بورس نفت ایران؛ بیم‌ها و امیدها

پس از گسترش مبادله نفت در جهان و تجاری شدن این کالا، خرید و فروش آن در مقیاس گسترده در مناطق مختلف جهان رایج شد.
اهمیت استراتژیک نفت و تبدیل آن به کالایی سیاسی، نوسان های شدید بهای نفت در بازار و پیش‌بینی ناپذیری قیمت های آن را به دنبال آورد، در نتیجه بورس‌های رسمی نفت در جهان به منظور کاهش خطر‌های ناشی از نوسان های قیمت و ایجاد محیطی مناسب برای خرید و فروش و قیمت‌گذاری این کالا به وجود آمد.
اکنون پرسش این است که دلیل موفقیت بورس‌های عمده دنیا چیست و بورس نفت ایران در صورت تشکیل برای رسیدن به موفقیت چه مسیری را باید طی کند؟ برای پاسخ به این پرسش، اشاره به چند نکته ضروری است.
۱) امکانات ارتباطی پیشرفته
وجود تشکیلات برخوردار از امکانات استاندارد و نظام‌های ارتباطی پیشرفته از الزامات بقای بورس است. دو بورس عمده نفت یعنی بازار مبادله نیویورک و لندن از این امکانات برخوردارند. برای مثال، معاملات الکترونیک که مکمل معاملات حضوری است، در چنین بورس‌هایی انجام می شود.
۲) تعیین نفت شاخص استاندارد
وجود نفت شاخص استاندارد و مرغوب که مورد قبول معامله‌گران و خاص بورس مورد نظر باشد، الزامی است. در بازار مبادله نیویورک از شاخص معروف «وست تگزاس اینترمدیت» و در بورس لندن از شاخص برنت استفاده می‌کنند. در صورت وابسته بودن نفت شاخص یک بورس به نفت شاخص بورس‌های دیگر به ناچار وابستگی ارتباطی و شعبه‌ای عمل کردن بورس به وجود می‌آید.
۳) تدوین قوانین لازم برای معاملات آتی
با توجه به این که همه معاملات انجام شده در بورس‌های نفت جهان، از نوع آتی هستند، باید هر کشور، افزون بر رعایت قوانین عام مربوط به این معاملات (که در همه بورس‌ها یکسان است) قوانین خاصی هم با توجه به قوانین مالی و حقوقی کشور خود وضع کند که تا حد امکان با قوانین بین‌المللی منافات نداشته باشد.
۴) اتاق پایاپای
وجود اتاق پایاپای یا تسویه به منظور تسویه قراردادها و تضمین معاملات برای طرفین، مرجعی معتبر است برای منتقل کردن خطر اعتباری طرفین معامله، اهمیت زیادی دارد. این اتاق به صورت مستقل اداره می‌شود و باید اعتبار و پشتوانه زیادی داشته باشد تا هر یک از عوامل بازار، برای فعالیت در آن آمادگی داشته باشند.
به طور مثال اعضای اتاق تسویه بازار مبادله نیویورک یا بازار لندن همگی از شرکت‌های معتبر بین‌المللی تشکیل شده‌اند و پشتوانه مالی بسیار قوی دارند و در کنار این شرکت‌ها، بانک‌های بزرگ و معتبر دنیا تضمین معاملات را بیشتر می‌کنند.
۵) مؤسسه تضمین و تعیین کیفیت نفت شاخص
اطمینان معامله‌گران از درستی محتویات قرارداد، با توجه به اعتبار مؤسسۀ تضمین کیفیت حاصل می‌شود. برای مثال در بازار مبادله نیویورک، مؤسسه«ای.اس.تی.ام»مؤسسه تعیین کیفیت و استاندارد کیفی محموله‌هاست که اعتباری جهانی دارد.
۶) ایجاد زیرساخت‌ها و بنادر لازم
با این که بیش از ۹۰ درصد معاملات بورس‌های رسمی نفت تسویه و تحویل فیزیکی نمی‌شوند، اما بنادر تحویل استاندارد، از الزامات این بازارها محسوب می‌شود. برای مثال برای تحویل فیزیکی نفت خام برنت در بازار مبادله لندن، بندر «سالم وو» و در بازار مبادله نیویورک بندر «کاشینگ» ایالات اوکلاهما برای این منظور در نظر گرفته شده اند.
۷) نهاد مشخص نظارتی
وجود قوانین محکم و مجری قدرتمند، مستقل و برخوردار از وجهه بین‌المللی، از الزامات دیگر بورس‌های رسمی است. برای مثال در بازار لندن مقام ناظر بر بورس «شورای اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری» است.
حال با توجه به عوامل مطرح شده، برای موفقیت ایران در تشکیل این بورس در زمینه خرید و فروش نفت خام در سطح بین‌المللی و مهم تر از آن، بقا و دوام آن، همچنین مطرح شدن بورس ایران به منزله یکی از بورس‌‌های تأثیر‌گذار در قیمت جهانی نفت خام، نخست باید زیر ساخت‌های یادشده فراهم شود. سپس عوامل جذب کننده و گرداننده بازار فراهم شوند تا به تدریج این بورس به بورس نفت معتبر در جهان تبدیل شود. مهم ترین موضوع بعد از زیرساخت‌ها، توانایی ایران در جذب کارگزاران و سرمایه‌گذاران و شرکت‌های معتبر بین‌المللی بازار نفت به منظور فعالیت در این بازار است که با توجه به قوانین حاکمه حقوقی ایران، جایگاه سیاسی بین‌المللی ایران در جهان و اعمال تحریم هایی برضد ایران این امر را تا اندازه ای با چالش رو به رو کرده است.
با فرض مهیا شدن همه شرایط، مهم ترین موضوع، ارز رایج خرید و فروش در این بازار است. در صورت موفقیت بورس ایران و زیاد بودن میزان معاملات در این بازار، نوع ارز رایج در بورس بر روابط سیاسی،اقتصادی و بین‌المللی و نیز بر بقا و افزایش موفقیت بورس تأثیر زیادی دارد.
مشکل دیگر ایران، عضویت در اوپک است، زیرا ایران ملزم به رعایت محدوده تولیدی این سازمان است، در صورتی که عرضه در بورس نباید کنترل شده باشد، زیرا متغیر اصلی بازار بورس، قیمت است و تعریف و تعیین قیمت بهعهده عرضه و تقاضای طبیعی بازار نهاده شده است؛ با وجود این تشکیل بورس نفت ایران، تأثیر زیادی در خصوص‌سازی و مردمی کردن بخش مهمی از بدنه دولت دارد. تحقق این هدف و سپردن امور به سازکار‌های بازار و اطلاع‌رسانی به روز و شفاف از روند معاملات، کمک بزرگی به شفاف‌سازی این صنعت و تجارت است.
در نهایت، بورس نفت یک پروژه ملی است که می‌تواند موفقیت ژئواستراتژیک ایران را در منطقه و جهان تحکیم و تقویت کند. اما انجام آن بر پایه یک سیاست خارجی حساب شده ممکن خواهد بود. موفقیت بورس نفت ایران بیش از هر چیز، نیازمند اصلاح و شفاف‌سازی ساختار اقتصادی و اداری کشور و سیاست خارجی فعال آن است.

صفیه شیخ بابایی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا