سوریه و آمریکا چالش غیرقابل اجتناب

آمریكا در سوریه چه می خواهد و چرا فرانسوی ها با آمریكا همسو شده اند؟
پاسخ كلی آن است كه آمریكا علیه سوریه پس از تغییر رژیم عراق، معادلات جهان عرب و منطقه را وارد فاز جدیدی كرده است كه مهمترین عنصر آن، تشدید روند یكجانبه گرایی آمریكا برای تغییر محیط سیاسی _ امنیتی خاورمیانه مطابق با اهداف و منافع، امنیت ملی و سیاست ها و برنامه ها و راهبردهای كلان آمریكا و اسرائیل است.
از سوی دیگر، فرانسه به عنوان كشوری كه در سوریه و لبنان دارای منافع حیاتی است، با روند تغییرات كلی مورد نظر آمریكا همسو است.
حال، این سؤال مطرح می شود، راز همسویی پاریس و واشنگتن در مسأله سوریه چیست؟ فرانسه كه در حمله آمریكا به عراق با این حمله مخالف بود، چرا در شرایط فعلی همراه با آمریكا در قضیه ترور «رفیق حریری» علیه سوریه وارد عمل شده است؟
ظرف دو سال اخیر، مهمترین اتهامات و تهدیدات آمریكا و فرانسه علیه سوریه عبارت بوده اند از: ارسال تجهیزات جنگی از سوی سوریه برای رژیم «صدام حسین»، پناه دادن مقام های رژیم سابق عراق، حمایت سوریه از گروه هایی كه آمریكا آنها را تروریستی می داند، نظیر «حماس»، «حزب الله» و «جهاد اسلامی»، مخفی سازی سلاح های كشتار جمعی عراق، تولید سلاح های كشتار جمعی از جمله گاز «سارین» و عامل شیمیایی «وی ایكس» اغماض نسبت به ورود تروریست ها ازخاك خود به عراق و بحثی كه اخیراً مطرح شده و آن اتهام دخالت مقام های ارشد سوری در قتل «رفیق حریری» نخست وزیر اسبق لبنان است.
فرانسه نیز در اینكه دولت سوریه باید تضعیف و به طور كامل از لبنان خارج شود، با آمریكا همسو است. دلیل همراهی فرانسه با آمریكا در این مسأله، دستیابی به سهم بیشتر در آینده لبنان است. در واقع، فرانسه از اینكه رژیم لبنان به نفع یك رژیم نزدیك به آمریكا تغییر یابد، خرسند نخواهند شد و بیشتر در پی اعاده نفوذ سنتی و استعماری خود در لبنان است.
در مجموع، آمریكا و فرانسه معتقدند كه دخالت سوریه در امور داخلی لبنان باید پایان یابد. زیرا به تصور آنان از سال ۱۹۸۴ كه تفنگداران آمریكایی و فرانسوی از لبنان اخراج شدند، سوریه جای آمریكا و فرانسه را در این كشور گرفت.طی این ۲۰ سال، آمریكا و فرانسه همواره درصدد اعاده مجدد این نفوذ بودند. البته فرانسه با روند تغییرات كلی مورد نظر آمریكا در خاورمیانه و خلیج فارس به عنوان منطقه ای كه پاریس در آن دارای منافع حیاتی است. كاملاً همسو نیست و حتی در مواردی مخالف رویكردهای آمریكا است ولی مسأله لبنان و همراهی فرانسه با آمریكا در آن خاص و ویژه است.
فرانسه از حل و فصل چالش های آمریكا و سوریه با محوریت سازمان ملل متحد و شورای امنیت و افزایش نقش و جایگاه اتحادیه اروپا در معادلات خاورمیانه از جمله لبنان حمایت می كند. روابط سنتی لبنان و سوریه با فرانسه در سطوح فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به دلیل اینكه این دو كشور قبل از استقلال مستعمره فرانسه بوده اند، بسیار زیاد است. این در حالی است كه جناحی در دولت آمریكا آماده است به هر شكلی رژیم حاكم بر سوریه را سرنگون كند. زیرا معتقد است، هر تغییری در سوریه، به هر نحوی كه صورت گیرد، منافع آمریكا را تأمین خواهد كرد.به نوشته روزنامه «شرق الاوسط»، منابع فرانسوی معتقدند: اوضاع در سوریه برای پاریس اهمیت ندارد، آنچه مهم است، اجرای دو قطعنامه ۱۵۵۹ و ۱۵۹۵ و روشن شدن واقعیت ترور حریری است.فرانسه همواره از آمریكا خواسته است، به صورت منطقی با دمشق برخورد كند، زیرا هرگونه تغییر قدرت در سوریه می تواند همراه با خشونت و پیامدهایی بر اوضاع منطقه بویژه لبنان باشد، به همین دلیل پاریس تاكنون موفق شده است، مسؤولان آمریكایی را از اقدام بر ضد سوریه منع كند، ضمن آنكه از دیدگاه پاریس، سوریه به حد كافی با فرانسه در این زمینه همكاری نمی كند.
برخی از منابع آگاه معتقدند: دولت آمریكا تصمیم گرفته است از طریق اقدام نظامی و از طریق دولت تركیه به سوریه حمله كند كه تركیه با این طرح مخالفت كرده است. برخی دیگر معتقدند: آمریكا طرح دیگری دارد كه از خاك عراق به سوریه حمله كند. برخی مقامات آمریكایی همچنین كودتا را راه حل دیگری برای بركناری اسد می دانند و قصد دارند از طریق گروههای معارض سوریه، كودتایی را در این كشور ایجاد كنند.
ترور حریری، عامل شتاب زای مطلوب آمریكا
بهانه جویی های واشنگتن از دمشق زمانی شروع شد كه سوریه مخالفت خود را با حمله آمریكا به عراق ابراز كرد. (این در حالی است كه در سال ۱۹۹۱ و حمله عراق به كویت، سوریه نیروی نظامی علیه عراق به منطقه اعزام كرده بود.)در زمان حمله آمریكا به عراق، سوریه اعلام كرد: پروازهایی كه از پایگاه اینجرلیك تركیه بلند می شوند تا عراق را بمباران كنند، اجازه ندارند از فضای سوریه استفاده نمایند. آمریكا نیز مدعی شد كه سوریه تجهیزات دید در شب به عراق می داده و بعد از سقوط صدام نیز به بعثی ها پناه داده و سرمایه های مقامات بعث را در بانك های خود نگه داشته است. در حال حاضر نیز آمریكا معتقد است كه سوریه مرزهای خود را برای عبور تروریست ها به خاك عراق باز می گذارد. از این رو، ارتش آمریكا در مرزهای سوریه و عراق نیرو مستقر كرده و طی هفته های اخیر، درگیری های شدیدی در این منطقه روی داده است.
انگلیسی ها نیز در اعمال فشار بر سوریه بویژه در مسأله عراق در كنار آمریكایی ها قرار گرفته اند. انگلیس به عنوان رئیس دوره ای اتحادیه اروپا اعلام كرده است: اگر سوریه به قطعنامه ۱۶۳۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد لبنان عمل نكند، در این صورت، شورای مزبور اقداماتی علیه این كشور اتخاذ خواهد كرد.
«جك استراو» وزیر خارجه انگلیس گفته است: اگر سوریه در مورد عراق و لبنان با جامعه بین الملل همكاری نكند، ممكن است مجازات شود. از دیدگاه لندن، سوریه به منظور پیشگیری از نفوذ تروریست ها از طریق مرزهای این كشور به عراق باید تمام تلاش خود را برای به كنترل درآوردن مرزهای زمینی اش با عراق به كار ببرد و از ورود تروریست ها به سرزمین خود از طریق فرودگاه دمشق یا هر گذرگاه دیگر ممانعت به عمل آورد. البته آمریكایی ها به فشارهای مذكور در حوزه لبنان و عراق اكتفا نكرده اند و تلاش می كنند تا بر روی آسیب پذیری های درون جامعه سوریه نیز سرمایه گذاری كنند. در همین ارتباط، «كاندولیسا رایس» وزیر امور خارجه آمریكا اعلام كرده كه دمشق باید تمامی زندانیان سیاسی را آزاد كند و تأكید كرده است كه آمریكا به حمایت های خود از مردم سوریه برای رسیدن به آزادی و دموكراسی و عدالت تحت حاكمیت قانون ادامه می دهد. به اعتقاد رایس، آمریكا خواهان پایان یافتن محدودیت ها و بازداشت فعالان حقوق بشر و دموكراسی در سوریه است. با وجود این، عامل شتابزا برای تشدید فشارها بر سوریه، قتل حریری و پیش از آن تمدید ریاست جمهوری «امیل لحود» بوده است. دور جدید فشارهای آمریكا بر سوریه به سال گذشته و موضوع تمدید ریاست جمهوری لحود در لبنان برمی گردد. آمریكا و فرانسه معتقدند كه این تمدید تحت فشار سوریه انجام شده است. در عین حال، ترور «رفیق حریری» نخست وزیر اسبق لبنان نیز فشار علیه سوریه را كامل كرد و پیامدهای بدی را برای سوریه در پی داشت.دو سال قبل با كناره گیری رفیق حریری از سمت نخست وزیری، در نگاه نخست، اینگونه به نظر می رسید كه امیل لحود و فرماندهان سوری، رقیب اصلی خود را از صحنه به در كرده اند. اما از طرف دیگر، عدم حضور «رفیق حریری» در حكومت لبنان با توجه به روابط نزدیكش با بسیاری از كشورهای صاحب نفوذ، بویژه فرانسه، خلأ آشكاری را در روابط بین المللی لبنان ایجاد كرد.كناره گیری حریری، هنگامی بیشتر به چشم می آمد كه به یاد داشته باشیم او طی ۱۴ سال گذشته، ۱۰ سال را در سمت نخست وزیر و به عنوان نیروی اصلی در فرایند بازسازی این كشور سپری كرده بود. در حالی كه بسیاری، او را عامل بحران های اقتصادی پایان دهه ۹۰ لبنان و همچنین بدهی سنگین این كشور به كشورهای خارجی و سازمان های جهانی می دانند، اما در ذهن بسیاری دیگر، تصویر رفیق حریری همچنان با سرمایه گذاری های كلان او در بازسازی شهر بیروت و كمك های او به آموزش و پرورش در لبنان عجین بود.اگرچه دولت های تحت نظر «رفیق حریری» طی بیشتر از یك دهه با تكیه بر اقتصاد و سرمایه گذاری خارجی فرصت مناسبی را برای پیشرفت اقتصادی لبنان آفریدند، اما همچون بسیاری دیگر از الگوهای توسعه در خاورمیانه، با توزیع ناعادلانه این فرصت ها و چشم پوشی از توسعه سیاسی و اجتماعی معضلات بسیاری نیز در جامعه بحران زده لبنان - پس از جنگ داخلی - ایجاد كردند.ترور او در سال گذشته هنگامی رخ داد كه حریری در اذهان افكار عمومی ، در رأس مخالفان نفوذ سوریه در لبنان قرار داشت و طبیعی بود كه نگاهها و فشارها متوجه دمشق بشود و این عامل شتاب زایی برای كلیدخوردن چندین پروژه همزمان علیه سوری ها بود. اوضاع از آن رو مشكل تر شده كه در حال حاضر سوریه هواداران عرب خود را از دست داده است. تمامی كشورهای عربی معتقدند سوریه باید تمام تلاش خود را برای همكاری با تیم تحقیقاتی سازمان ملل متحد به كار گیرد. مصری ها و عربستانی ها نیز به عنوان متحدان سنتی دمشق به سوریه، توصیه كرده اند به نحوی با سازمان ملل متحد كنار آید تا غوغا فرو بنشیند.مصر و تضعیف سوریه بدون برتری اسرائیل
مصر در یك چشم انداز كلی و درازمدت به دنبال تضعیف سوریه همراه با جلوگیری از برتری اسرائیل در معادلات منطقه است. قاهره از تضعیف عمومی سوریه به عنوان یكی از مدعیان جدید رهبری جهان عرب خرسند می شود، همچنان كه با حذف صدام، یكی از رقبای جدی وسنتی و بالفعل مصر برای رهبری جهان عرب از دایره قدرت حذف شد. اما قاهره نگران است كه تضعیف سوریه به معنی برتری اسرائیل در منطقه باشد.
درهمین چارچوب، مصر از تشدید فشارهای اقتصادی و سیاسی بر سوریه استقبال می كند، زیرا تضعیف هدفمند دمشق بدون حمله نظامی آمریكا بر سوریه، باعث افزایش قدرت مانور قاهره در معادلات درون عربی به شمار می رود.
از سوی دیگر، روابط سنتی مصر با سوریه و آمریكا، مهمترین فرصت برای ارتقای سطح بازی و قدرت مانور قاهره در تنش های اخیر بین واشنگتن و دمشق را فراهم آورده است.
البته مصر همانند دوره جنگ آمریكا علیه صدام ، نگران تأثیرگذاری چالش آمریكا و سوریه بر رشد تمایلات بنیادگرایانه در جهان عرب و افزایش تهدیدات داخلی ومنطقه ای ناشی از آن علیه ثبات رژیم های نزدیك به آمریكا از جمله رژیم حاكم بر قاهره است؛ امری كه نمی توان آن را با پیروزی های اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی مصر، بی ارتباط دانست.
دولت «حسنی مبارك» هرنوع افزایش بی ثباتی در منطقه از جمله تنش بین سوریه و آمریكا را ضربه ای به صنعت توریسم خودو جایگاه حیاتی آن در درآمد ملی مصر می داند، لذا قاهره نه حمله آمریكا را تأیید می كند و نه سوریه ای قدرتمند را. مصر، در مجموع، به دنبال سوریه ای ضعیف است ، البته نه آن اندازه ضعیف كه مقدمات برتری كامل اسرائیل در منطقه فراهم شود.
عربستان ، بازی بین دو متحد
موضع عربستان سعودی در قبال این تنش،جلوگیری از انجام حمله نظامی آمریكا، سوریه و تلاش برای تغییر رفتار دمشق به منظور دستیابی به یك توافق است.
«سعود الفیصل» وزیر امور خارجه عربستان اعلام كرده است كه اتهامات و تهدیدات آمریكا علیه سوریه باعث ایجاد حلقه ای از جنگ و آشوب در خاورمیانه می شود.
در مجموع، ریاض با بهره گیری از ثروت و درآمد نفت به عنوان مهمترین صادركننده نفت جهان با سطح تولید حدود ۹ میلیون بشكه در روز و بهره گیری از این وضعیت اقتصادی ، می تواند برمواضع آمریكا ، سوریه و سایر بازیگران معادلات منطقه و حتی اروپا و جهان تأثیر گذارد. سران آل سعود به شدت در پی آن هستند تا از موقعیت ایجاد شده بین سوریه و آمریكا سود ببرند، گرچه خودسعودی ها نیز از سوی تندروهای آمریكا تحت فشار هستند.
موضع یك همسایه غیرعرب
افزایش تنش میان آمریكا وسوریه برای تركیه نیز دردسرساز شده است. نارضایتی مردمی در درون این كشور از سیاست های آمریكا و انتقاد از همراهی آنكارا با واشنگتن از آن جمله است.
افزایش این تنش، بار دیگر ، دولت «رجب طیب اردوغان» را بر سر دوراهی قرار داده است. دولت اردوغان مایل به تخریب روابط خود با كشورهای عربی و اسلامی نیست و از سوی دیگر ، تمایلی هم به همراهی كامل با آمریكا یا تنش در روابط تركیه و آمریكا ندارد.
تركیه در تلاش برای تضعیف موقعیت كلی جهان عرب و قطب های محوری آن نظیر عراق ، سوریه ، مصر و عربستان در روند یكجانبه گرایی آمریكا است و در همین راستا ، دردرازمدت، درصدد تضعیف هركشور عرب به عنوان رقیب منطقه ای اش است، اما تركیه در مسائلی نظیر آینده كردها در عراق و منطقه با سوریه همسو است و طی یكی دوسال اخیر روابط مناسبی را با سوریه برقرار كرده است.به همین دلیل تركیه در تلاش برای كاهش سطح بحران بین آمریكا و سوریه است و اعتقاد دارد كه افزایش تنش با منافع عمومی كشورهای منطقه مغایر است.
چالشی غیرقابل اجتناب
در مجموع، نگاه سوریه به نظام بین الملل و خاورمیانه با دیدگاه آمریكا به این مسأله فرق دارد. واشنگتن دنبال تغییر فضای سیاسی و امنیتی منطقه و روی كار آمدن رژیم هایی همسو با اهداف آمریكا و اسرائیل است. لذا فشار آمریكا بر سوریه در جهت تغییر رفتار دمشق یا در نهایت تغییر حكومت سوریه است و این چالشی غیرقابل اجتناب بین دمشق و واشنگتن به وجود آورده است. اسرائیل نیز كه همواره از كمك های دولت سوریه به گروههای فلسطینی «حماس» ، «جهاداسلامی» و «جبهه خلق برای آزادی فلسطین (فرماندهی كل) به رهبری «احمد جبرییل» ناراضی بوده است ، از تشدید فشارها بر دمشق خرسند است.سوریه خواستار بازپس گیری بلندی های جولان و «مزارع شبعا» است و اسرائیل اعلام كرده است كه به هیچ وجه جولان را پس نمی دهد. آمریكا نیز از طریق اعمال فشار روی سوریه درصدد است كه این كشور پیمان سازش با اسرائیل امضا كند و حال ، اكنون پرونده قتل حریری بهانه ای شده است تا آمریكا،مسائل خود را در لبنان و عراق با سوریه تسویه كند.

منبع : روزنامه ایران