ناکار آمدی تحریم‌های غرب علیه ایران

در نخستین روزهای هفته پیش و درحالیکه فضای بین المللی حاکم بر موضوع هسته ای ایران پس از مذاکرات رو در روی ایران با نمایندگان دیپلماسی «۵+۱» بویژه آمریکا در ژنو، تا اندازه ای تلطیف شده و نوید بازگشت «رویکردی عقلانی» از سوی غرب در این زمینه را می داد، ناگهان اتحادیه اروپا که خود یکی از مبتکران و طرفهای اصلی این مذاکرات بود، از اعمال تحریم های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران خبر داد.
گرچه اعلام و اعمال تحریم های ضد ایرانی از سوی آمریکا و متحدان اروپایی اش علیه ایران پدیده تازه ای نیست و همواره به عنوان یکی از ابزارهای فشار بر تهران - بویژه پس از یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ - مطرح بوده است، اما پیشی گرفتن اروپا از ایالات متحده آمریکا در اعمال تحریم های تازه، آن هم در میانه مذاکرات و هنگامی که با اعلام مخالفت های چین و روسیه امکان دستیابی به قطعنامه ای دیگر در شورای امنیت سازمان ملل میسر نیست، جای تامل دارد.
بنا به اعلام محافل رسانه ای و سیاسی غربی، نمایندگان بیست و هفت کشور عضو اتحادیه اروپا رسما وضع یک رشته محدودیت های جدید مالی و تجاری علیه ایران را تصویب کردند تا به این وسیله جمهوری اسلامی را برای عمل به قطعنامه های شورای امنیت در مورد تغییر سیاست هسته ای این کشور به خصوص تعلیق غنی سازی اورانیوم تحت فشار قرار دهند.
در این راستا، یک مقام ارشد انگلیس با اذعان به اینکه تصویب تحریم های تازه در چارچوب شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران فرآیندی دشوار است، گفت: انگلیس، آمریکا، فرانسه و آلمان درحال بررسی تحریم هایی اضافی احتمالا در بخش های انرژی، بیمه و تامین مالی بر ایران هستند.
وی به خبرگزاری رویترز گفت: ما هنوز در مراحل خیلی اولیه این مباحثات هستیم اما... بخش هایی از اقتصاد ایران هست که در مقابل تحریم های هدف گیری شده آسیب پذیر است - مثلا در بخش ال ان جی (گاز مایع)، سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز، محصولات پالایش شده وارداتی، بیمه و سایر نواحی تامین مالی - که بخش هایی است که اگر بخواهیم فشار را بر رهبری ایران افزایش دهیم مورد بررسی قرار خواهیم داد.
اتحادیه اروپا پیشتر تحریم های مندرج در قطعنامه ۱۸۰۳مصوب ماه مارس (فروردین ماه گذشته) شورای امنیت را به اجرا گذاشته و تصمیم اخیر شامل تحریم هایی افزون بر موارد پیش بینی شده در این قطعنامه است. براساس گزارش ها، تحریم های اضافی شامل دستور به نهادهای مالی کشورهای عضو اتحادیه برای «احتیاط» در قبول تعهدات جدید در زمینه حمایت مالی از مبادلات تجاری با ایران از جمله در زمینه اعطای اعتبار، ضمانت و بیمه صادراتی به ایران است.
همچنین به نیروهای نظامی و انتظامی، از جمله نیروی دریایی این کشورها نیز اجازه بازرسی محمولات زمینی، هوایی و دریایی به مقصد ایران داده شده است.
در این زمینه به خصوص توجه به محموله هایی که توسط بخش حمل بار هواپیمایی ملی ایران (ایران ایر کارگو) و شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی حمل می شود مورد تاکید قرار گرفته است.
کشورهای اتحادیه اروپا همچنین ملزم شده اند ارتباط موسسات مالی خود با نهادهای مالی جمهوری اسلامی، به خصوص بانک صادرات ایران، را به دقت زیر نظر داشته باشند.
در کنار ماهیت، چرایی و چگونگی اعمال تحریم های تازه علیه جمهوری اسلامی که در این مقطع با حساسیت ویژه ای از سوی اتحادیه اروپا در دستور کار قرار گرفته است، مساله مهم دیگری نیز وجود دارد که به اذعان بسیاری از تحلیلگران، مانعی مهم در اعمال این گونه فشارها و محدودیت ها به شمار می رود. این مانع مهم که باعث بروز بسیاری از تردیدهای فراوان در کشورهای اعمال کننده تحریم علیه ایران از جمله اروپایی ها گردیده، در نظر گرفتن میزان اندک اثربخشی در اجرای تحریم های ضدایرانی است.
بویژه آنکه تدوین و اجرای این تحریم ها در خارج از اراده شورای امنیت و توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا صورت پذیرد.
● ارزیابی میزان «اثربخشی» تحریم های تازه اروپا علیه ایران
تحریم های اقتصادی اغلب هنگامی اعمال می شوند که تلاش های دیپلماتیک برای جلوگیری از روی آوردن به گزینه نظامی راه به جایی نبرد. با این حال بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تحریم های اقتصادی به مساله ای تبدیل شده اند که آن را می توان «ایستگاهی بین راهی» در مسیر توسل به قوه قهریه نام نهاد.
پیشینه اعمال تحریم ها علیه ایران از سوی آمریکا به نخستین سال پیروزی انقلاب اسلامی و پس از ماجرای تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام در سال ۱۳۵۸ باز می گردد.
براساس سوابق موجود، نخستین تحریم اقتصادی آمریکا علیه ایران در سال ۱۹۸۰ در واکنش به گروگانگیری سفارت آمریکا انجام گرفت.
این تحریم قرارداد فروش صدها میلیون دلار تجهیزات نظامی را که در زمان محمد رضا پهلوی به امضا رسیده بود لغو و فروش تجهیزات نظامی به جمهوری اسلامی را غیر قانونی اعلام کرد، ۱۲ میلیارد دلار دارایی های دولت ایران در آمریکا را مصادره و کلیه مبادلات تجاری بین ایران و آمریکا را ممنوع کرد.
همچنین دولت ایالات متحده کلیه مناسبات دیپلماتیک خود با جمهوری اسلامی ایران را قطع نمود. پس از آن، چندین کشور دیگر، از جمله اتحادیه اروپا و ژاپن به آمریکا پیوستند و فروش تجهیزات نظامی و اعطای وام به تهران را ممنوع و خرید نفت از ایران را متوقف کردند.
این تحریم در ۱۹ ژانویه ،۱۹۸۱ پس از آزاد سازی گروگانهای آمریکایی لغو گردید، اما بخش قابل توجهی از دارایی های ایران به دلیل مطالبات شرکتهای آمریکایی مسترد نشد. پس از آن و در طول حیات ۳۰ ساله جمهوری اسلامی، تحریم های گسترده ای از سوی آمریکا و متحدان اروپایی و آسیایی اش علیه ایران اعمال شده که بویژه پس از ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت در دو سال گذشته و تصویب سه قطعنامه به اوج رسیده است.
به باور تحلیلگران، در چارچوب راهبرد تدوین شده غرب در برابر برنامه هسته ای ایران به رهبری آمریکا موسوم به «چماق و هویچ»، مساله تحریم ها به همراه ترفندهای تبلیغاتی و روانی به همراه برخی مشوق های «کم رنگ» اقتصادی و سیاسی در دستور کار آنها قرار گرفته است که به طور کاملا آشکار در بسته پیشنهادی غرب به ایران در ژوئن ۲۰۰۶ و بسته تکمیل شده اخیر بدان پرداخته شده است.
اما آنچه که به عنوان چالشی مهم در ذهن تصمیم گیران و دست اندرکاران امور هسته ای در آمریکا و اروپا قرار گرفته، تردیدهای فراوان به میزان اثربخشی تحریم های مورد توافق غربی ها است.
«آنتونی کوردزمن»، پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی واشنگتن در کتابی با عنوان «جنگ افزارهای هسته ای ایران و گزینه های مختلف برای تحریم یا تهاجم» (۳۰ اوت ۲۰۰۶) به بررسی میزان اثربخشی تحریم های اقتصادی در سالهای پس از جنگ جهانی اول (۱۹۱۴) به بعد پرداخته است. به نوشته کوردزمن، در فاصله سالهای ۹۰-۱۹۱۴ تعداد کل موارد تحریم علیه کشورها در نظام بین الملل ۱۱۵ مورد بوده که از این میزان تنها ۴۰ مورد آن (یعنی ۳۵ درصد) به طور نسبی موفقیت آمیز بوده است.
در فاصله سالهای ۹۰-۱۹۴۵ تعداد کل مواردی که آمریکا درتحریم علیه کشورها مشارکت داشته، ۷۰ مورد بوده که به نوشته کوردزمن تنها ۲۱ مورد آن ( یعنی ۳۰ درصد) با موفقیت همراه بوده است. در دهه پایانی هزاره دوم (۹۹-۱۹۹۰ ) نیز آمریکا در ۱۲ مورد تحریم بین المللی علیه برخی کشورها مشارکت داشته که ارزیابی مشخصی از میزان اثربخشی آن ارائه نشده است.
درهمین حال، براساس آمارهایی که کوردزمن در کتاب اخیر خود آورده، در فاصله سالهای ۱۹۴۵ - ۹۰ آمریکا به طور یک جانبه ۵۶ مورد تحریم علیه برخی کشورها وضع کرده که از این تعداد، ۱۶ مورد آن (۱۸ درصد) با موفقیت نسبی همراه بوده است.
کوردزمن با استناد به آمارهای فوق اینچنین نتیجه گیری کرده که اغلب تحریم های اقتصادی در دستیابی به اهداف موردنظر موفقیت چندانی نداشته است. در این میان، نشریه معتبر «واشنگتن کواترلی» نیز در جدیدترین گزارش خود (تابستان ۲۰۰۸) به برخی از محدودیت های اتحادیه اروپا در تحریم ایران پرداخته و نوشته است: اتحادیه اروپا از ابزارها و توانمندی های لازم برای نظارت بر اجرای دقیق تحریم های توافق شده در میان کشورهای عضو برخوردار نیست و برخی از این کشورها که روابط بسیار گسترده ای با ایران دارند، به طور دقیق این تحریم ها را به مرحله اجرا نمی گذارند. به نوشته این نشریه، همچنین اتحادیه اروپا از ضمانت اجرایی لازم برای وادار نمودن اعضا برای اعمال تحریم ها برخوردار نیست.

ایرنا

منبع : روزنامه جوان