نقش زرتشتیان در انقلاب مشروطه

در بررسی حوادث منتج به انقلاب مشروطه حضور و همراهی همه ایرانیان در حوادث مربوط به انقلاب قابل لمس و بررسی است. به عبارتی خواسته و ناخواسته انسان ایرانی در جهت یا برخلاف جهت انقلاب در حركت بوده است. نقش ایرانیان زرتشتی و حضورشان در انقلاب مشروطه از موضوعاتی است كه درباره اش كمتر سخن رفته است. دكتر فرهنگ مهر سال ۱۳۴۸ در یك سخنرانی در دانشگاه اصفهان این مقاله را به تفصیل مورد بررسی قرار داد كه گزیده ای از آن به شرح زیر است:
● سهم زرتشتیان در انقلاب مشروطه ایران
وقتی از كوشش های گروه خاصی از ملتی بزرگ در راه وصول به یك هدف عالی مالی و اجتماعی صحبت می شود باید به تعداد نفوس آن گروه توجه داشت. تنها با توجه به این عدد است كه می توان به اهمیت آن كوشش ها پی برد و در مجموعه كلی فعالیت های ملی آنها را به درستی ارزیابی كرد. در زمان انقلاب مشروطه نسبت جمعیت زرتشتیان ایران در مقایسه با جمعیت كل كشور از یك در هزار كمتر بود. با توجه به این مطلب سهم زرتشتیان در انقلاب مشروطه تحت سه عنوان قابل بررسی است:
۱- كمك های مالی به آزادیخواهان و مجاهدان مشروطیت.
۲- شركت عملی در مبارزات انقلاب مشروطیت و شهدای زرتشتی.
۳- محرك زرتشتیان در این مجاهدات.
۱- كمك های مالی به آزادیخواهان و مجاهدین مشروطیت: مبارزه با دستگاه استبداد پول و وسایل مادی لازم داشت. در آن هنگام چند نفر از تجار زرتشتی در اقتصاد ایران مقام و موقعیت ممتازی داشتند كه در صدر آنها ارباب جمشید جمشیدیان تاجر خوشنام و جوانمرد ایرانی بود كه مرتباً به آزادیخواهان كمك های مالی می كرد. یكی دیگر از تجار زرتشتی كه در انقلاب مشروطیت از بذل مال و كمك به آزادیخواهان دریغ نداشت، ارباب خسرو شاهجهان و یا بهتر بگوییم جهانیان بود. ارباب خسرو شاهجهان یكی از موسسین انجمن زرتشتیان تهران و تجارتخانه جهانیان یكی از مقدمین صنعت بانكداری در ایران بود. قرائن و امارات نشان می دهد كه در آن از طرف پارسیان یعنی زرتشتیان هندوستان نیز كمك هایی به آزادیخواهان می شده است. به نظر می رسد كه حتی پارسیان حاضر بوده اند برای خلاصی دولت ایران از خارجیان و برای آنكه مجبور نباشند هر دقیقه دست نیاز به طرف روسیه تزاری و یا انگلستان دراز نمایند، در تشكیل بانك ملی به مجلسیان و آزادیخواهان ایران كمك كنند.
۲- كوشش های زرتشتیان و مبارزات آنها در انقلاب مشروطیت و شهدایی كه در این راه داده اند: به دلیل نفوذ و اعتبار تجارتخانه های جمشیدیان و جهانیان مخصوصاً بین عشایر و ایلات فارس و همچنین به دلیل مصونیت از هرگونه دستبرد و سرقت راهزنان [باز به دلیل شهرت و اعتبار آنها]، این دو تجارتخانه اسلحه و فشنگ و مهماتی را كه از خارج وارد ایران می شد در بندر بوشهر تحویل می گرفتند و جزء سایر مال التجاره های خود به تهران و سایر شهرها حمل می كردند و در اختیار مجاهدین قرار می دادند. مستبدین كه بعد از مدتی به همكاری تجارتخانه های جمشیدیان و جهانیان و شادروان مهربان جمشید پارسایی [وی حمل و نقل مهمات را در تهران به عهده داشت] با مجاهدان پی بردند، تصمیم به قتل روانشاد پرویز شاهجهان در یزد گرفتند و او را به وضع فجیعی كشتند. این حادثه موجی از هیجان و خشم عمومی را علیه عمال استبداد برانگیخت. یكی دیگر از شهدای زرتشتیان شادروان فریدون خسرو اهوستانی [معروف به گل خورشید] از موسسین انجمن زرتشتیان تهران و رئیس شعبه تجارتخانه جهانیان در تهران بود. وی همچنین واسطه توزیع اسلحه هایی بود كه از روسیه توسط مجاهدان آذربایجانی وارد می شد و به هر كسی كه توسط انجمن آذربایجان معرفی می شد یك قبضه تفنگ و یكصد عدد فشنگ تحویل می داد. وی به دلیل افشای گرو گذاشتن جواهرات سلطنتی در بانك روس توسط محمدعلی میرزا برای استقراض از آن بانك توسط عمال حكومتی به طرز فجیعی كشته می شود. یكی دیگر از كسانی كه در مبارزات مشروطیت ایران وارد بود، شادروان ارباب كیخسرو شاهرخ است. در سال ۱۲۹۹ خورشیدی كه جواهرات سلطنتی را از ایران خارج كردند اولین كسی كه پرده از روی این راز در مجلس شورای ملی برداشت و علناً به این عمل اعتراض كرد شادروان ارباب كیخسرو بود. وی سرپرستی برگزاری جشن تاجگذاری احمدشاه، تشكیل مجلس موسسان برای تفویض سلطنت به دودمان پهلوی، تشكیل جشن تاجگذاری رضاشاه و بالاخره جشن هزارمین سال تولد فردوسی را به عهده داشت.
۳- محرك زرتشتیان در مجاهدات انقلاب مشروطیت: اولین محرك را باید در فرهنگ مزدیسنی و معتقدات مذهبی زرتشتیان جست وجو كرد. محرك دوم علاقه و عشق زرتشتیان به عظمت و بزرگی ایران، خانه آبا و اجدادی شان است. همین امر برانگیزاننده علاقه پارسیان به تحولات دوران انقلاب مشروطیت ایران و كمك به آزادیخواهان ایران بوده است. عامل سوم شرایط سخت و طاقت فرسایی بود كه برای زرتشتیان ایران در دوره قاجار وجود داشت. زرتشتیان امیدوار بودند كه با از بین رفتن استبداد و استقرار مشروطیت بتوانند به حقوق فطری و انسانی خود دست یابند و بدین مصلحت بود كه با مجاهدان مشروطیت هم صدا شده و با مستبدین و بیگانگان به مبارزه برخاستند.

تلخیص از حمید ملك زاده

منبع : روزنامه شرق