مصحف فاطمه (س)

کلمه «مُصْحَف»، اکنون بیشتر به معنی «قرآن» به کار می ‏رود؛ اما در لغت به معنی مجموعه برگه ‏هایی است که میان دو جلد، جمع آوری شده است و امروزه «کتاب» خوانده می ‏شود.سید محمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنهٔ الشریفه، ص ۷۶. بنابرین، منظور از «مصحف فاطمه» کتاب آن حضرت است که در بعضی از رویات اهل سنت نیز به آن اشاره شده است. راویانی چون «ابی ابن
کعب» وجود کتابی نزد حضرت فاطمه ‏علیها السلام را تایید کرده است.اسعد عبود، صحیفهٔ الزهراعلیها السلام، صص ۵۶ - ۵۸.
بدین ترتیب سخن کسانی مانند یجی در مواقف و جرجانی در شرح مواقف و ابو زهره در کتاب امام صادق ‏علیه السلام - که مدعی اند، شیعه به قرآنی منسوب به فاطمه‏ علیها السلام که غیر از قرآن رایج میان مسلمانان است، اعتقاد دارد نادرست است و در عدم رجوع به رویات شیعه و نیز عدم دقّت در معنی مصحف ریشه دارد.هاشم معروف الحسنی، سیرهٔ الائمهٔ الاثنی عشر، ج ۱، ص ۹۸ و ۹۹.
درباره ماهیت ین مصحف در منابع شیعی، رویات فراوان وجود دارد. در ین احادیث، محتوا، حجم، زمان و کیفیت نگارش مصحف بیان شده است. البته در نگاه ابتدایی، اختلافاتی میان این روایات دیده می ‏شود؛ ولی با اندکی دقت، قابل توجیه است.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، (تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج ۲۶، ص ۳۸ - ۴۸. بعضی از روایات، مطالب آن را غیر از مطالب قرآن دانسته‏ اند. همان، ص ۳۸ و ۳۹.
بر اساس شماری از احادیث در این کتاب، مطالبی چون وصیت حضرت زهرا علیها السلام‏همان، ص ۴۳.، مصیبت‏های فرزندان آن حضرت در طول زمان‏همان، ص ۴۱.، پیشگویی حوادث آینده‏همان، ص ۴۴. و تمام پادشاهانی که بر زمین حکم خواهند راندسیدمحمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنهٔ الشریفه، ص ۷۷، نوشته شده است.
دسته‏ ای از رویات نیز از اشتمال این مصحف، بر تمام احکام حلال و حرام، سخن به میان آورده است‏بحارالانوار، ص ۳۷.. بر اساس بعضی از احادیث، امام صادق ‏علیه السلام حوادث تاریخ‏ی چون ظهور زندیقان را پیشگویی و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند کرده است.بحارالانوار، ص ۴۴.
این رویات با هم ناسازگار نیست؛ زیرا ممکن است همه مطالب یاد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روایت بخشی از محتوی آن را بیان کرده باشد.
▪ دو. کیفیت نگارش مصحف‏
مهم‏ترین مطلب درباره این مصحف، زمان و کیفیت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهراعلیها السلام با جبرئیل و دیگر فرشتگان الهی است. در چند روایت، آمده است: پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله مطالب را املا می ‏کرد و امام علی ‏علیه السلام می ‏نوشت.همان، ص ۴۱ و ۴۲ و ۴۹.
درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه‏ علیها السلام، می‏ توان گفت: آن کتاب نزد آن حضرت نگه‏داری می ‏شد و یا او واسطه رسیدن بعضی از مطالب، به دست امام علی‏ علیه السلام بوده است.
در بعضی از روایات، مصحف، ره ‏آورد املا و وحی مستقیم خداوند بر حضرت زهرا علیها السلام دانسته شده است‏همان، ص ۳۹.. بر اساس رویات دیگر، بعد از وفات پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه و آله، خداوند فرشته‏ ای را نزد آن حضرت می ‏فرستاد تا در غم پدر، دلداری اش دهد و وی را از مکان و جایگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت ‏و گو بنشیند. حضرت فاطمه ‏علیها السلام سخنان آن فرشته را به امام علی‏ علیه السلام منتقل می‏ کرد و آن حضرت آنها را به نگارش در می‏ آورد.همان، ص ۴۴ و ۴۸. روایتی این فرشته را جبرئیل ‏علیه السلام معرفی کرده است.همان، ص ۴۲.
میان این احادیث نیز ناسازگاری وجود ندارد؛ زیرا می‏ توان گفت خداوند به وسیله فرشته ا‏ی از فرشتگان خود (جبرئیل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهراعلیها السلام بخشی از این کتاب را به مطالب دریافتی از پدر بزرگوار خود و بخشی دیگر را به مطالب جبرئیل اختصاص داده بود.
▪سه. امکان نزول جبرئیل‏
اشکال دیگر رویات دسته اخیر، قطع وحی پس از رسول اکرم است. به عبارت دیگر مسلمانان معتقدند آن حضرت، خاتم پیامبران است و بعد از وفات ایشان، ارتباط میان زمین و آسمان قطع و وحی منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهرا علیها السلام نازل شده و با آن بزرگوار گفت و گو کرده است؟
در پاسخ بدین اشکال، گفتنی است: طبق آیات قرآن، نزول فرشته الهی و ارتباط خداوند با غیر پیامبران، از طریق فرشتگان و وحی امکان‏پذیر است؛ چنان که آیات بسیاری از ارتباط فرشته با حضرت مریم سخن می ‏گویدآل عمران (۳)، یات ۴۲ و ۴۳ و ۴۵. و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسی را وحی می‏ خواند.قصص (۲۸)، یه ۷. وقتی امکان این ارتباط با زنانی چون مادر حضرت موسی و حضرت مریم پذیرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا علیها السلام - که از سوی پیامبر اکرم سرور همه زنان در همه زمان‏ها معرفی شده است به طریق اولی پذیرفتنی می‏ نماید. منظور از انقطاع وحی و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله، قطع ارتباط میان خداوند و فردی به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امکان ارتباط زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعی ارتباط میان امامان معصوم و خداوند وجود دارد.بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۶۶ و ۹۷. در روایات اهل سنت نیز بعضی از افراد «مُحَدَّث» معرفی شده‏ اند؛ یعنی، کسانی که با فرشتگان الهی نوعی ارتباط دارند و از آنها حدیث دریافت می ‏کنند.اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۳۱۴ و ۳۱۵.
▪ چهار. مصحف نزد چه کسی است؟
براساس رویات شیعه، این مصحف در زمان‏ های مختلف، نزد امامان معصوم بوده است و از امامی به امام دیگر رسیده و جز آن بزرگان، کسی بدان دسترسی نداشته است. آنان با استفاده از آن، حوادثی را پیشگویی و احکامی را بیان کرده ‏اند.بحارالانوار، ص ۴۸ - ۳۸.
در پایان گفتنی است: کتاب ‏هایی که اخیراً با عنوان صحیفهٔ الزهرا منتشر شده،مانند: اسعد عبود، صحیفهٔ الزهراعلیها السلام ؛ جواد قیومی اصفهانی، صحیفهٔ الزهراعلیها السلام. با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زیرا در این کتاب‏ها عمدتاً دعاهای منسوب به آن حضرت ‏علیها السلام به چشم می ‏خورد؛ نه آنچه در رویات درباره مصحف فاطمه بیان شده است.

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان