نگاهی به برنامه خبری «بیست و سی»

تلویزیون از دو منظر دارای خاستگاه خبری است؛ یکی به دلیل رسانه بودن که از مهمترین ویژگی هایش اطلاع رسانی و انتشار اطلاعات است و مصداق عینی این جمله معروف مک لوهان که رسانه خود پیام است را یدک می کشد و دیگری به لحاظ کارکردی و برنامه سازی که خبر در شکل های مختلف اش را تولید و عرضه می کند.
آنچه موجب تفاوت رسانه های گوناگون در ارتباط با «خبر» می شود همین نحوه تولید و چگونگی عرضه خبر است که متناسب با جنس رسانه، هویتی متفاوت می یابد. مثلاً وجوه بصری در تلویزیون برای خبر ضرورت ساختاری برای مطبوعات ندارد چنانچه اهمیت مهارت های نوشتاری در مطبوعات بیش از تلویزیون است. در واقع ذات رسانه در شکل گیری و نحوه انتشار خبر تاثیر مستقیم دارد و قطعاً در جذب و افزایش مخاطب نیز اثر می گذارد.
اهمیت اخبار و گستردگی مخاطبان آن از دو منظر قابل بررسی است؛ یکی اینکه اخبار به بخشی جدی و واقعی زندگی مردم ارتباط دارد یعنی صرفاً جنبه سرگرمی و هنری ندارد بلکه یک ژانر کاملاً رئالیستی است که واقعیت های عینی زندگی را اساس کار خود قرار داده و بر ساخته واقعیت اجتماعی است.
در واقع خبر به عنوان بازتاب واقعی زیست جمعی از نشانه های این تاثیر سخن می گوید لذا تمام طیف ها و طبقات اجتماعی را شامل می شود. برای همین است که از آن پیرمرد بی سواد کشاورز تا استاد دانشگاه و مردان سیاست به خبر به عنوان یک ضرورت زیستی می نگرند و هر کس بنا به وضعیت و نیاز خویش، خوشه ای از آن بر می چیند اما وجه دیگر جایگاه خبر در نزد مخاطبان شیوه ارائه و نحوه تولید آن است.
در اینجاست که مخاطب شناسی و توجه به آن در شیوه خبررسانی اهمیت می یابد. در حافظه تاریخی مردم ما «اخبار» همواره به عنوان جدی ترین و رسمی ترین برنامه های تلویزیونی شناخته می شود که با زبان فاخر و رسمی به بیان وقایع و رویدادهای جاری می پردازد.
بر همین اساس گویندگی خبر مستلزم آدم های اتو کشیده و جدی و گاه عصا قورت داده ای بود که برای تپق هایش نیز باید از کلمه پرطمطراق «پوزش می طلبم» استفاده می کرد و همچون درس و کلاس ریاضی میان دروس مدرسه بود که اکثر دانش آموزان به خاطر رسمیت و خشک و بی روح بودن از آن گریزانند، اما در دهه اخیر همزمان با رشد شبکه های تلویزیونی و توسعه رسانه ها در کشور و مطالبات تنوع طلبانه مخاطب از رسانه، شاهد تغییر و تحولاتی هر چند کم دامنه و جزیی در پخش اخبار تلویزیونی هستیم.
افزایش برنامه های خبری، تفسیر و تحلیل اخبار و تاسیس شبکه خبر که به شکل اختصاصی به خبر می پردازد. گفت وگوی خبری و در نهایت آن سوی خبرها و اخبار بیست و سی. در این میان اما بخش خبری «بیست و سی» جایگاه ویژه ای یافت و طیف مخاطبان گسترده ای را به خود اختصاص داد به طوری که در نظرسنجی سایت هنری هفت سنگ به عنوان بخش خبری برگزیده سال ۸۵ انتخاب شد. این اقبال عمومی به برنامه بیش از آنکه به فرم اجرای آن برگردد به تغییرات کیفی و محتوایی خبر و البته شیوه اجرایی آن، وابسته است.
صدا و سیما که با تجربه برنامه های گفت وگوی خبری و آن سوی خبرها، گام های کوچکی در دموکراسی رسانه ای و گردش آزاد اطلاعات برداشته بود با بهره گیری از دستاوردهای جامعه شناختی این تجربیات در جهت انعطاف بیشتر ساختار خبری بهره گرفت و با استفاده از چهره های جوان و خلاق در عرصه اطلاع رسانی، صورتی مخاطب پسندتر با جاذبه های پردازش خبر ارائه داد که توانست مخاطبان بیشتری از طبقات مختلف اجتماعی را به پای گیرنده های خود بنشاند.
این موفقیت نسبی بیش از همه از منظر رسانه ای به دو عامل بر می گردد؛ یکی زبان و ادبیات خبررسانی و دیگری توجه به حاشیه های جذاب متن واقعیت، زبان و ادبیات رسمی و کتابی در گفتار خبری تلویزیون همیشه یکی از موانع جدی در برقراری ارتباطی دوسویه و پرکشش میان گوینده و شنونده بود که موجب خستگی مخاطب می شد.
چنانچه «اخبار» به گروه های سنی میانسال و بالاتر تعلق می گرفت و جوان ترها همیشه برنامه های ورزشی و سینمایی را بر آن ترجیح می دادند اما در بیست و سی شاهد یک ساختارشکنی گفتاری هستیم به این معنا که لحن رسمی و نوشتاری خبر می شکند و به زبان محاوره ای نزدیک می شود.
زبانی که صرفاً یک زبان عقلانی نیست و با وجوه احساسی- عاطفی گفتار نیز می آمیزد و با بهره گیری از حالات روانی زبان مثل تعجب، هیجان، سوال و حتی طعنه و متلک گویی، یخ بودن زبان خشک خبر را می شکند تا به ارتباط صمیمی و گرم تر با مخاطب دست یابد. ضمن اینکه از تکنولوژی رسانه ای و گرافیکی برای نمایش تصویری و نوشتاری خبر استفاده می کند تا با بهره گیری از انواع المان های موثر در جذب خبر، رضایت مخاطبان خود را به چنگ آورد.
عامل دوم، حاشیه های جذاب تر از متن خبر است که لایه های درونی و پنهان تری از وقایع و شخصیت های خبرساز را بازنمایی می کند و به حس کنجکاوی مخاطب پاسخ می دهد. این شیوه اطلاع رسانی که بر نرم خبرها و به اصطلاح خبرهای فان و لایت تکیه دارد ضمن ایجاد تنوع خبری گاهی به حاد خبر منتهی می شود که بیش از متن واقعیت، اهمیت می یابد. در واقع ارزش های خبری در این شیوه جا به جا می شود و اهمیت خود را نه به واسطه ارزش های مشهور خبری که به خاطر وارونگی ارزش های خبری به دست می آورد و اتفاقاً یکی از نقطه های آسیب پذیر «بیست و سی» همین جاست.
جایی که خبر به خاطر تن دادن بیش از حد به حواشی یا زبان عامیانه، لوث می شود و اعتبار خبری خویش را از دست می دهد. یکی از آنها بخش تریبون آزاد بیست و سی است که در عین اینکه می تواند به دموکراسی رسانه ای و بسط فرهنگ مدارا و گفت وگو کمک کند اما گاهی به دلیل عدول از چارچوب های فاخر خبری به نوعی پوپولیسم و عوام زدگی دامن می زند که به جای فرهنگ سازی به تعمیق فرهنگ غلط اجتماعی کمک می کند.
اینکه تعداد زیادی از مردم گله وار پشت تریبون قرار بگیرند و با هیجان و عصبیت حرف بزنند یا فریاد بکشند راه به جایی نخواهد برد چرا که دموکراسی و آزادی بیان صرفاً در فرصت حرف زدن خلاصه نمی شود بلکه در چگونگی و شیوه سخن گفتن نیز خود را نشان می دهد. شاید مهمترین نقطه آسیب پذیری برنامه سازی های تلویزیونی همین باشد که همه ارزش و معیارهای علمی برنامه سازی فدای مخاطب سازی و جذب آن می شود.
گاهی توجه به حاشیه های خبری و آن سوی خبرهای رسمی به ماهیت مطبوعات زرد نزدیک می شود البته توجه این بخش خبری به موضوعات متنوع اجتماعی که خبر را صرفاً به مسائل سیاسی محدود نمی کند قابل تقدیر است. هژمونی سیاست، همواره رسانه های ما را به سوی طرح پررنگ حوادث سیاسی سوق داده و به حوزه های دیگر خبری کمتر پرداخته است. در همین راستا گنجاندن ویژه برنامه های تخصصی مثل فناوری اطلاعات و ارتباطات یا بررسی چگونگی تولید مطبوعات به بالا بردن سطح سواد رسانه ای مخاطب کمک شایانی می کند.
«بیست و سی» گرچه مدعی است دارای سوگیری سیاسی خاصی نیست اما زبان خبری و ساختار بیانی آن ضمیر ناخودآگاه سیاسی اش را لو می دهد و نمی تواند خود را پشت شفافیت و صراحت لهجه ظاهری پنهان کند. این برنامه در واقع با برجسته سازی و بزرگنمایی برخی تیترها و خبرها نه فقط به مخاطب پذیری بلکه به مخاطب سازی نیز توجه دارد و سعی می کند افکار عمومی را به نفع استراتژی های خود شکل دهد. با این حال ساخت برنامه هایی مثل «بیست و سی» می تواند روزنه ای برای حرکت از رسانه رسمی به رسانه ملی شود و به شیشه ای شدن خبر کمک کند هرچند غبار زیادی بر آن نشسته باشد.

منبع : روزنامه شرق