فناوری های نوین ارتباطی ابزار تحقق حکمرانی خوب

اختراع ماشین بخار را رنسانس صنعتی می دانند، بدین اعتبار که باعث تغییرات و تحولات وسیعی در تمامی صنایع اعم از تولیدی، حمل و نقل و ... گردید. اما همه می دانیم که اختراع ماشین بخار تاثیر و تاثرات وسیع تری بر شهرنشینی، روابط کارگر و کارفرما، نظام آموزش و فرهنگ جامعه و ... گذارده است. بعضاً اختراع ماشین بخار را با اختراع کامپیوتر و مآلاً اینترنت و موبایل قیاس می کنند، به این ترتیب که وجه مشترک پدیده های فوق، تاثیرگذاری وسیع الطیف آنها بر اقتصاد، فرهنگ، جامعه و ... می باشد.
اما نکته ممیزه و مشخصه پدیده فناوری اطلاعات و ارتباطات با سایر اختراعات و پدیده هایی مانند اختراع ماشین بخار، در سرعت پیشرفت و فراگیری، تواتر وسیع و پربسامدی تغییرات و جامع الاطراف بودن تحولات ناشی از اختراع پدیده های موصوف است.
به بیان دیگر آثار استفاده از ماشین بخار در صنعت، در ابتدا محدود به معدودی از کشورها بود و در اختیار تمامی اقشار و طبقات اجتماعی قرار نداشت و بهره گیری از آن در سایر صنایع و ... سال ها بطول انجامید و هریک از کاربردهای ماشین بخار در صنایع و حوزه های دیگر جامعه، مستلزم اختراع دیگری بود ولیکن در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات و جهان متحول کنونی سرعت، بسامد و گستره تغییرات بنحو چشمگیر و خیره کننده ای تغییر یافته است.
از جمله اثرات دگرگون کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات حذف فاصله ها و مرزهای فیزیکی و جغرافیایی است. چرا که در سیر تطور و روند شکل دهی و انباشت قدرت در گذشته که به تدریج از در اختیار داشتن زمین، نیروی انسانی (برای کار یا جنگ)، سرمایه، ابزار و ادوات (برای تولید یا جنگ)، علم و ... عبور نموده و درحال حاضر به در اختیار داشتن اطلاعات (data) و دانش (knowledge) رسیده است و هم اکنون مباحثی نظیر meta data(اطلاعات درباره اطلاعات) و مدیریت آن در حال ظهور و بروز است، همواره شکافی بین شمال و جنوب و جهان اول و سوم وجود داشته و در داخل یک کشور و جامعه نیز این اسباب و عوامل قدرت در اختیار طبقات فرا دست جامعه بوده است و طبقات متوسط و فرودین جامعه از آن بی بهره بوده یا با تاخیر به آن دست می یافته اند.
ولیکن فناوری اطلاعات و ارتباطات تا حدود زیادی از این محدودیت ها، فاصله ها و مرزها کاسته است و در حال حاضر شکاف دیجیتالی (بین جوامع جهان اول و سوم و نیز طبقات بالا و پایین درآمدی) در قیاس با شکاف درآمدی بالنسبه کمتر است. رشد و نفوذ شگرف فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهایی مانند مالزی، سنگاپور، چین و ... و نیز سهم هند در بازار تولید و صادرات نرم افزار به خوبی مبین این واقعیت است. پدیده های لینوکس و متن – باز، وجود قویترین هکرها در آسیا و روسیه و نیز بهره مندی احزاب و گروه های مخالف سیاست های آمریکا و اروپا از اینترنت برای پیشبرد اهداف و نیات خود و نیز استفاده وسیعی که از اینترنت و ماهواره برای ترویج مذاهب و عقاید مختلف می شود، بر این نکته صحه می گذارد.
به بیان دیگر اگرچه وزارت دفاع آمریکا با بهره گیری از ایده نظامی مائو در جنگ (گسیل نیروهای نظامی در گروه های کوچک متکی به خود و منابع محلی و منفک از مرکزیت فرماندهی برای انجام عملیات که به ایجاد نوعی عدم تقارن در مواجهه با حریف می انجامد) اینترنت را پایه گذاری کرد، ولیکن در حال حاضر این ابزار درحال تبدیل شدن به ضد خود است. به طور مثال اخیراً که سایت های یاهو و گوگل بنا بر فشارهای دولت آمریکا، نام ایران را از فهرست خود حذف نمودند.
در عین حالیکه دستگاه های دیپلماسی و نیز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در خواب بسر می برند، یک دانشجوی ایرانی با ساخت یک وبلاگ و بمب گوگلی توانسته است خیزش و جنبش بزرگی را در فضای مجازی و اینترنت علیه این اقدام شکل دهد، مشابه آنچه که چندی پیش ایرانیان مقیم داخل و خارج از کشور در قبال تحریف نام خلیج فارس توسط یک موسسه انجام دادند.
شناخت و تبیین پدیده ICT و احصا فهرست اثرات آنها بر زندگی بشر در این مقال و مجال نمی گنجد، اما بیان مقدمه فوق بیشتر از این باب است که وجهی دیگر از کاربردها و کارکردهای ICT را مطرح کنیم. بطور کلی در طی چند دهه اخیر و با اختراع رایانه و گسترش حوزه های مرتبط با آن، وجه غالب کارکردهایی که برای استفاده از ICT تبلیغ و ترویج می شود، در حوزه "کارایی اجرایی"، "کارایی مدیریتی" و "کارایی اقتصادی" است و به همین سبب دستاوردهای ICT را برای سازمان ها و جوامع، بیشتر در ایجاد سرعت، دقت و صحت در عملیات اجرایی و صرفه جویی در نیروی انسانی، زمان و هزینه های جاری و نیز فراهم سازی اطلاعات مناسب و به موقع برای تصمیم گیری و یا نظارت تعریف می شود که منجر به ارتقای کارایی اجرایی، مدیریتی و اقتصادی می شود.
در این نگاه و زاویه دید نسبت به ICT بیشتر جنبه های تجاری و اقتصادی صرف مطرح است و آن را زمینه ساز افزایش منابع و کاهش مصارف یک بنگاه اقتصادی و یا یک دستگاه اجرایی قلمداد می کند. بی شک در تمامی ادوار، انجام کارها به صورت صحیح، دقیق و بهنگام (سریع) با کمترین نیروی انسانی و سرمایه گذاری و هزینه و در حداقل زمان ممکن، بطور کلی یکی از آرمان های هر بنگاه اقتصادی یا دستگاه اجتماعی است و بی تردید یکی از آسان ترین و مطمئن ترین راه های رسیدن به نتایج موصوف، بهره مندی از محصولات و خدمات ICT روزآمد می باشد، بنابراین امروزه استفاده از فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی نه تنها یک انتخاب بلکه یک الزام اساسی برای بقا و ارتقای یک بنگاه اقتصادی و دستگاه اجرایی است.
اما در سال های اخیر بویژه با تلفیق تکنولوژی های نوین ارتباطات مانند اینترنت، موبایل و ... ، با نرم افزارهای کاربردی، پورتال های اطلاع رسانی و خدمات رسانی، پایگاه های اطلاعات و شبکه های محلی و گسترده، وجه دیگری از کارکردهای ICT در شرف شکل گیری است، به این ترتیب که ICT می رود تا به عنوان ابزاری مؤثر برای تحقق "عدالت اقتصادی" و بالمال "عدالت اجتماعی" و نیل به "حکمرانی خوب" مبدل شود. در دنیای مجازی، سایبر یا دیجیتالی که برای آینده تصویر و تصور می شود، ابزارهای مختلف ICT با شکل دهی دولت، مجلس و سازمان های شیشه ای منجر به ایجاد شفافیت و اعتماد سازی در مردم گردیده و به سبب عدم محدودیت و اعمال عدالت در دسترسی به خدمات اجتماعی و اقتصادی و جریان سیال اطلاعات، فراتر از مرزهای جغرافیایی، سازمانی و ... ، فرصت های برابر اقتصادی و اجتماعی فراهم می شود و با شکل دهی عدالت اقتصادی، زیرساخت های تحقق عدالت اجتماعی و نیل به حکمرانی خوب تمهید و تدارک می شود.
در جوامع پیشرفته و به تناسب دستیابی به "دولت الکترونیک"، زمینه تحقق زیر ساخت های عدالت اقتصادی و اجتماعی تا حدود زیادی فراهم آمده است، اما درحال حاضر با ظهور و گسترش پدیده هایی همچون موبایل و تلفیق آن با ظرفیت های ICT، دیدمان جدیدی مطرح شده است تحت عنوان "دولت موبایل" و در جهان اول تلاش دارند تا اندک محدودیت های زمانی و مکانی که در دسترسی به دولت الکترونیک و اینترنت وجود دارد را نیز برطرف کنند تا سطح دسترسی مردم را به خدمات الکترونیکی افزایش داده و آن را از چنبره زمان و مکان و مرزهای جغرافیایی و سازمانی خارج نموده و با استفاده از تکنولوژی تلفن همراه و نیز وب کیوسک ها، کارت خوان ها، خودپردازها و ... این، خدمات را با کمترین هزینه در اختیار جامعه قرار دهند.
به عبارت دیگر اگر در گذشته و حال و به لحاظ ضریب پایین نفوذ کامپیوتر و اینترنت، دسترسی مردم به خدمات دولت الکترونیک فراگیر نبوده است، با استفاده از تکنولوژی تلفن همراه و نیز کیوسک ها و پیشخوان هایی که توسط دولت یا شهرداری ها و سازمان های عمومی در معابر قرار داده می شود، شهروندان می توانند با ارسال یک پیامک و یا انتقال پیام از طریق اینترنت موجود در کیوسک ها و پیشخوان های خدمات الکترونیکی، نیازهای خود را از دولت و مجموعه حاکمیت دریافت کنند و این امر محدود به ساعت اداری و زمان مفتوح بودن ادارات و دوایر دولتی و عمومی نخواهد بود.

علی حیدری WWW.Aliheidary.com

منبع : هفته نامه آتیه