انزوای بیشتر شود. مک کورمک مدعی شد که حضور ویلیام برنز در مذاکرات بیان کننده این پیام واضح و ساده است که ایران برای مذاکره با آمریکا باید غنی سازی را تعلیق کند.اکثر منابع غربی حضور نماینده آمریکا در مذاکرات ۱+۵ را نشان دهنده تغییر رویکرد کاخ سفید در قبال برنامه هسته ای ایران ارزیابی کرده اند، به ویژه آنکه طی نزدیک به ۵ سال از اوج گیری کشمکش بر سر برنامه هسته ای ایران، آمریکایی ها از حضور مستقیم در پای میز مذاکرات خودداری می کردند. مقام های آمریکایی معتقدند بودند که حضور نماینده کاخ سفید در مذاکرات هسته ای ممکن است احیانا به مشاجره لفظی نمایندگان طرفین منجر شده و مساله هسته ای ایران را از یک دستور کار بین المللی به یک مشاجره پیش پا افتاده بین ایران و امریکا تنزل دهد. اما چطور شد که ایالات متحده در یک تغییر موضع ناگهانی حاضر شد که بعد از ۵ سال پشت میز مذاکرات هسته ای پنج عضو دایم شورای امنیت، آلمان و ایران بنشیند؟ آیا آنطور که برخی تحلیل گران مطرح می کنند، استراتژی کاخ سفید در ۶ ماه آخر ریاست جمهوری جرج بوش تغییر کرده است؟اظهارات شان مک کورمک سخنگوی کاخ سفید بعد از مذاکرات ژنو به خوبی نشان می دهد که مطالبات ایالات متحده از ایران تقریبا بدون تغییر باقی مانده و کاخ سفید همچنان تعلیق غنی سازی را پیش شرط هرگونه مذاکره جدی با ایران می داند. این نکته ای است که به فاصله یک روز بعد از مذاکرات ژنو توسط آنا اسکوریهیما یکی از سخنگویان وزارت امور خارجه امریکا بر آن تاکید شده است.
او گفت که حضور ویلیام برنز در مذاکرات گروه ۱+۵ با ایران نمایانگر یک تغییر تاکتیکی است و هیچ تغییری در عصاره سیاست های امریکا پدید نیامده است. وی که در گفت وگو با رادیو صدای عرب مصر سخن می گفت، افزود: سیاست و دیدگاه ما در قبال ایران همانند قبل است. ما معتقدیم که ایران دو گزینه پیش رو دارد: یا باید با جامعه بین المللی همکاری کرده و به سوالات آن پاسخ دهد و یا به سیاست فقدان همکاری و شفافیت در غنی سازی ادامه دهد.پس چرا ویلیام برنز روز شنبه پشت میز مذاکرات هسته ای با ایران حاضر شد؟ ناظران سیاسی در تهران و پایتخت های غربی جواب های مختلفی به این پرسش می دهند. برخی معتقدند که مقاومت ایران در برابر درخواست های غرب برای تعلیق غنی سازی طی یکی دو ماه گذشته باعث شده که چین، روسیه و حتی برخی جناح های اروپایی (گفته می شود که شخص سولانا نیز از این تفکر حمایت می کند) برای حل و فصل موضوع هسته ای ایران به فکر راه حل هایی به جز تعلیق غنی سازی توسط ایران بیفتند. گری سیمور تحلیلگر مسایل خاورمیانه و ایران در شورای روابط خارجی امریکا می گوید: یک دلیل این که امریکا ویلیام برنز مرد شماره ۳ وزارت امور خارجه و سفیر سابق کاخ سفید در روسیه را به ژنو فرستاد تا مطمئن شود که بازیگرانی مثل چین و روسیه که احساس همدردی بیشتری با ایران دارند، امتیازات زیادی در طول مذاکرات ندهند.
او می گوید: برنز در مذاکرات ژنو نقش پلیس بد را ایفا می کرد. این احساس نامناسب وجود دارد که سولانا و برخی کشورهای دیگر مثل روسیه و چین مایلند موضوع به قیمت چیزی کمتر از تعلیق کامل غنی سازی توسط ایران حل و فصل شود.برخی دیگر از تحلیلگران معتقدند که حضور امریکا در ژنو بیشتر شکل و شمایلی صوری داشته و در پاسخ به فشارهای فزاینده داخلی و بین المللی برای مذاکره مستقیم هسته ای با ایران صورت گرفته است. اکثر گزارش های موجود درباره مذاکرات ژنو نیز این تحلیل را تقویت می کند، به طوری که گفته می شود ویلیام برنز ظهور و حضور چندان قوی ای در مذاکرات نداشته است. یک مقام بلندپایه کاخ سفید قبل از شروع مذاکرات ژنو در گفت وگو با رویترز گفت:«برنز بار دیگر لزوم تعلیق غنی سازی توسط ایران را تکرار خواهد کرد. او در ژنو حضور خواهد یافت تا جواب ایران را گوش دهد، نه این که مذاکره کند». در واقع امریکایی ها برای این به ژنو نیامده بودند که بر سر تعلیق یا عدم تعلیق غنی سازی با ایران مذاکره کنند. آنها بیشتر به دنبال نوعی ژست دیپلماتیک برای نمایش دادن آمادگی شان برای مذاکره بودند. یک ناظر سیاسی در تهران می گوید: امریکا بعد از مذاکرات ژنو به چین، روسیه و سولانا خواهد گفت: خوب! دیدید! ما هم به مذاکرات آمدیم، اما چه فایده؟ آیا ایران حاضر شد غنی سازی را تعلیق کند؟!به نظر می سد امریکا در پشت حضور بی سر و صدا ولی جنجالی ویلیام برنز در مذاکرات وین، هدف سنتی شکاف در داخل حاکمیت ایران را نیز دنبال می کند.
در داخل امریکا، هستند کسانی که معتقدند افزایش فشارهای چند ماه گذشته بر ایران به ویژه در حوزه تهدیدات امنیتی، می تواند نوعی شکاف در داخل حاکمیت ایران بر سر قبول یا عدم قبول شرط تعلیق پدید آورد و این دقیقا همان نکته ای است که مقام های امریکایی را ترغیب کرده تا در شرایط کنونی پشت میز مذاکرات چند جانبه هسته ای با ایران بنشینند. اینکه شان مک کورمک بعد از مذاکرات وین، مردم ایران را مستقیما خطاب قرار داده و تلاش می کند آنها را در تقابل حکومت قرار دهد، دقیقا از همین زاویه قابل ارزیابی است. ری تاکی کارشناس مسایل ایران در شورای روابط خارجی امریکا از حامیان شکاف حاکمیتی در داخل ایران است. او می گوید: من فکر می کنم نوعی بحث داخلی در ایران بر سر قبول یا رد پیشنهاد (غرب) وجود دارد و حضور برنز در ژنو می تواند توازن را به نفع کسانی که قایل به مذاکره دیپلماتیک هستند، تغییر دهد. مجموع متغیرهای فوق نشان می دهد، برخلاف تحلیل هایی که طی روزهای اخیر مطرح شده، اعزام ویلیام برنز به وین نشان دهنده تغییر سیاست کاخ سفید در قبال ایران و برنامه هسته ای اش نیست. امریکایی ها بیش از آن که به دنبال راه حل دیپلماتیک مساله هسته ای ایران باشند، در پی آنند که شرایط را در جهت نوعی اجماع بین المللی برای افزایش تحریم های ایران فراهم کنند. ناظران سیاسی معتقدند در شرایطی که امریکا می کوشد با فرار از مذاکره مستقیم و چند جانبه با مقام های ایران، مساله هسته ای را یک نگرانی بین المللی جلوه دهد، ایران باید بر لزوم حضور مقام های امریکایی در مذاکرات هسته ای تاکید کند.سعید جلیلی دبیر شورای امنیت ملی بعد از مذاکرات خود با سولانا در ژنو گفت که رویکرد مذاکراتی ۱+۶ ( شش کشور با حضورامریکا) بهتر از رویکرد مذاکرات ۱-۷ ( شش کشور بدون حضور امریکا) است.
این رویکرد صحیحی است که تهران نه تنها در عرصه دیپلماسی مذاکراتی، بلکه در حوزه دیپلماسی عمومی نیز باید آن را دنبال کند. برخی تحلیلگران حتی پا را از این هم فراتر می گذارند و اصرار بر مذاکره مستقیم با امریکا را نیز تجویز می کنند.آنها معتقدند تاکید (حداقل) لفظی بر مذاکره مستقیم با امریکا مساله هسته ای ایران را از یک نگرانی بین المللی به یک مشکل تنزل یافته بین ایران و امریکا تقلیل خواهد داد.

علی قنادی

منبع : روزنامه جوان